Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh âm nhạc truyền thống Việt Nam hiện đại, đàn Tranh giữ vị trí quan trọng với nhiều tác phẩm mới được sáng tác, đặc biệt là các tác phẩm của Nhà giáo Nhân dân (NGND) nhạc sĩ Xuân Khải. Ông đã sáng tác khoảng 10 tác phẩm nổi bật cho đàn Tranh như “Khúc hát ru”, “Hương sen Đồng Tháp”, “Mỗi độ xuân về”, “Giữ trọn mùa xuân”... Những tác phẩm này không chỉ được biểu diễn rộng rãi trong và ngoài nước mà còn được đưa vào giáo trình giảng dạy tại Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam (HVÂNQGVN) và các cơ sở đào tạo nhạc cụ dân tộc trên toàn quốc. Tuy nhiên, thực tế giảng dạy cho thấy học sinh, sinh viên vẫn gặp khó khăn trong việc thể hiện đúng phong cách, kỹ thuật và xử lý tác phẩm, dẫn đến hiệu quả đào tạo chưa cao.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích các tác phẩm đàn Tranh của nhạc sĩ Xuân Khải, từ đó đề xuất phương pháp giảng dạy hiệu quả, nâng cao chất lượng đào tạo tại HVÂNQGVN. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các tác phẩm đàn Tranh của nhạc sĩ Xuân Khải, chương trình giảng dạy hệ Trung cấp và Đại học tại HVÂNQGVN, đồng thời khảo sát việc tiếp thu của học sinh, sinh viên trong giai đoạn hiện nay. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển kỹ năng biểu diễn đàn Tranh, góp phần bảo tồn và phát huy âm nhạc truyền thống Việt Nam trong thời đại mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết âm nhạc truyền thống Việt Nam và lý thuyết âm nhạc phương Tây hiện đại. Lý thuyết âm nhạc truyền thống tập trung vào các làn điệu dân ca, kỹ thuật diễn tấu cổ truyền như rung, nhấn, vuốt, á (vuốt), và các phong cách âm nhạc vùng miền Bắc, Trung, Nam. Lý thuyết âm nhạc phương Tây được áp dụng trong việc phân tích cấu trúc tác phẩm, hình thức hai hoặc ba phần (aba’), kỹ thuật ký âm năm dòng kẻ phương Tây, và các thủ pháp sáng tác hiện đại như hợp âm chồng, kỹ thuật tay phải phức tạp.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Kỹ thuật diễn tấu đàn Tranh (tay phải, tay trái, kỹ thuật mới như búng tay trái, á vòng, pizzicato)
  • Cấu trúc tác phẩm âm nhạc (hai phần, ba phần, cadenza)
  • Phong cách âm nhạc dân gian và cải lương
  • Phương pháp giảng dạy âm nhạc truyền thống (truyền khẩu, ký âm phương Tây)

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu lý thuyết và thực nghiệm sư phạm kết hợp với phương pháp chuyên gia.

  • Nguồn dữ liệu: Tài liệu sách báo, các công trình nghiên cứu trước đây về đàn Tranh và tác phẩm của nhạc sĩ Xuân Khải; giáo trình giảng dạy tại HVÂNQGVN; ý kiến chuyên gia, nghệ sĩ và giảng viên.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích tổng hợp các đặc điểm kỹ thuật, cấu trúc tác phẩm, so sánh kỹ thuật diễn tấu truyền thống và hiện đại; khảo sát thực tế giảng dạy và tiếp thu của học sinh, sinh viên.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ năm 1960 đến 2002, tương ứng với thời gian sáng tác các tác phẩm của nhạc sĩ Xuân Khải, đồng thời khảo sát thực trạng giảng dạy trong khoảng 10 năm gần đây tại HVÂNQGVN.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Học sinh, sinh viên khoa Nhạc cụ Truyền thống HVÂNQGVN, giảng viên và nghệ sĩ biểu diễn đàn Tranh được chọn theo phương pháp phi xác suất nhằm thu thập ý kiến chuyên sâu và thực tiễn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm tác phẩm và kỹ thuật diễn tấu: Nhạc sĩ Xuân Khải sáng tác khoảng 10 tác phẩm cho đàn Tranh, sử dụng kỹ thuật tay phải phức tạp như ngón Á (vuốt), chạy kép, gảy chồng âm, vê (tremolo), pizzicato tay trái. Các tác phẩm có cấu trúc hai hoặc ba phần, kết hợp âm nhạc dân gian với hình thức âm nhạc phương Tây. Ví dụ, tác phẩm “Giữ trọn mùa xuân” có phần I gồm 19 nhịp và phần II gồm 66 nhịp, thể hiện sự phát triển kỹ thuật và nghệ thuật.

  2. Thực trạng giảng dạy tại HVÂNQGVN: Ở hệ Trung cấp 6 năm, các tác phẩm của nhạc sĩ Xuân Khải được giảng dạy từ năm thứ 4 đến năm thứ 6 với khoảng 15 tiết mỗi năm, chủ yếu giúp học sinh làm quen kỹ thuật cơ bản và cảm thụ âm nhạc dân gian. Tuy nhiên, thời gian học hạn chế khiến học sinh chưa thể trình tấu điêu luyện, kỹ thuật và cảm thụ tác phẩm còn yếu. Ở hệ Đại học 4 năm, sinh viên được học chuyên sâu về phong cách âm nhạc và các tác phẩm mới, nhưng số lượng sinh viên có thể trình diễn tốt các tác phẩm khó vẫn còn thấp.

  3. Phương pháp giảng dạy chưa đồng bộ: Hiện tại, phương pháp truyền khẩu kết hợp ký âm năm dòng kẻ phương Tây được áp dụng, giúp học sinh tiếp thu nhanh nhưng chưa thể hiện đầy đủ phong cách và kỹ thuật tay trái phức tạp. Việc giảng dạy còn phụ thuộc nhiều vào năng khiếu và khả năng tiếp thu của học sinh, chưa có sự thống nhất về chương trình, giáo trình và tiêu chí kỹ thuật.

  4. Khó khăn của học sinh, sinh viên: Nhiều học sinh đến từ các tỉnh ít tiếp xúc với âm nhạc truyền thống, kiến thức nhạc lý và kỹ thuật còn yếu, dẫn đến khó khăn trong việc thể hiện đúng phong cách và kỹ thuật của các tác phẩm đàn Tranh của nhạc sĩ Xuân Khải.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên là do sự phức tạp trong kỹ thuật diễn tấu và tính đa dạng phong cách âm nhạc trong các tác phẩm của nhạc sĩ Xuân Khải. Việc kết hợp âm nhạc dân gian với cấu trúc âm nhạc phương Tây tạo ra thách thức lớn cho người học. So với các nghiên cứu trước đây tập trung vào bảo tồn nghệ thuật biểu diễn cổ truyền hoặc biên soạn giáo trình, luận văn này đi sâu vào phân tích kỹ thuật và phương pháp giảng dạy các tác phẩm mới, góp phần làm rõ những điểm yếu trong đào tạo hiện tại.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố số tiết học các tác phẩm theo từng năm học, bảng so sánh kỹ thuật diễn tấu truyền thống và kỹ thuật mới trong tác phẩm của nhạc sĩ Xuân Khải, cũng như biểu đồ khảo sát mức độ tiếp thu kỹ thuật của học sinh, sinh viên.

Ý nghĩa của nghiên cứu là cung cấp cơ sở khoa học để cải tiến chương trình đào tạo, giúp học sinh, sinh viên nâng cao kỹ năng biểu diễn, đồng thời góp phần phát triển và bảo tồn âm nhạc truyền thống Việt Nam trong bối cảnh hiện đại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường thời lượng giảng dạy các tác phẩm của nhạc sĩ Xuân Khải: Đề xuất tăng số tiết học từ 15 lên khoảng 25 tiết mỗi năm học ở hệ Trung cấp và Đại học nhằm giúp học sinh có đủ thời gian luyện tập và thấm nhuần kỹ thuật. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và khoa Nhạc cụ Truyền thống HVÂNQGVN.

  2. Xây dựng giáo trình bài bản, hệ thống theo trình tự kỹ thuật và nghệ thuật: Sắp xếp các tác phẩm và bài tập kỹ thuật từ dễ đến khó, kết hợp giữa kỹ thuật tay phải và tay trái, đồng thời phân loại theo phong cách âm nhạc vùng miền. Thời gian thực hiện: 1 năm. Chủ thể thực hiện: Hội đồng chuyên môn và giảng viên khoa.

  3. Đào tạo nâng cao năng lực giảng viên về kỹ thuật mới và phương pháp giảng dạy kết hợp truyền khẩu - ký âm: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về kỹ thuật diễn tấu và phương pháp sư phạm hiện đại nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy. Thời gian thực hiện: 6 tháng đến 1 năm. Chủ thể thực hiện: Ban đào tạo và các chuyên gia âm nhạc.

  4. Phát triển các bài tập kỹ thuật chuyên biệt cho học sinh, sinh viên: Biên soạn và áp dụng các bài tập kỹ thuật tay phải, tay trái, kỹ thuật phối hợp hai tay dựa trên các tác phẩm của nhạc sĩ Xuân Khải để nâng cao kỹ năng thực hành. Thời gian thực hiện: 1 năm. Chủ thể thực hiện: Giảng viên và nhóm nghiên cứu khoa.

  5. Tăng cường hỗ trợ học sinh, sinh viên yếu về nhạc lý và cảm thụ âm nhạc: Tổ chức các lớp phụ đạo, hướng dẫn cá nhân nhằm giúp học sinh nâng cao kiến thức nền tảng, từ đó cải thiện khả năng biểu diễn. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể thực hiện: Giảng viên và cố vấn học tập.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên và cán bộ đào tạo âm nhạc truyền thống: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và phương pháp giảng dạy chuyên sâu, giúp cải tiến chương trình đào tạo và nâng cao chất lượng giảng dạy đàn Tranh.

  2. Học sinh, sinh viên khoa Nhạc cụ Truyền thống: Giúp hiểu rõ đặc điểm kỹ thuật, phong cách và cách xử lý tác phẩm của nhạc sĩ Xuân Khải, từ đó nâng cao kỹ năng biểu diễn và cảm thụ âm nhạc.

  3. Nghệ sĩ biểu diễn đàn Tranh: Cung cấp kiến thức về kỹ thuật mới và phong cách biểu diễn, hỗ trợ phát triển kỹ năng chuyên môn và sáng tạo trong biểu diễn.

  4. Nhà nghiên cứu âm nhạc dân tộc và âm nhạc hiện đại: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về sự kết hợp giữa âm nhạc truyền thống và hiện đại, góp phần phát triển nghiên cứu âm nhạc Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao các tác phẩm của nhạc sĩ Xuân Khải lại quan trọng trong giảng dạy đàn Tranh?
    Các tác phẩm của ông không chỉ kế thừa âm nhạc dân gian mà còn phát triển kỹ thuật mới, giúp học sinh nâng cao kỹ năng biểu diễn và cảm thụ âm nhạc truyền thống kết hợp hiện đại. Ví dụ, “Giữ trọn mùa xuân” được sử dụng rộng rãi trong các kỳ thi quốc gia và biểu diễn quốc tế.

  2. Phương pháp giảng dạy nào hiệu quả nhất cho các tác phẩm này?
    Sự kết hợp giữa phương pháp truyền khẩu truyền ngón và ký âm năm dòng kẻ phương Tây là tối ưu, giúp học sinh vừa cảm nhận được phong cách dân gian vừa nắm vững kỹ thuật biểu diễn chính xác.

  3. Học sinh thường gặp khó khăn gì khi học các tác phẩm của nhạc sĩ Xuân Khải?
    Khó khăn chủ yếu là kỹ thuật tay phải phức tạp như chạy kép, gảy chồng âm, và kỹ thuật tay trái như rung, vỗ, pizzicato, cùng với việc cảm thụ phong cách âm nhạc vùng miền chưa sâu sắc.

  4. Làm thế nào để cải thiện kỹ năng biểu diễn cho học sinh?
    Tăng cường luyện tập bài tập kỹ thuật chuyên biệt, tổ chức các lớp phụ đạo về nhạc lý và cảm thụ âm nhạc, đồng thời nâng cao năng lực giảng viên để hướng dẫn hiệu quả hơn.

  5. Các tác phẩm của nhạc sĩ Xuân Khải có phù hợp với biểu diễn quốc tế không?
    Có, các tác phẩm đã được biểu diễn thành công trong và ngoài nước, sử dụng kỹ thuật và cấu trúc âm nhạc hiện đại kết hợp truyền thống, tạo nên sức hấp dẫn và giá trị nghệ thuật cao.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích chuyên sâu khoảng 10 tác phẩm đàn Tranh của nhạc sĩ Xuân Khải, làm rõ đặc điểm kỹ thuật và cấu trúc âm nhạc.
  • Thực trạng giảng dạy tại HVÂNQGVN còn nhiều hạn chế về thời lượng, phương pháp và khả năng tiếp thu của học sinh, sinh viên.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng đào tạo, bao gồm tăng thời lượng học, xây dựng giáo trình bài bản, đào tạo giảng viên và phát triển bài tập kỹ thuật.
  • Nghiên cứu góp phần bổ sung giáo trình, nâng cao kỹ năng biểu diễn và bảo tồn âm nhạc truyền thống Việt Nam trong thời đại mới.
  • Các bước tiếp theo là triển khai áp dụng giải pháp, đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu sang các nhạc cụ dân tộc khác.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao chất lượng đào tạo đàn Tranh và phát huy giá trị âm nhạc truyền thống Việt Nam!