Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam sở hữu nền âm nhạc cổ truyền phong phú, đa dạng với nhiều loại hình nghệ thuật đặc sắc như Tuồng, Chèo, Cải lương, Ca Huế, Hát Xẩm. Trong đó, cây đàn Nhị giữ vị trí quan trọng, gắn bó mật thiết với đời sống âm nhạc dân tộc qua hàng ngàn năm. Đàn Nhị không chỉ có âm sắc đặc trưng mà còn phản ánh tâm tư, tình cảm của người Việt, xuất hiện trong hầu hết các thể loại âm nhạc truyền thống. Hiện nay, nghệ thuật diễn tấu đàn Nhị đã có những bước phát triển đột phá, kế thừa kinh nghiệm các thế hệ trước và sáng tạo trong biểu diễn các tác phẩm dân ca, nhạc cổ và tác phẩm mới.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc nâng cao chất lượng giảng dạy các bài tập kỹ thuật cho đàn Nhị hệ Trung Cấp tại Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam, nhằm xây dựng nền tảng kỹ thuật vững chắc cho thế hệ nghệ sĩ tương lai. Phạm vi nghiên cứu bao gồm kỹ thuật diễn tấu trong dân ca, nhạc cổ và tác phẩm mới, đồng thời khảo sát thực trạng giáo trình và phương pháp giảng dạy hiện hành. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển chiến lược đào tạo âm nhạc truyền thống, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật đàn Nhị trong bối cảnh âm nhạc hiện đại.

Theo ước tính, mỗi năm học sinh hệ Trung Cấp luyện tập khoảng 10-12 bài tập kỹ thuật, song vẫn còn nhiều hạn chế về thời gian tự luyện và phương pháp học tập. Việc nghiên cứu nhằm đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả giảng dạy, góp phần phát triển nghệ thuật biểu diễn đàn Nhị một cách bền vững và chuyên nghiệp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết âm nhạc dân tộc truyền thống và lý thuyết sư phạm âm nhạc hiện đại. Lý thuyết âm nhạc dân tộc tập trung vào các khái niệm như kỹ thuật tay phải (cung vĩ rời, cung vĩ luyến, cung vĩ nẩy), kỹ thuật tay trái (ngón rung, ngón láy, ngón vuốt, ngón nhấn), và sự phối hợp hai tay trong diễn tấu đàn Nhị. Lý thuyết sư phạm âm nhạc nhấn mạnh phương pháp giảng dạy tích cực, phát huy tính chủ động của học sinh, đồng thời đổi mới phương pháp truyền nghề truyền thống sang phương pháp giảng dạy khoa học, có hệ thống.

Ba khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: kỹ thuật biểu diễn đàn Nhị, phương pháp giảng dạy âm nhạc, và giáo trình kỹ thuật đàn Nhị. Mô hình nghiên cứu tập trung vào mối quan hệ giữa nội dung giáo trình, phương pháp giảng dạy và hiệu quả tiếp thu kỹ thuật của học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp lý thuyết và thực tiễn kết hợp. Phương pháp lý thuyết bao gồm thu thập, phân tích và tổng hợp tài liệu từ các giáo trình, luận văn liên quan đến đàn Nhị và âm nhạc dân tộc. Phương pháp thực tiễn gồm quan sát, khảo sát, phỏng vấn giảng viên và học sinh tại Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam để đánh giá thực trạng giảng dạy.

Phương pháp thực nghiệm sư phạm được áp dụng để thử nghiệm các giải pháp giảng dạy mới, với cỡ mẫu gồm học sinh hệ Trung Cấp và giảng viên chuyên ngành đàn Nhị. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong 6 năm đào tạo, tập trung vào các năm học từ thứ nhất đến thứ sáu, nhằm đánh giá tiến bộ kỹ thuật và thái độ học tập của học sinh qua từng giai đoạn.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp định tính và định lượng, kết hợp đánh giá thái độ, nhận thức và kết quả học tập của học sinh thông qua khảo sát và quan sát thực nghiệm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Vai trò quan trọng của kỹ thuật trong diễn tấu đàn Nhị: Kỹ thuật tay phải và tay trái đóng vai trò quyết định trong việc tạo âm sắc và biểu cảm âm nhạc. Ví dụ, kỹ thuật cung vĩ rời dài tạo âm thanh khỏe, phù hợp bài chậm như "Inh lả ơi", trong khi cung vĩ rời ngắn linh hoạt cho bài nhanh như "Trèo lên quán dốc". Kỹ thuật ngón rung và ngón láy đặc trưng trong dân ca Bắc Bộ giúp âm thanh mềm mại, ngân vang (ví dụ "Bèo dạt mây trôi").

  2. Thực trạng giảng dạy còn nhiều hạn chế: Giáo trình hiện tại "Tuyển tập kỹ thuật cho Đàn Nhị" của NSND Nguyễn Thế Dân đáp ứng cơ bản nhưng thiếu các bài tập kỹ thuật nâng cao, đặc biệt cho tác phẩm mới. Học sinh thường thụ động, luyện tập không đều, thời gian tự học ít (khoảng 1-2 tiếng/ngày), dẫn đến hiệu quả thấp.

  3. Hiệu quả của phương pháp giảng dạy kết hợp: Thực nghiệm sư phạm cho thấy 100% học sinh tham gia đánh giá cao việc sử dụng phối hợp phương pháp thị phạm và gợi mở, giúp tăng hứng thú và khả năng tiếp thu kỹ thuật. Việc tổ chức lớp học đa dạng hình thức cũng góp phần nâng cao năng lực biểu diễn.

  4. Đề xuất bổ sung bài tập kỹ thuật: Các bài tập nhịp lẻ (5/8, 7/8, 9/8), bài tập cromatic, bài tập quãng nâng cao và tham khảo kỹ thuật đàn Nhị Trung Quốc, Violin được đề xuất nhằm nâng cao kỹ năng và đáp ứng yêu cầu biểu diễn tác phẩm mới.

Thảo luận kết quả

Kỹ thuật biểu diễn là nền tảng để người nghệ sĩ truyền tải cảm xúc âm nhạc, đồng thời là yếu tố quyết định thành công của tác phẩm. Việc giảng dạy kỹ thuật chưa đồng bộ và thiếu bài tập nâng cao làm hạn chế sự phát triển toàn diện của học sinh. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả thực nghiệm cho thấy sự cần thiết của đổi mới phương pháp giảng dạy, đặc biệt là tăng cường tính chủ động và sáng tạo của học sinh.

Biểu đồ so sánh hiệu quả học tập trước và sau thực nghiệm có thể minh họa rõ sự cải thiện về thái độ và kỹ năng của học sinh. Bảng tổng hợp các kỹ thuật tay phải và tay trái cũng giúp giảng viên lựa chọn bài tập phù hợp theo trình độ.

Ý nghĩa của nghiên cứu không chỉ nằm ở việc nâng cao chất lượng đào tạo mà còn góp phần bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật đàn Nhị trong bối cảnh âm nhạc hiện đại, đồng thời tạo nền tảng cho sự phát triển chuyên nghiệp của nghệ sĩ đàn Nhị Việt Nam.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng nền móng kỹ thuật cơ bản vững chắc: Giảng viên cần tập trung truyền dạy kỹ thuật tay phải (cung vĩ rời, luyến, nẩy, vê) và tay trái (rung, láy, vuốt, nhấn) theo trình tự từ dễ đến khó, đảm bảo học sinh có nền tảng vững chắc trong 2 năm đầu hệ Trung Cấp. Thời gian thực hiện: ngay từ năm học đầu tiên. Chủ thể: giảng viên bộ môn.

  2. Bổ sung bài tập kỹ thuật nâng cao cho tác phẩm mới: Phát triển giáo trình với các bài tập nhịp lẻ, cromatic, quãng nâng cao, tham khảo kỹ thuật đàn Nhị Trung Quốc và Violin để đáp ứng yêu cầu biểu diễn hiện đại. Thời gian: trong 2 năm tiếp theo. Chủ thể: nhóm biên soạn giáo trình và giảng viên.

  3. Đổi mới phương pháp giảng dạy: Áp dụng phối hợp phương pháp thị phạm và gợi mở, tăng cường hoạt động nhóm và cá nhân, khuyến khích học sinh tự học, sáng tạo. Thời gian: áp dụng liên tục trong toàn khóa học. Chủ thể: giảng viên và nhà trường.

  4. Phát triển năng lực tự học và luyện tập hiệu quả: Hướng dẫn học sinh xây dựng kế hoạch luyện tập khoa học, phân chia thời gian hợp lý, kết hợp luyện tập có đàn và không đàn, chú trọng luyện trí nhớ kỹ thuật và cảm xúc âm nhạc. Thời gian: xuyên suốt quá trình học. Chủ thể: học sinh, giảng viên hỗ trợ.

  5. Bồi dưỡng năng lực sư phạm cho giảng viên: Tổ chức các khóa đào tạo nâng cao kiến thức chuyên môn và phương pháp giảng dạy hiện đại, cập nhật tri thức âm nhạc và sư phạm mới. Thời gian: định kỳ hàng năm. Chủ thể: nhà trường và các tổ chức đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên âm nhạc truyền thống: Nghiên cứu giúp cải tiến phương pháp giảng dạy kỹ thuật đàn Nhị, nâng cao hiệu quả đào tạo học sinh hệ Trung Cấp và Đại học.

  2. Học sinh, sinh viên chuyên ngành đàn Nhị: Tài liệu tham khảo bổ ích để hiểu rõ kỹ thuật biểu diễn, phương pháp luyện tập và phát triển kỹ năng biểu diễn đa dạng.

  3. Nhà nghiên cứu âm nhạc dân tộc: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về kỹ thuật đàn Nhị, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị âm nhạc truyền thống Việt Nam.

  4. Nhạc sĩ sáng tác và nghệ sĩ biểu diễn: Hỗ trợ trong việc sáng tác và biểu diễn các tác phẩm mới, nâng cao chất lượng biểu diễn độc tấu, hòa tấu đàn Nhị.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao kỹ thuật tay phải lại quan trọng trong diễn tấu đàn Nhị?
    Kỹ thuật tay phải điều khiển cung vĩ, quyết định âm lượng, sắc thái âm thanh. Ví dụ, cung vĩ rời dài tạo âm thanh khỏe, phù hợp bài chậm, còn cung vĩ nẩy giúp âm thanh linh hoạt, sắc nét.

  2. Giáo trình hiện tại có đáp ứng đủ nhu cầu học tập không?
    Giáo trình "Tuyển tập kỹ thuật cho Đàn Nhị" đáp ứng cơ bản nhưng thiếu bài tập nâng cao cho tác phẩm mới, cần bổ sung thêm để phát triển kỹ năng toàn diện.

  3. Phương pháp giảng dạy nào hiệu quả nhất cho học sinh đàn Nhị?
    Phối hợp phương pháp thị phạm và gợi mở giúp học sinh tiếp thu nhanh, tăng hứng thú và khả năng tự học, đồng thời phát huy tính sáng tạo trong luyện tập.

  4. Làm thế nào để học sinh nâng cao khả năng tự học?
    Học sinh cần xây dựng kế hoạch luyện tập khoa học, luyện tập đều đặn từ 1-2 tiếng mỗi ngày, kết hợp luyện tập có đàn và không đàn, chú trọng luyện trí nhớ kỹ thuật và cảm xúc.

  5. Vai trò của giảng viên trong việc nâng cao chất lượng đào tạo là gì?
    Giảng viên cần có trình độ chuyên môn cao, đổi mới phương pháp giảng dạy, theo dõi tiến bộ học sinh, hỗ trợ kịp thời và tạo môi trường học tập tích cực, khích lệ sự sáng tạo của học sinh.

Kết luận

  • Đàn Nhị là nhạc cụ truyền thống đặc sắc, giữ vai trò quan trọng trong âm nhạc dân tộc Việt Nam với nhiều kỹ thuật biểu diễn đa dạng và phong phú.
  • Kỹ thuật biểu diễn, đặc biệt kỹ thuật tay phải và tay trái, là yếu tố quyết định thành công của nghệ sĩ và tác phẩm.
  • Giáo trình hiện hành đáp ứng cơ bản nhưng cần bổ sung bài tập kỹ thuật nâng cao, đặc biệt cho tác phẩm mới.
  • Phương pháp giảng dạy kết hợp thị phạm và gợi mở đã nâng cao hiệu quả học tập, tăng tính chủ động và sáng tạo của học sinh.
  • Các giải pháp đề xuất nhằm xây dựng nền tảng kỹ thuật vững chắc, đổi mới phương pháp giảng dạy và phát triển năng lực tự học sẽ góp phần nâng cao chất lượng đào tạo đàn Nhị tại Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam.

Next steps: Triển khai bổ sung giáo trình, tổ chức đào tạo giảng viên, áp dụng phương pháp giảng dạy mới và tiếp tục thực nghiệm sư phạm để hoàn thiện chương trình đào tạo.

Call to action: Các giảng viên, nhà nghiên cứu và học sinh chuyên ngành đàn Nhị nên áp dụng và phát triển các giải pháp này để góp phần bảo tồn và phát huy nghệ thuật đàn Nhị trong thời đại mới.