I. Tổng quan về Lý thuyết Hồi ứng Thâm nhập và ứng dụng trong dạy học
Luận án tập trung nghiên cứu về việc vận dụng Lý thuyết Hồi ứng Thâm nhập (HƯTN) của Louise Rosenblatt vào dạy học tác phẩm văn chương (TPVC) ở trường trung học phổ thông (THPT). Lý thuyết này nhấn mạnh vào mối quan hệ tương tác giữa người đọc và văn bản trong quá trình kiến tạo ý nghĩa tác phẩm. Theo Rosenblatt, tác phẩm văn học không phải là một thực thể cố định mà là một trải nghiệm được tạo ra từ sự giao thoa giữa văn bản và trải nghiệm của người đọc. Luận án chỉ ra rằng việc vận dụng lý thuyết này có thể phát huy tiềm năng, sức sáng tạo, hứng thú của người học, phát triển năng lực đọc hiểu và cảm thụ văn học, đồng thời khắc phục tình trạng học thụ động, rập khuôn.
1.2. Nghiên cứu về HƯTN trên thế giới đã được ứng dụng hiệu quả, đặc biệt là ở Mỹ, qua các công trình của Rosenblatt như “Literature as Exploration”, “The Reader, The Text, The Poem”. Các công trình này đã được tái bản nhiều lần và có ảnh hưởng sâu rộng đến việc dạy học văn.
1.3. Ở Việt Nam, lý thuyết HƯTN cũng đã được một số nhà nghiên cứu quan tâm, như Phan Trọng Luận và Nguyễn Thanh Hùng. Tuy nhiên, việc ứng dụng vào thực tiễn dạy học còn hạn chế và chưa được cụ thể hóa thành các yêu cầu, quy trình, biện pháp cụ thể cho giáo viên và học sinh.
II. Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc vận dụng HƯTN
Chương này trình bày chi tiết về lý thuyết HƯTN, bao gồm quan niệm về HƯTN, các thành tố trong quá trình HƯTN (người đọc, văn bản, bối cảnh). Luận án lập luận rằng việc vận dụng HƯTN vào dạy học TPVC ở THPT có cơ sở khoa học vững chắc, phù hợp với xu hướng nghiên cứu văn học hiện đại coi trọng vai trò của người đọc, cũng như định hướng phát triển năng lực học sinh và quan điểm tiếp cận đồng bộ trong dạy học.
2.2. Luận án cũng khảo sát thực tiễn dạy học TPVC ở THPT để làm rõ những hạn chế hiện tại và từ đó khẳng định sự cần thiết của việc ứng dụng HƯTN. Kết quả khảo sát cho thấy việc dạy học còn nặng về truyền thụ kiến thức, chưa chú trọng đến trải nghiệm và cảm thụ của học sinh.
2.3. Việc khảo sát dựa trên các câu hỏi trong sách giáo khoa Ngữ văn 10 và 12 cho thấy sự thiếu hụt các câu hỏi hướng đến trải nghiệm cá nhân, sự tương tác giữa người đọc và tác phẩm.
III. Tổ chức vận dụng HƯTN vào dạy học TPVC ở THPT
Chương này đề xuất các yêu cầu và cách thức vận dụng HƯTN vào dạy học. Cụ thể, luận án nhấn mạnh việc hiểu rõ thế mạnh và giới hạn của lý thuyết, hiểu đặc điểm của học sinh THPT để phát huy tính tích cực của các em, đa dạng hóa các hình thức hoạt động để khơi gợi HƯTN. 3.2. Luận án đề xuất quy trình vận dụng HƯTN bao gồm các bước: lựa chọn và phối hợp các vai chủ thể cho học sinh trải nghiệm; xây dựng quy trình hoạt động HƯTN; tổ chức hoạt động theo quy trình. 3.3. Việc lựa chọn vai chủ thể giúp học sinh nhập vai, trải nghiệm tác phẩm ở nhiều góc độ khác nhau. Quy trình hoạt động HƯTN bao gồm các hoạt động đọc, thảo luận, chia sẻ, viết, sáng tạo… để học sinh tương tác với văn bản và kiến tạo ý nghĩa tác phẩm.
IV. Thực nghiệm sư phạm và kết quả
Luận án tiến hành thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của việc vận dụng HƯTN. Thực nghiệm được tiến hành trong hai vòng, với các nhóm thực nghiệm và đối chứng. Kết quả thực nghiệm cho thấy việc vận dụng HƯTN giúp học sinh hứng thú hơn với việc học văn, tích cực tham gia vào các hoạt động, nâng cao năng lực cảm thụ và phân tích tác phẩm.
4.2. Các tiêu chí đánh giá bao gồm điểm kiểm tra, mức độ tham gia hoạt động, khả năng phân tích, cảm thụ tác phẩm…
4.3. Kết quả thực nghiệm ở cả hai vòng đều cho thấy nhóm thực nghiệm có kết quả học tập tốt hơn nhóm đối chứng, chứng minh tính hiệu quả của việc vận dụng HƯTN vào dạy học TPVC ở THPT.
