Tổng quan nghiên cứu

Phú Thọ, với diện tích 3.533,4 km² và dân số khoảng 1,9 triệu người, là vùng đất cổ có bề dày truyền thống lịch sử và văn hóa dân gian phong phú. Trong đó, hát Xoan – một di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc – đã tồn tại hàng ngàn năm, gắn liền với tín ngưỡng, lễ hội và đời sống tinh thần của người dân địa phương. Tuy nhiên, từ năm 2000 đến 2011, hát Xoan đứng trước nguy cơ mai một do sự biến đổi xã hội, kinh tế và ảnh hưởng của văn hóa hiện đại. Nghiên cứu tập trung phân tích vai trò lãnh đạo của Đảng bộ tỉnh Phú Thọ trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa hát Xoan trong giai đoạn này.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm sáng tỏ quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng bộ tỉnh về bảo tồn hát Xoan, đồng thời đánh giá thực tiễn triển khai, những thành tựu và hạn chế. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các hoạt động bảo tồn, phát huy giá trị hát Xoan trên địa bàn tỉnh Phú Thọ từ năm 2000 đến 2011, với trọng tâm là các phường Xoan gốc như Kim Đức, An Thái, Kim Đới và Thét. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao nhận thức về vai trò của Đảng bộ tỉnh trong bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể, đồng thời đề xuất giải pháp phát triển bền vững hát Xoan trong bối cảnh hội nhập và phát triển kinh tế - xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa, đặc biệt là quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa. Lý thuyết về di sản văn hóa phi vật thể được vận dụng để phân tích các yếu tố cấu thành và giá trị của hát Xoan, bao gồm các khái niệm về di sản văn hóa, bảo tồn, phát huy và phát triển bền vững. Mô hình nghiên cứu tập trung vào mối quan hệ giữa chính sách lãnh đạo của Đảng bộ tỉnh với thực tiễn bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa dân gian, đồng thời xem xét tác động của các yếu tố kinh tế - xã hội và văn hóa hiện đại đến sự tồn tại của hát Xoan.

Các khái niệm chính bao gồm: di sản văn hóa phi vật thể, bảo tồn văn hóa, phát huy giá trị văn hóa, lãnh đạo của Đảng bộ địa phương, và sự tham gia của cộng đồng trong bảo tồn văn hóa.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp lịch sử để phân tích quá trình lãnh đạo và chỉ đạo của Đảng bộ tỉnh Phú Thọ trong công tác bảo tồn hát Xoan từ năm 2000 đến 2011. Phương pháp logic được áp dụng để hệ thống hóa các luận điểm và đánh giá kết quả thực tiễn. Bên cạnh đó, phương pháp phân tích, so sánh và tổng hợp được sử dụng để đối chiếu các chính sách, nghị quyết của Đảng với tình hình thực tế.

Nguồn dữ liệu chính bao gồm: văn kiện, nghị quyết, chỉ thị của Đảng bộ tỉnh và Trung ương; số liệu thống kê về số lượng nghệ nhân, phường Xoan, di tích liên quan; các báo cáo, đề tài nghiên cứu, hội thảo khoa học; tài liệu lưu trữ và khảo sát điền dã tại các địa phương có hát Xoan. Cỡ mẫu nghiên cứu tập trung vào các phường Xoan gốc và các nghệ nhân, cán bộ quản lý văn hóa địa phương. Phương pháp chọn mẫu chủ yếu là chọn mẫu tiêu biểu theo vùng và đối tượng có liên quan trực tiếp đến công tác bảo tồn hát Xoan.

Timeline nghiên cứu trải dài từ năm 2000 đến 2011, tương ứng với giai đoạn lãnh đạo của Đảng bộ tỉnh Phú Thọ trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa hát Xoan.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Chủ trương và chính sách bảo tồn của Đảng bộ tỉnh: Từ năm 2000 đến 2011, Đảng bộ tỉnh Phú Thọ đã ban hành nhiều nghị quyết, chỉ thị nhằm bảo tồn và phát huy giá trị hát Xoan. Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XV (2000-2005) và XVI (2005-2010) đều nhấn mạnh xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, trong đó có việc khôi phục các phường Xoan gốc và tôn tạo các di tích liên quan. Số liệu cho thấy từ năm 2000 đến 2005, đã tổ chức tập huấn cho hơn 100 hạt nhân văn nghệ cơ sở biết hát dân ca Xoan, đồng thời tu bổ nhiều đình, miếu phục vụ hát Xoan.

  2. Tình trạng nghệ nhân và phường Xoan: Đến năm 2011, số lượng nghệ nhân hát Xoan còn khoảng 100 người, trong đó 26 người trên 80 tuổi và chỉ khoảng 10 người có khả năng truyền dạy. Các phường Xoan gốc như Kim Đức, An Thái, Kim Đới và Thét vẫn duy trì hoạt động nhưng chưa thực sự sôi nổi, đặc biệt thiếu sự tham gia của thế hệ trẻ. Khoảng 50% thành viên câu lạc bộ biết hát, còn lại chủ yếu là người lớn tuổi.

  3. Tình trạng di tích và không gian diễn xướng: Chỉ khoảng 10% đình, miếu còn đủ điều kiện tổ chức hát Xoan, trong đó 13 di tích được bảo tồn, tôn tạo, 2 di tích xuống cấp và 15 di tích đã mất hoàn toàn không gian diễn xướng. Việc tu bổ, tôn tạo di tích được đẩy mạnh với kinh phí nhà nước và xã hội hóa, nhưng vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu bảo tồn.

  4. Kết quả công tác tuyên truyền và xây dựng hồ sơ UNESCO: Tỉnh đã tổ chức nhiều hội thảo khoa học, xây dựng kế hoạch và thành lập Ban xây dựng hồ sơ đề nghị UNESCO công nhận hát Xoan là di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp. Năm 2011, hồ sơ hát Xoan được UNESCO công nhận, tạo động lực mới cho công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những thành tựu trên xuất phát từ sự nhận thức đúng đắn và chỉ đạo quyết liệt của Đảng bộ tỉnh, kết hợp với sự tham gia tích cực của các cấp chính quyền và cộng đồng dân cư. Việc tổ chức các lớp tập huấn, khôi phục phường Xoan gốc và tôn tạo di tích đã góp phần duy trì và phát huy giá trị văn hóa hát Xoan trong đời sống xã hội.

Tuy nhiên, hạn chế lớn là sự thiếu hụt nghệ nhân trẻ, sự xuống cấp của nhiều di tích và chưa có cơ chế chính sách đủ mạnh để thu hút, động viên thế hệ trẻ tham gia bảo tồn. So sánh với các nghiên cứu về bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể khác, tình trạng này là phổ biến do tác động của kinh tế thị trường và văn hóa hiện đại. Việc cải biên hát Xoan để thu hút giới trẻ cũng đặt ra thách thức giữ gìn tính nguyên bản của di sản.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố độ tuổi nghệ nhân, bảng thống kê số lượng di tích được bảo tồn theo năm, và biểu đồ tiến độ thực hiện các nghị quyết của Đảng bộ tỉnh. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét sự chuyển biến trong công tác bảo tồn và những khó khăn còn tồn tại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và truyền dạy hát Xoan cho thế hệ trẻ: Xây dựng các chương trình đào tạo bài bản, phối hợp giữa nhà trường, cộng đồng và các nghệ nhân để thu hút thanh thiếu niên tham gia. Mục tiêu tăng số lượng nghệ nhân trẻ lên ít nhất 30% trong vòng 5 năm. Chủ thể thực hiện là Sở Văn hóa, Giáo dục và các địa phương.

  2. Bảo tồn và tôn tạo di tích liên quan đến hát Xoan: Đẩy mạnh xã hội hóa công tác bảo tồn, huy động nguồn lực từ cộng đồng và doanh nghiệp để tu bổ, bảo vệ các đình, miếu, đền phục vụ hát Xoan. Mục tiêu nâng tỷ lệ di tích đủ điều kiện tổ chức hát Xoan lên 50% trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện là UBND các huyện, thành phố phối hợp với Sở Văn hóa.

  3. Xây dựng chính sách hỗ trợ nghệ nhân và câu lạc bộ hát Xoan: Ban hành các chính sách hỗ trợ tài chính, đào tạo, trang phục, đạo cụ cho nghệ nhân và câu lạc bộ nhằm duy trì hoạt động bền vững. Mục tiêu nâng cao chất lượng biểu diễn và số lượng câu lạc bộ hoạt động hiệu quả trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện là Sở Văn hóa và các tổ chức xã hội.

  4. Đẩy mạnh tuyên truyền, quảng bá và khai thác giá trị du lịch: Tổ chức các sự kiện văn hóa, lễ hội hát Xoan quy mô cấp tỉnh và quốc gia, kết hợp phát triển du lịch văn hóa nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng và thu hút khách du lịch. Mục tiêu tăng lượng khách du lịch văn hóa liên quan đến hát Xoan lên 20% mỗi năm. Chủ thể thực hiện là Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp với ngành du lịch.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý văn hóa và chính quyền địa phương: Nghiên cứu giúp hoạch định chính sách bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể, xây dựng kế hoạch phát triển văn hóa địa phương phù hợp với thực tiễn.

  2. Các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian và lịch sử: Cung cấp tư liệu khoa học, phân tích sâu sắc về quá trình bảo tồn và phát huy giá trị hát Xoan, góp phần bổ sung kho tàng nghiên cứu văn hóa dân gian Việt Nam.

  3. Nghệ nhân và cộng đồng dân cư địa phương: Hiểu rõ vai trò của mình trong việc bảo tồn, truyền dạy và phát huy giá trị di sản văn hóa hát Xoan, từ đó nâng cao ý thức và trách nhiệm.

  4. Ngành du lịch và phát triển kinh tế văn hóa: Khai thác tiềm năng văn hóa hát Xoan để phát triển du lịch văn hóa, góp phần thúc đẩy kinh tế địa phương và quảng bá văn hóa dân tộc ra thế giới.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hát Xoan là gì và có nguồn gốc như thế nào?
    Hát Xoan là loại hình dân ca nghi lễ truyền thống của vùng đất Phú Thọ, gắn liền với tín ngưỡng thờ Thành Hoàng và lễ hội mùa xuân. Theo truyền thuyết, hát Xoan có từ thời các vua Hùng, được truyền lại qua các phường Xoan gốc như Kim Đức, An Thái.

  2. Tại sao hát Xoan cần được bảo tồn?
    Hát Xoan không chỉ là di sản văn hóa phi vật thể quý giá, mà còn là biểu tượng văn hóa đặc trưng của dân tộc Việt Nam, góp phần giáo dục truyền thống, giữ gìn bản sắc dân tộc và phát triển du lịch văn hóa.

  3. Những khó khăn chính trong công tác bảo tồn hát Xoan hiện nay là gì?
    Khó khăn gồm thiếu hụt nghệ nhân trẻ, sự xuống cấp của di tích diễn xướng, hạn chế về kinh phí và chính sách hỗ trợ, cùng với ảnh hưởng của văn hóa hiện đại làm giảm sự quan tâm của thế hệ trẻ.

  4. Đảng bộ tỉnh Phú Thọ đã làm gì để bảo tồn hát Xoan?
    Đảng bộ tỉnh đã ban hành nhiều nghị quyết, tổ chức tập huấn, khôi phục phường Xoan gốc, tôn tạo di tích, xây dựng hồ sơ đề nghị UNESCO công nhận hát Xoan là di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp.

  5. Làm thế nào để thế hệ trẻ tham gia bảo tồn hát Xoan?
    Cần xây dựng các chương trình đào tạo, tổ chức các hoạt động văn hóa hấp dẫn, kết hợp giáo dục trong nhà trường và cộng đồng, đồng thời tạo điều kiện hỗ trợ nghệ nhân truyền dạy cho thanh thiếu niên.

Kết luận

  • Đảng bộ tỉnh Phú Thọ đã có vai trò lãnh đạo quan trọng trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa hát Xoan từ năm 2000 đến 2011.
  • Công tác bảo tồn đạt được nhiều thành tựu như khôi phục phường Xoan gốc, tổ chức tập huấn, tôn tạo di tích và xây dựng hồ sơ UNESCO.
  • Hạn chế còn tồn tại gồm thiếu hụt nghệ nhân trẻ, di tích xuống cấp và chưa có chính sách hỗ trợ toàn diện.
  • Cần tiếp tục đẩy mạnh đào tạo, bảo tồn di tích, hỗ trợ nghệ nhân và phát triển du lịch văn hóa gắn với hát Xoan.
  • Giai đoạn tiếp theo nên tập trung vào phát huy vai trò cộng đồng và thế hệ trẻ để bảo tồn bền vững di sản văn hóa hát Xoan.

Call-to-action: Các nhà quản lý, nghiên cứu và cộng đồng cần phối hợp chặt chẽ để xây dựng chiến lược bảo tồn hát Xoan hiệu quả, góp phần giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc trong thời kỳ hội nhập quốc tế.