I. Tổng Quan Nghiên Cứu Tội Cho Vay Lãi Nặng Tại Miền Đông
Tình hình tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự tại Miền Đông Nam Bộ diễn biến phức tạp, đòi hỏi sự nghiên cứu chuyên sâu. Quá trình phát triển kinh tế thị trường song song với hội nhập quốc tế mang đến những thành tựu to lớn, nhưng cũng kéo theo nhiều hệ lụy tiêu cực, trong đó có tội phạm liên quan đến cho vay lãi nặng. Hiện tượng tín dụng đen dưới nhiều hình thức, với lãi suất vượt quá quy định, gây khó khăn cho việc xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc. Cần có biện pháp khắc phục và loại bỏ hiện tượng này trên phạm vi cả nước nói chung và ở từng địa bàn cụ thể, trong đó có các tỉnh Miền Đông Nam Bộ – một vùng kinh tế lớn.
1.1. Bối cảnh phát triển kinh tế và sự trỗi dậy của tín dụng đen
Sự phát triển nhanh chóng của công nghệ thông tin và các ứng dụng tài chính hiện đại, tiên tiến, không chỉ ở các thành phố lớn mà ngay cả các khu vực nông thôn xa xôi, hẻo lánh, làm gia tăng hoạt động vi phạm pháp luật liên quan đến tín dụng đen, ảnh hưởng đến trật tự xã hội. Tình hình tội phạm và vi phạm pháp luật liên quan đến hoạt động tín dụng đen xảy ra tại nhiều địa phương, gây ảnh hưởng đến an ninh, trật tự, ảnh hưởng đến đời sống của người dân với thủ đoạn phạm tội rất tinh vi, phức tạp và gây ra nhiều hệ lụy.
1.2. Thực trạng và hệ lụy của cho vay lãi nặng trong GDDS
Trong số đó, nổi bật là hoạt động cho vay lãi nặng. Hoạt động này thường núp bóng dưới các hình thức như dịch vụ cầm đồ; cho vay với hình thức hợp đồng mua bán nhà đất; cho vay thế chấp sổ hộ khẩu, giấy chứng minh nhân dân, đăng ký xe ô tô… với mức lãi suất rất cao nhằm thu lợi bất chính. Các hoạt động cho vay lãi nặng đang là vấn nạn nhức nhối cho xã hội, ảnh hưởng đến trật tự quản lý kinh tế của Nhà nước, không chỉ gây thiệt hại cho bản thân người đi vay mà còn gây ra nhiều hệ lụy khôn lường cho người dân, xã hội khi kèm theo những hoạt động phạm tội khác nhằm mục đích thu hồi nợ gây ảnh hưởng xấu đến trật tự trị an, an toàn công cộng.
II. Cách Nhận Diện Tội Cho Vay Lãi Nặng Theo Pháp Luật Hình Sự
Pháp luật là cơ sở tiên quyết để xử lý tội phạm, bao gồm cả tội cho vay lãi nặng trong GDDS. Mặc dù quy định của pháp luật về tội cho vay lãi nặng trong GDDS đã được bổ sung và ngày càng hoàn thiện, vẫn còn những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu làm rõ. Điều 201 BLHS năm 2015 (SĐ, BS năm 2017) quy định về tội cho vay lãi nặng trong GDDS. Quy định này khắc phục những hạn chế, bất cập khi xử lý tội cho vay lãi nặng theo quy định tại Điều 163 BLHS năm 1999, như chứng minh dấu hiệu có tính chất chuyên bóc lột của người cho vay.
2.1. Phân tích Điều 201 Bộ luật Hình sự Yếu tố cấu thành tội
Điều 201 BLHS năm 2015 (SĐ, BS năm 2017) cũng phù hợp, thống nhất với các quy định của BLDS năm 2015 và các văn bản pháp luật khác có liên quan. Tuy nhiên, trên thực tế vẫn còn những quan điểm khác nhau chưa thống nhất như việc áp dụng tình tiết định tội đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi cho vay lãi nặng, tính khả thi của quy định này khi văn bản về xử lý vi phạm hành chính chưa có quy định; cách xác định khoản tiền thu lợi bất chính để làm căn cứ định tội tại khoản 1 và áp dụng tình tiết định khung tăng nặng tại khoản 2; xử lý khoản tiền gốc, khoản tiền thu lợi bất chính từ việc cho vay lãi nặng.
2.2. Hạn chế trong việc áp dụng và mức hình phạt chưa tương xứng
Ngoài ra, với quan điểm đánh giá của các nhà làm luật là tội phạm này gây nguy hại không lớn nên hình phạt chỉ ở mức độ ít nghiêm trọng với mức hình phạt tối đa 03 năm tù. Mức hình phạt này là quá nhẹ trong khi hệ lụy do loại tội phạm này gây ra cũng như lợi nhuận thu được từ hoạt động này lại rất lớn và hành vi phạm tội rất khó xử lý trên thực tế dẫn đến việc loại tội phạm này đang ngày càng gia tăng về số lượng cũng như mức độ nguy hiểm cho xã hội.
III. Vướng Mắc Thực Tiễn Xử Lý Tội Cho Vay Lãi Nặng Ở Đông Nam Bộ
Việc xử lý tội phạm cho vay lãi nặng trong GDDS còn nhiều khó khăn, vướng mắc thuộc về đặc trưng của loại tội phạm này. Hoạt động cho vay là GDDS, việc phát hiện hành vi phạm tội rất khó. Chỉ khi sự việc bị phát hiện, khi người vay bị đe dọa, bắt giữ, đánh đập, khủng bố tinh thần, bị đe dọa về tính mạng, sức khỏe… mới tố cáo đến cơ quan có thẩm quyền, trên cơ sở đó mới xử lý được hành vi vi phạm. Phần lớn nạn nhân vẫn lẳng lặng trả nợ, tự thu xếp với nhau nên cơ quan có thẩm quyền không thể xử lý.
3.1. Khó khăn trong thu thập chứng cứ và xác định thu lợi bất chính
Thậm chí khi bị phát hiện thì cũng rất khó để xử lý vì thực tế hành vi phạm tội này thường được thực hiện trong thời gian dài, trên nhiều địa bàn khác nhau nên việc thu thập chứng cứ để chứng minh hành vi phạm tội tương đối khó khăn, nhất là khi định lượng để có thể xử lý là tương đối lớn (thu lợi bất chính từ 30.000 đồng trở lên). Nhiều vụ án phải điều tra trên nhiều địa bàn khác nhau mới đủ định lượng để xử lý nên việc điều tra, xử lý hành vi phạm tội này gặp rất nhiều khó khăn.
3.2. Ranh giới mong manh giữa quan hệ dân sự và tội phạm hình sự
Mặt khác, ranh giới giữa quan hệ dân sự vay mượn và hành vi phạm tội cho vay lãi nặng rất mong manh, một thời gian dài trước đây, chúng ta ngộ nhận đó là GDDS do các bên tự thỏa thuận với nhau, khi các bên có tranh chấp về lãi suất thì Tòa án sẽ giải quyết. Có nhiều trường hợp nếu không điều tra thấu đáo có thể dẫn đến tình trạng hình sự hóa quan hệ dân sự. Vì vậy, các cơ quan tiến hành tố tụng cũng khá thận trọng, “ngại” xử lý loại án này.
IV. Phân Tích Tình Hình Cho Vay Lãi Nặng Tại Các Tỉnh Đông Nam Bộ
Miền Đông Nam Bộ là vùng kinh tế trọng điểm của cả nước. Sự phát triển kinh tế, dân số đông đưa đến hệ lụy là tội phạm nói chung và tội phạm đối với tội cho vay lãi nặng trong GDDS nói riêng trên địa bàn này trong những năm vừa qua ngày càng nhiều về cả số lượng, quy mô và mức độ tinh vi, phức tạp. Hệ lụy mà tội phạm đối với tội cho vay lãi nặng trong GDDS ở Miền Đông Nam Bộ gây ra cũng đang ở mức đáng báo động khi mà nó thường gắn với hoạt động của các băng nhóm tội phạm thực hiện hoạt động đòi nợ thuê với nhiều hình thức trái pháp luật, làm phát sinh nhiều loại tội phạm nguy hiểm khác.
4.1. Thực trạng gia tăng tội phạm và hệ lụy tại Miền Đông Nam Bộ
Mặc dù các cơ quan có thẩm quyền tại các tỉnh Miền Đông Nam Bộ đã rất cố gắng, nỗ lực trong việc xử lý tội phạm này bằng nhiều biện pháp một cách đồng bộ nhưng cũng không thể tránh khỏi những khó khăn chung nói trên. Mức độ nguy hiểm cho xã hội, mức độ tinh vi của hành vi cho vay lãi nặng trong GDDS thì ngày càng cao, gây ra hậu quả rất lớn cho xã hội, đòi hỏi quy định của pháp luật cũng như cơ chế, chủ thể tiến hành tố tụng, áp dụng pháp luật để xử lý loại tội phạm này càng phải được hoàn thiện hơn.
4.2. Yêu cầu hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng
Trước tình hình đó, để khắc phục những khó khăn, vướng mắc về quy định của pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật về tội cho vay lãi nặng trong GDDS, bảo đảm hiệu quả áp dụng pháp luật hình sự, xử lý đúng người, đúng tội, không bỏ lọt tội phạm, không làm oan người vô tội, thì việc nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn để qua đó có những kiến nghị hoàn thiện pháp luật và đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về tội cho vay lãi nặng là điều cần thiết.
V. Đề Xuất Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả Xử Lý Tội Vay Lãi Nặng
Luận án hướng đến làm sáng tỏ lý luận, thực trạng pháp luật, và thực tiễn áp dụng luật hình sự về tội cho vay lãi nặng trong GDDS tại các tỉnh Miền Đông Nam Bộ. Trên cơ sở đó, luận án đề xuất giải pháp góp phần bảo đảm hiệu quả áp dụng luật hình sự đối với tội cho vay lãi nặng trong GDDS tại các tỉnh Miền Đông Nam Bộ trong thời gian tới. Các giải pháp này tập trung vào hoàn thiện quy định pháp luật, nâng cao năng lực thực thi, và tăng cường tuyên truyền pháp luật.
5.1. Nghiên cứu tình hình trong và ngoài nước phân tích lý luận.
Phân tích, đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu ở trong nước và ở nước ngoài liên quan đến đề tài luận án, rút ra những vấn đề cần nghiên cứu trong luận án. Phân tích những vấn đề lý luận về tội cho vay lãi nặng trong GDDS.
5.2. So sánh luật pháp quốc tế và thực tiễn áp dụng ở VN
Phân tích các quy định trong pháp luật hình sự của một số quốc gia khác về tội danh này và có sự so sánh với các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam hiện hành để thấy được những tiến bộ cần tiếp thu, học tập. Phân tích các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về tội cho vay lãi nặng trong GDDS trong lịch sử và quy định của BLHS hiện hành.
5.3. Giải pháp cụ thể cho Miền Đông Nam Bộ
Nghiên cứu, phân tích thực trạng áp dụng pháp luật hình sự về tội cho vay lãi nặng trong GDDS tại các tỉnh Miền Đông Nam Bộ, qua đó, đánh giá những thành tựu, rút ra những hạn chế, vướng mắc và xác định những nguyên nhân của những hạn chế, vướng mắc đó. Trên cơ sở kết quả nghiên cứu lý luận, thực tiễn và yêu cầu của việc hoàn thiện pháp luật hình sự, bảo đảm hiệu quả áp dụng quy định về tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự, luận án đề xuất một số giải pháp góp phần hoàn thiện các quy định của pháp luật hình sự, bảo đảm hiệu quả áp dụng pháp luật đối với tội cho vay lãi nặng trong GDDS.
