I. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án
Luận án tiến sĩ này tập trung vào tư tưởng triết học của Nguyễn Đức Đạt trong tác phẩm Nam Sơn Tùng Thoại. Các công trình nghiên cứu trước đây đã đề cập đến nhiều khía cạnh của triết học Việt Nam, đặc biệt là tư tưởng triết học cổ điển và tư tưởng triết học phương Đông. Tuy nhiên, nghiên cứu về Nguyễn Đức Đạt và Nam Sơn Tùng Thoại vẫn còn hạn chế, chủ yếu tập trung vào các khía cạnh nhỏ như tư tưởng đạo đức và tư tưởng thẩm mỹ. Luận án này nhằm khắc phục những thiếu sót đó bằng cách phân tích toàn diện tư tưởng triết học và tâm tính học của Nguyễn Đức Đạt, đồng thời đánh giá giá trị và ý nghĩa của chúng trong lịch sử triết học Việt Nam.
1.1. Các công trình nghiên cứu về cơ sở hình thành tư tưởng Nguyễn Đức Đạt
Các nghiên cứu trước đây đã tập trung vào bối cảnh lịch sử, xã hội Việt Nam nửa cuối thế kỷ XIX, giai đoạn mà Nguyễn Đức Đạt sống và hoạt động. Những nghiên cứu này chỉ ra rằng, sự phục hưng của Nho giáo và ảnh hưởng của các học thuyết khác đã tạo nền tảng cho tư tưởng triết học của ông. Nam Sơn Tùng Thoại được xem là tác phẩm phản ánh sâu sắc những hiểu biết của Nguyễn Đức Đạt về Nho giáo, đồng thời thể hiện tư tưởng độc đáo của ông trong bối cảnh lịch sử đầy biến động.
1.2. Các công trình nghiên cứu về tư tưởng triết học và tâm tính học
Các nghiên cứu về tư tưởng triết học và tâm tính học của Nguyễn Đức Đạt trong Nam Sơn Tùng Thoại đã đề cập đến các khái niệm như “Trời”, “Mệnh trời”, “Đạo”, “Tâm”, “Tính”, và “Tình”. Những khái niệm này không chỉ phản ánh sự kế thừa triết học cổ điển mà còn thể hiện sự sáng tạo của Nguyễn Đức Đạt trong việc ứng dụng Nho giáo vào thực tiễn xã hội Việt Nam. Tuy nhiên, các nghiên cứu này vẫn còn rời rạc và chưa có sự phân tích tổng thể.
II. Cơ sở hình thành tư tưởng Nguyễn Đức Đạt trong Nam Sơn Tùng Thoại
Luận án này phân tích sâu về bối cảnh lịch sử, xã hội Việt Nam nửa cuối thế kỷ XIX, giai đoạn mà Nguyễn Đức Đạt sống và hoạt động. Sự phục hưng của Nho giáo và ảnh hưởng của các học thuyết khác đã tạo nền tảng cho tư tưởng triết học của ông. Nam Sơn Tùng Thoại được xem là tác phẩm phản ánh sâu sắc những hiểu biết của Nguyễn Đức Đạt về Nho giáo, đồng thời thể hiện tư tưởng độc đáo của ông trong bối cảnh lịch sử đầy biến động.
2.1. Bối cảnh lịch sử xã hội Việt Nam nửa cuối thế kỷ XIX
Giai đoạn nửa cuối thế kỷ XIX là thời kỳ đầy biến động về kinh tế, chính trị và xã hội ở Việt Nam. Sự xâm lược của thực dân Pháp và sự suy yếu của triều Nguyễn đã tạo ra những thách thức lớn cho đất nước. Nguyễn Đức Đạt đã sống và hoạt động trong bối cảnh này, và tư tưởng triết học của ông chịu ảnh hưởng sâu sắc từ những biến động đó. Nam Sơn Tùng Thoại phản ánh rõ nét sự lo lắng của ông về tình hình đất nước và mong muốn tìm ra giải pháp để cứu vãn tình thế.
2.2. Tiền đề tư tưởng cho sự hình thành tư tưởng Nguyễn Đức Đạt
Sự phục hưng của Nho giáo vào đầu triều Nguyễn đã tạo tiền đề cho tư tưởng triết học của Nguyễn Đức Đạt. Ông không chỉ kế thừa những tư tưởng truyền thống của Nho giáo mà còn sáng tạo và phát triển chúng để phù hợp với bối cảnh lịch sử mới. Nam Sơn Tùng Thoại là tác phẩm thể hiện rõ nét sự kết hợp giữa triết học cổ điển và tư tưởng hiện đại của Nguyễn Đức Đạt.
III. Tư tưởng triết học và tâm tính học của Nguyễn Đức Đạt trong Nam Sơn Tùng Thoại
Luận án này tập trung phân tích tư tưởng triết học và tâm tính học của Nguyễn Đức Đạt trong Nam Sơn Tùng Thoại. Các khái niệm như “Trời”, “Mệnh trời”, “Đạo”, “Tâm”, “Tính”, và “Tình” được ông sử dụng để giải thích các vấn đề về đạo đức, giáo dục và trị quốc. Những tư tưởng này không chỉ phản ánh sự kế thừa triết học cổ điển mà còn thể hiện sự sáng tạo của Nguyễn Đức Đạt trong việc ứng dụng Nho giáo vào thực tiễn xã hội Việt Nam.
3.1. Quan niệm về Trời và Mệnh trời
Nguyễn Đức Đạt đã sử dụng khái niệm “Trời” và “Mệnh trời” để giải thích các hiện tượng tự nhiên và xã hội. Ông cho rằng, “Trời” là nguồn gốc của mọi sự vật và hiện tượng, và “Mệnh trời” là quy luật tất yếu mà con người phải tuân theo. Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh rằng, con người có thể thay đổi “Mệnh trời” thông qua sự nỗ lực và tu dưỡng bản thân.
3.2. Quan niệm về Tâm Tính và Tình
Trong Nam Sơn Tùng Thoại, Nguyễn Đức Đạt đã phân tích sâu về các khái niệm “Tâm”, “Tính”, và “Tình”. Ông cho rằng, “Tâm” là trung tâm của mọi suy nghĩ và hành động, “Tính” là bản chất tự nhiên của con người, và “Tình” là cảm xúc và tình cảm giữa con người với nhau. Những khái niệm này được ông sử dụng để giải thích các vấn đề về đạo đức và giáo dục, đồng thời đề cao vai trò của sự tu dưỡng bản thân trong việc đạt được “Đạo”.
