Tổng quan nghiên cứu
Tại Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM), với dân số chiếm khoảng 6,6% tổng dân số cả nước và là trung tâm kinh tế trọng điểm phía Nam, việc mua thuốc không kê toa (OTC) để tự chữa trị ngày càng phổ biến. Theo báo cáo, TP.HCM có hơn 4.159 nhà thuốc và đại lý thuốc, tạo nên mạng lưới bán lẻ dược phẩm lớn nhất Việt Nam. Tuy nhiên, việc mua thuốc OTC không chỉ đơn thuần là hành vi tiêu dùng mà còn liên quan mật thiết đến sức khỏe cộng đồng, đặc biệt khi nhiều người dân tự ý mua thuốc kháng sinh, thuốc điều trị các bệnh mãn tính mà không có sự tư vấn chuyên môn. Nghiên cứu này nhằm xác định kỳ vọng của người dân TP.HCM khi mua thuốc OTC để tự chữa trị, đồng thời đo lường mức độ tác động của các yếu tố ảnh hưởng đến kỳ vọng đó. Dữ liệu được thu thập từ 403 bảng câu hỏi hợp lệ, khảo sát người dân trên 18 tuổi tại 24 quận huyện của TP.HCM. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý, doanh nghiệp dược phẩm và nhà thuốc xây dựng chiến lược kinh doanh hiệu quả, đồng thời nâng cao chất lượng dịch vụ và sức khỏe cộng đồng.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết hành vi tiêu dùng chủ đạo: Lý thuyết hành động hợp lý (TRA) và Lý thuyết hành vi hoạch định (TPB). TRA nhấn mạnh rằng ý định hành vi là yếu tố dự đoán chính của hành vi tiêu dùng, chịu ảnh hưởng bởi thái độ cá nhân và chuẩn chủ quan xã hội. TPB mở rộng TRA bằng cách bổ sung yếu tố kiểm soát hành vi cảm nhận, giúp giải thích các hành vi bị hạn chế bởi sự tự tin hoặc khả năng kiểm soát. Ngoài ra, nghiên cứu vận dụng các khái niệm về hành vi tiêu dùng, tự chăm sóc và tự điều trị, đặc biệt tập trung vào thuốc không kê toa (OTC) theo Luật Dược số 34/2005/QH11. Các khái niệm chính bao gồm: quá khứ mua và sử dụng thuốc OTC, kinh nghiệm điều trị các bệnh thông thường với thuốc OTC, hành vi tìm kiếm thông tin khi có ý định mua thuốc OTC, cảm nhận về thuốc OTC và cảm nhận về dược sĩ tại nhà thuốc.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với thiết kế khảo sát qua bảng câu hỏi. Mẫu nghiên cứu gồm 403 người dân TP.HCM trên 18 tuổi, được chọn theo phương pháp phi xác suất thuận tiện, đại diện cho 24 quận huyện. Bảng câu hỏi gồm 49 biến đo lường thuộc 6 nhóm nhân tố, sử dụng thang đo Likert 5 mức độ. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS 22, áp dụng phân tích nhân tố khám phá (EFA) để kiểm định độ tin cậy và tính hợp lệ của thang đo (Cronbach’s Alpha), đồng thời sử dụng hồi quy bội để kiểm định mô hình và giả thuyết nghiên cứu. Timeline nghiên cứu bao gồm giai đoạn nghiên cứu sơ bộ định tính để điều chỉnh thang đo, sau đó tiến hành khảo sát chính thức và phân tích dữ liệu.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Ảnh hưởng của quá khứ mua và sử dụng thuốc OTC: Đây là nhân tố có tác động mạnh nhất đến kỳ vọng của người dân khi mua thuốc OTC, với mức độ ảnh hưởng tăng dần so với các nhân tố khác. Người dân có kinh nghiệm mua và sử dụng thuốc OTC thường có kỳ vọng cao hơn về chất lượng và dịch vụ.
Kinh nghiệm điều trị các bệnh thông thường: Khoảng 90% người dân từng trải qua các bệnh thông thường như cảm cúm, đau đầu, đau nhức cơ, và có kinh nghiệm sử dụng thuốc OTC để điều trị. Kinh nghiệm này góp phần làm tăng kỳ vọng về hiệu quả và an toàn của thuốc OTC.
Hành vi tìm kiếm thông tin: Người dân thường tìm kiếm thông tin qua nhiều nguồn như bác sĩ, dược sĩ, người thân, internet và bao bì thuốc. Tỷ lệ người quan tâm đến lời khuyên của dược sĩ chiếm khoảng 58%, trong khi 65% tin tưởng vào bác sĩ. Hành vi này có tác động tích cực đến kỳ vọng về thuốc OTC.
Cảm nhận về thuốc OTC và dược sĩ tại nhà thuốc: Cảm nhận về dược sĩ có vai trò quan trọng nhất trong việc hình thành kỳ vọng của người dân. Khoảng 96% người dân kỳ vọng nhà thuốc có dịch vụ tư vấn chuyên nghiệp, và 98% kỳ vọng thuốc OTC có chất lượng tốt. Cảm nhận tích cực về dược sĩ thúc đẩy sự tin tưởng và quyết định mua thuốc.
Thảo luận kết quả
Kết quả nghiên cứu cho thấy các yếu tố cá nhân và xã hội đều ảnh hưởng đến kỳ vọng của người dân khi mua thuốc OTC. Quá khứ mua và sử dụng thuốc tạo ra thói quen và niềm tin, trong khi kinh nghiệm điều trị giúp người dân đánh giá hiệu quả thuốc. Hành vi tìm kiếm thông tin phản ánh sự chủ động trong việc bảo vệ sức khỏe, đồng thời giảm thiểu rủi ro khi tự chữa trị. Cảm nhận về dược sĩ và thuốc OTC là nhân tố then chốt, phù hợp với các nghiên cứu quốc tế cho thấy vai trò của dược sĩ trong tư vấn và chăm sóc sức khỏe cộng đồng. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố và bảng phân tích hồi quy chi tiết các hệ số tác động.
Đề xuất và khuyến nghị
Nâng cao chất lượng dịch vụ tư vấn tại nhà thuốc: Đào tạo và nâng cao năng lực chuyên môn cho dược sĩ nhằm đáp ứng kỳ vọng tư vấn chuyên nghiệp, tăng cường sự hài lòng và tin tưởng của khách hàng. Thời gian thực hiện: 12 tháng; Chủ thể: Sở Y tế, các nhà thuốc.
Tăng cường truyền thông và giáo dục người dân: Triển khai các chương trình nâng cao nhận thức về sử dụng thuốc OTC an toàn, đúng cách, qua các kênh truyền thông đại chúng và tại nhà thuốc. Thời gian: 6-12 tháng; Chủ thể: Bộ Y tế, Sở Y tế, các tổ chức xã hội.
Kiểm soát chặt chẽ việc bán thuốc kê toa và không kê toa: Áp dụng nghiêm ngặt các quy định pháp luật về bán thuốc, xử phạt các nhà thuốc vi phạm nhằm giảm thiểu tình trạng mua thuốc không đúng quy định. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Cơ quan quản lý dược, Thanh tra y tế.
Phát triển hệ thống thông tin hỗ trợ người tiêu dùng: Xây dựng nền tảng thông tin trực tuyến về thuốc OTC, hướng dẫn sử dụng và tư vấn từ dược sĩ để người dân dễ dàng tiếp cận thông tin chính xác. Thời gian: 12-18 tháng; Chủ thể: Bộ Y tế, các doanh nghiệp công nghệ y tế.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Nhà quản lý ngành y tế và dược phẩm: Giúp xây dựng chính sách quản lý bán thuốc OTC, nâng cao chất lượng dịch vụ và kiểm soát thị trường thuốc.
Chủ nhà thuốc và doanh nghiệp dược phẩm: Cung cấp thông tin về kỳ vọng khách hàng, từ đó điều chỉnh chiến lược kinh doanh, đào tạo nhân viên và cải thiện dịch vụ.
Các nhà nghiên cứu và học viên: Là tài liệu tham khảo về hành vi tiêu dùng thuốc OTC, phương pháp nghiên cứu định lượng và mô hình tác động các nhân tố đến kỳ vọng người tiêu dùng.
Người tiêu dùng và cộng đồng: Nâng cao nhận thức về việc sử dụng thuốc OTC an toàn, hiểu rõ vai trò của dược sĩ và các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định mua thuốc.
Câu hỏi thường gặp
Kỳ vọng chính của người dân khi mua thuốc OTC là gì?
Người dân kỳ vọng thuốc OTC an toàn, hiệu quả, có thông tin rõ ràng trên bao bì và được tư vấn bởi dược sĩ chuyên nghiệp. Ví dụ, 98% người dân mong muốn thuốc có chất lượng tốt và dịch vụ tư vấn chuyên nghiệp.Yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến kỳ vọng của người mua thuốc OTC?
Quá khứ mua và sử dụng thuốc OTC có tác động mạnh nhất, tiếp theo là cảm nhận về dược sĩ tại nhà thuốc. Điều này cho thấy kinh nghiệm cá nhân và chất lượng dịch vụ là then chốt.Người dân thường tìm kiếm thông tin thuốc OTC ở đâu?
Nguồn thông tin phổ biến gồm bác sĩ, dược sĩ, người thân, internet và bao bì thuốc. Khoảng 65% tin tưởng bác sĩ, 58% tìm đến dược sĩ để được tư vấn.Tại sao vai trò của dược sĩ lại quan trọng trong việc mua thuốc OTC?
Dược sĩ cung cấp tư vấn chuyên môn, giúp người mua lựa chọn thuốc phù hợp và sử dụng an toàn, từ đó nâng cao sự hài lòng và kỳ vọng của khách hàng.Làm thế nào để nâng cao chất lượng dịch vụ nhà thuốc?
Đào tạo dược sĩ về kỹ năng tư vấn, tăng cường kiểm soát chất lượng thuốc, áp dụng quy trình phục vụ chuyên nghiệp và xây dựng hệ thống phản hồi khách hàng hiệu quả.
Kết luận
- Nghiên cứu xác định 5 nhân tố chính ảnh hưởng đến kỳ vọng của người dân TP.HCM khi mua thuốc OTC: quá khứ mua và sử dụng thuốc, kinh nghiệm điều trị bệnh thông thường, hành vi tìm kiếm thông tin, cảm nhận về thuốc OTC và cảm nhận về dược sĩ.
- Quá khứ mua thuốc và cảm nhận về dược sĩ là hai yếu tố có tác động mạnh nhất.
- Người dân có xu hướng kỳ vọng cao về chất lượng thuốc và dịch vụ tư vấn tại nhà thuốc.
- Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý và doanh nghiệp dược phẩm trong việc xây dựng chính sách và chiến lược kinh doanh.
- Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp nâng cao chất lượng dịch vụ, tăng cường truyền thông và kiểm soát thị trường thuốc OTC tại TP.HCM.
Hành động ngay hôm nay để nâng cao chất lượng dịch vụ nhà thuốc và bảo vệ sức khỏe cộng đồng!