I. Tổng Quan Về Kiểm Soát Hoạt Động Tư Pháp Tại Đắk Lắk
Hiện nay, có nhiều khái niệm khác nhau về hoạt động tư pháp. Quan điểm chung của các nhà khoa học và thực tiễn thống nhất định nghĩa hoạt động tư pháp là hoạt động của các cơ quan điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án, các cơ quan, tổ chức liên quan hoặc bổ trợ cho việc xét xử của Tòa án. Điều này không có nghĩa là toàn bộ mọi hoạt động của cơ quan tư pháp là hoạt động tư pháp. Hoạt động tư pháp được nói đến là những hoạt động (hành vi) cụ thể do các chủ thể được trao quyền thực hiện trong hoạt động tố tụng (xét xử) nhằm đảm bảo tính đúng đắn, khách quan trong giải quyết các vụ án. Kiểm sát hoạt động tư pháp là chức năng của Viện kiểm sát được quy định tại Hiến pháp. Vì Viện kiểm sát là một chủ thể thực hiện quyền tư pháp nên kiểm sát hoạt động tư pháp mang tính quyền lực Nhà nước (một dạng giám sát của Nhà nước về tư pháp). Kiểm sát hoạt động tư pháp là giám sát trực tiếp việc thực hiện các hoạt động cụ thể của các cơ quan tư pháp và một số cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động tư pháp (Cảnh sát biển, Kiểm lâm,…) khi tham gia hoạt động tố tụng.
1.1. Khái Niệm Kiểm Soát Hoạt Động Tư Pháp Theo Luật Định Nghĩa
Luật Tổ chức VKSND năm 2014 quy định: “Kiểm sát hoạt động tư pháp là hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân để kiểm sát tính hợp pháp của các hành vi, quyết định của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong hoạt động tư pháp, được thực hiện ngay từ khi tiếp nhận và giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố và trong suốt quá trình giải quyết vụ án hình sự; trong việc giải quyết vụ án hành chính, vụ việc dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động; việc thi hành án, việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp; các hoạt động tư pháp khác theo quy định của pháp luật”. Viện kiểm sát nhân dân là chủ thể duy nhất thực hiện chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp.
1.2. Vai Trò Của Viện Kiểm Sát Trong Kiểm Soát Hoạt Động Tư Pháp
Pháp luật nước ta quy định, hoạt động kiểm sát hoạt động tư pháp được “trao” cho Viện kiểm sát. Đây là chủ thể duy nhất được pháp luật quy định để thực hiện chức năng này. Kiểm sát viên là người thực hiện hoạt động này với vai trò là người tiến hành tố tụng trên cơ sở quy định của pháp luật. Là chủ thể duy nhất được Nhà nước trao quyền kiểm sát hoạt động tư pháp, chức năng cũng như nhiệm vụ của Viện kiểm sát là phải bảo đảm cho các hoạt động tố tụng tuân thủ quy định của pháp luật.
II. Tầm Quan Trọng Của Kiểm Soát Tư Pháp Vai Trò Quyền Lực NN
Trải qua quá trình xây dựng và phát triển VKSND, kiểm sát hoạt động tư pháp được chứng minh là cơ chế giám sát, kiểm soát việc thực hiện quyền tư pháp hữu hiệu, có tác dụng ngăn ngừa khả năng lợi dụng, lạm dụng quyền lực công trong hoạt động tư pháp xuất phát từ đặc điểm về tổ chức và hoạt động của Viện kiểm sát (với tư cách là chủ thể thực thi chức năng giám sát, kiểm soát quyền lực) trong quan hệ với đối tượng bị giám sát, bị kiểm soát. Về yếu tố tổ chức, Viện kiểm sát là một hệ thống cơ quan độc lập trong bộ máy nhà nước, được giao thực hiện chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp của các cơ quan tư pháp. Vì vậy, cơ chế giám sát của Viện kiểm sát có tính độc lập nhất định với đối tượng được giám sát. Tính độc lập này bảo đảm cho hoạt động giám sát của Viện kiểm sát khách quan, trung thực và có tính khả thi.
2.1. Tính Độc Lập Của Viện Kiểm Sát Trong Kiểm Soát Hoạt Động Tư Pháp
Về hoạt động, Viện kiểm sát là cơ quan duy nhất trong hệ thống các cơ quan tư pháp được Hiến pháp và pháp luật quy định có thẩm quyền tham gia vào tất cả các lĩnh vực tố tụng tư pháp (tư pháp hình sự, tư pháp dân sự, tư pháp hành chính…). Viện kiểm sát có thẩm quyền tham gia vào tất cả các giai đoạn tố tụng (từ giai đoạn khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án). Đây là điều kiện quan trọng bảo đảm cho Viện kiểm sát có khả năng giám sát toàn bộ quá trình tố tụng, giám sát toàn bộ quá trình thực hiện quyền tư pháp, là cơ sở quan trọng để phát hiện vi phạm trong hoạt động tư pháp.
2.2. Mức Độ Và Phạm Vi Kiểm Soát Của Viện Kiểm Sát
Về mức độ và phạm vi giám sát, kiểm sát các hoạt động tư pháp của Viện kiểm sát được tiến hành cụ thể, thường xuyên, tác động liên tục tới đối tượng bị giám sát. Đây là điều kiện để bảo đảm cho hoạt động giám sát có tính chuyên nghiệp và có hiệu quả cao. Do kiểm sát các hoạt động tư pháp của Viện kiểm sát là một cơ chế giám sát nhà nước, nhằm bảo đảm hoạt động của các cơ quan tư pháp đúng pháp luật, hạn chế việc cơ quan tư pháp lạm dụng, lợi dụng quyền lực công để vi phạm quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể, nên trong hoạt động của mình, Viện kiểm sát chỉ xem xét đối tượng kiểm sát ở góc độ có hợp pháp hay không hợp pháp, không can thiệp vào hoạt động có tính chất chuyên môn, nghiệp vụ của các cơ quan tư pháp, khi phát hiện vi phạm thì thực hiện quyền kiến nghị hoặc kháng nghị yêu cầu khắc phục vi phạm cụ thể; đồng thời, có thể tập hợp vi phạm có tính chất...
III. Thực Trạng Kiểm Soát Hoạt Động Tư Pháp Tại Tỉnh Đắk Lắk
Tỉnh Đắk Lắk nằm ở trọng tâm vùng Tây Nguyên, trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, được sự quan tâm của Đảng và Nhà nước nên nền kinh tế của tỉnh Đắk Lắk không ngừng phát triển, đời sống vật chất của nhân dân không ngừng được nâng lên. Tuy nhiên sự phát triển kinh tế - văn hóa xã hội đã kéo theo tình hình tội phạm diễn ra ngày càng phức tạp, làm xuất hiện nhiều loại tội phạm mới mà trước đây chưa từng xảy ra, một số loại tội phạm truyền thống xảy ra có chiều hướng gia tăng và ngày càng nguy hiểm về tính chất hành vi phạm tội. Các loại tranh chấp dân sự đặc biệt tranh chấp trong lĩnh vực mua bán đất đai, thừa kế, hôn nhân và gia đình, khiếu kiện hành chính cũng ngày càng gia tăng về số lượng vụ việc, công tác thi hành các bản án, quyết định của TAND trong lĩnh vực dân sự, hình sự cũng gặp nhiều khó khăn do có sự chống đối, trốn tránh của các đối tượng thi hành án.
3.1. VKSND Đắk Lắk Thực Hiện Chức Năng Kiểm Soát Tư Pháp
Trước tình hình đó với tính chất là cơ quan thực hiện quyền kiểm soát quyền tư pháp, VKSND hai cấp tỉnh Đắk Lắk đã thực hiện tốt chức năng của mình, bảo đảm hoạt động của CQĐT, TAND, CQTHA hình sự, dân sự hành chính và các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan tuân thủ đúng các quy định của pháp luật TTHS, TTDS, TTHC, Luật thi hành án hình sự, Luật thi hành tạm giữ, tạm giam, Luật thi hành án dân sự, đáp ứng được yêu cầu đấu tranh phòng chống vi phạm, tội phạm góp phần giữ vững tình hình trật tự trị an, an toàn xã hội, xây dựng khối đoàn kết dân tộc, ổn định và phát triển kinh tế được nhân dân ủng hộ, tin tưởng.
3.2. Tồn Tại Trong Kiểm Soát Hoạt Động Tư Pháp Tại Đắk Lắk
Tuy nhiên bên cạnh những kết quả đạt được thì vẫn còn những tồn tại như: Các cơ quan chức năng vẫn chưa quản lý được tình hình vi phạm, tội phạm, vẫn để xảy ra tình trạng khởi tố, điều tra, truy tố oan sai, việc giải quyết tranh chấp dân sự, khiếu kiện hành chính, giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực tư pháp còn kéo dài và có trường hợp để xảy ra vi phạm pháp luật; công tác thi hành án hình sự, dân sự, hành chính còn chậm, một số trường hợp còn lại trong việc ra quyết định thi hành án không đúng với bản án, quyết định của TAND. Tất cả những vi phạm của các cơ quan tư pháp và các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan đã gây ra bức xúc, lo lắng trong nhân dân, làm giảm uy tín của các cơ quan tư pháp.
IV. Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả Kiểm Soát Tư Pháp Tại Đắk Lắk
Thực trạng của những tồn tại đó có nhiều nguyên nhân nhưng một trong những nguyên nhân cơ bản là VKSND hai cấp của tỉnh Đắk Lắk thực hiện chưa triệt để về quyền kiểm sát hoạt động tư pháp của CQĐT, TAND, CQTHA hình sự, CQTHA dân sự, hành chính và cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan trong công tác điều tra, xét xử, thi hành án và giải quyết khiếu nại tố cáo trong lĩnh vực hoạt động tư pháp. Chính vì vậy việc lựa chọn vấn đề “Kiểm sát hoạt động tư pháp của VKSND theo pháp luật Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Đắk Lắk” làm đề tài luận văn Thạc sĩ luật học là đáp ứng yêu cầu cấp thiết khách quan hiện nay.
4.1. Đề Xuất Giải Pháp Cụ Thể Cho VKSND Đắk Lắk
Cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ, kiểm sát viên. Nâng cao chất lượng công tác kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong hoạt động điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án. Tăng cường công tác phối hợp giữa các cơ quan tư pháp trong việc giải quyết các vụ án, vụ việc. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật để nâng cao nhận thức pháp luật cho người dân.
4.2. Hoàn Thiện Cơ Chế Kiểm Soát Hoạt Động Tư Pháp
Cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật về kiểm sát hoạt động tư pháp, đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất và khả thi. Tăng cường trách nhiệm giải trình của các cơ quan tư pháp. Nâng cao vai trò giám sát của Hội đồng nhân dân và các tổ chức chính trị - xã hội đối với hoạt động tư pháp. Đảm bảo quyền tiếp cận thông tin của người dân về hoạt động tư pháp.
V. Nghiên Cứu Về Kiểm Soát Hoạt Động Tư Pháp Tổng Quan
Trong những năm gần đây, có thể nêu ra một số đề tài, công trình, bài viết, luận văn, luận án có liên quan đến đề tài nghiên cứu như sau: - Viện Nhà nước và pháp luật, Viện khoa học xã hội Việt Nam. Đề tài khoa học cấp Nhà nước: “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn cơ bản về quyền tư pháp của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam giai đoạn 2011 -2020. Chủ nhiệm đề tài: PGS. Nguyễn Đức Minh, năm 2011. - Cuốn sách “Tư pháp trong nhà nước pháp quyền và nhưng yêu cầu đặt ra đối với cải cách tư pháp ở Việt Nam hiện nay”, TSKH. Lê Cảm và TS. Nguyễn Ngọc Chí chủ biên, NXB Đại học quốc gia Hà Nội, năm 2004. - Cuốn sách “Quyền tư pháp trong nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam – Từ lý luận đến thực tiễn”, TS. Nguyễn Văn Quyền và PGS. Nguyễn Tất Viễn chủ biên, Nhà xuất bản Tư pháp, năm 2018.
5.1. Các Nghiên Cứu Liên Quan Đến Quyền Tư Pháp
Võ Khánh Vinh “Về quyên tư pháp trong Nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân, vì dân ở nước ta”. Tạp chí Nhà nước và Pháp luật số 8/2003. Trần Thị Hiền “Những điểm mới về quyền lực và kiểm soát quyền lực Nhà nước”. Trang thông tin điện tử Báo Nhân dân cuối tuần, ngày 27/12/2013. Lê Văn Cảm “Quyền tư pháp trong Nhà nước pháp quyền”. Tạp chí TAND số 19/2015. - Nguyễn Mạnh Bình “Hoàn thiện cơ chế pháp lý giám sát xã hội đối với việc thực hiện quyền lực Nhà nước ở Việt Nam hiện nay”, Luận án tiến sĩ luật học.
5.2. Đánh Giá Các Công Trình Nghiên Cứu Về Kiểm Soát Tư Pháp
Kết quả các công trình nghiên cứu nói trên đã đưa ra những quan điểm cần thiết về chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp của VKSND. Tuy nhiên chưa có một công trình nghiên cứu nào về kiểm sát hoạt động tư pháp của VKSND theo pháp luật Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Đắk Lắk, nhưng kết quả nghiên cứu của các đề tài, công trình bài viết nêu trên là tài liệu quan trọng mà tác giả của luận văn có thể tham khảo trong quá trình thực hiện đề tài.
VI. Mục Tiêu Phương Pháp Nghiên Cứu Kiểm Soát Tư Pháp Tại Đắk Lắk
Việc nghiên cứu đề tài luận văn nhằm hướng tới mục đích luận giải những vấn đề lý luận về chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp (tập trung vào kiểm sát hoạt động tư pháp trong lĩnh vực hình sự) và thực tiễn thực hiện chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp. Từ đó, giải pháp nâng cao chất lượng thực hiện chức năng kiểm sát hoạt động kiểm sát của VKSND, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp trong giai đoạn mới. Nhiệm vụ nghiên cứu bao gồm: Nghiên cứu các khái niệm về hoạt động tư pháp, kiểm sát hoạt động tư pháp. Nghiên cứu cơ sở lý luận, pháp lý, khoa học về kiểm sát hoạt động tư pháp. Nghiên cứu, đánh giá thực tiễn hoạt động của VKSND khi thực hiện quyền kiểm sát hoạt động tư pháp.
6.1. Phạm Vi Nghiên Cứu Về Kiểm Soát Hoạt Động Tư Pháp
Về nội dung: Theo quy định tại khoản 2, Điều 6 Luật tổ chức VKSND năm 2014 có 9 nội dung thuộc chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp, tuy nhiên đề tài chỉ nghiên cứu 6 nội dung kiểm sát hoạt động tư pháp về hình sự và kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp (các điểm a, b, c, d, đ và h khoản 2 Điều 6 Luật tổ chức VKSND). Về thời gian, đề tài nghiên cứu kiểm sát hoạt động tư pháp trong khoảng thời gian 05 năm, từ năm 2014 đến năm 2018. Về không gian, việc nghiên cứu đánh giá thực tiễn thực hiện chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk.
6.2. Phương Pháp Luận Trong Nghiên Cứu Kiểm Soát Tư Pháp
Luận văn nghiên cứu dựa trên quan điểm Chủ nghĩa Mác - Lênin và những quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về kiểm soát quyền lực trong hoạt động tư pháp. Trên cơ sở phương pháp luận, trong quá tình thực hiện đề tài còn sử dụng các phương pháp sau đây: Phương pháp khảo sát, thu thập tài liệu; Phương pháp tổng hợp, phân tích so sánh được sử dụng tổng hợp các số liệu.
