Tổng quan nghiên cứu

Kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hành chính (TTHC) là một nội dung trọng yếu trong chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp của Viện Kiểm sát Nhân dân (VKSND) tại Việt Nam, được quy định rõ tại Điều 107 Hiến pháp năm 2013 và Luật Tố tụng Hành chính (LTTHC) năm 2015. Từ khi LTTHC năm 2015 có hiệu lực, hoạt động kiểm sát này đã góp phần nâng cao chất lượng giải quyết vụ án hành chính (VAHC), bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức, đồng thời củng cố pháp chế xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên, trong thực tiễn áp dụng, vẫn còn tồn tại nhiều khó khăn, vướng mắc do quy định pháp luật chưa đầy đủ, rõ ràng, dẫn đến nhận thức không thống nhất giữa các cơ quan tiến hành tố tụng.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích, đánh giá thực trạng kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong TTHC theo LTTHC năm 2015, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động kiểm sát của VKSND. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động kiểm sát của VKSND trong giai đoạn từ 2015 đến cuối năm 2018 trên phạm vi toàn quốc, bao gồm các giai đoạn tố tụng sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc thẩm và tái thẩm. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác cải cách tư pháp, góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật tố tụng hành chính, đồng thời hỗ trợ nâng cao năng lực và trách nhiệm của cán bộ, kiểm sát viên trong ngành.

Theo báo cáo của ngành, từ năm 2014 đến 2018, VKSND tối cao đã ban hành 58 quyết định kháng nghị giám đốc thẩm đối với bản án, quyết định giải quyết VAHC đã có hiệu lực pháp luật, trong đó 89,3% kháng nghị được Tòa án chấp nhận, cho thấy hiệu quả bước đầu của công tác kiểm sát. Tuy nhiên, các vi phạm phổ biến như chậm gửi thông báo thụ lý, xác định sai thẩm quyền, vi phạm thời hạn giải quyết vụ án vẫn còn tồn tại, đòi hỏi sự đổi mới và nâng cao chất lượng công tác kiểm sát.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, cùng các quan điểm của Đảng và Nhà nước về cải cách tư pháp và xây dựng nhà nước pháp quyền. Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng là:

  1. Lý thuyết về chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp: Nhấn mạnh vai trò của VKSND trong việc bảo đảm pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất, đặc biệt trong hoạt động tố tụng hành chính nhằm bảo vệ quyền con người, quyền công dân và lợi ích nhà nước.

  2. Mô hình quản lý nhà nước theo nguyên tắc tập trung, thống nhất và phân công phối hợp kiểm soát quyền lực: Giúp phân tích cơ chế tổ chức, quyền hạn và trách nhiệm của VKSND trong hệ thống tư pháp, đồng thời làm rõ mối quan hệ phối hợp giữa VKSND với Tòa án và các cơ quan hữu quan trong quá trình tố tụng hành chính.

Các khái niệm chính bao gồm: kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong TTHC, quyền và nghĩa vụ của VKSND, phạm vi và đối tượng kiểm sát, cũng như các thủ tục tố tụng hành chính theo LTTHC năm 2015.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp:

  • Phân tích, tổng hợp các văn bản pháp luật, tài liệu khoa học, báo cáo ngành và các công trình nghiên cứu liên quan.
  • Đối chiếu, so sánh các quy định pháp luật trước và sau khi ban hành LTTHC năm 2015 để đánh giá sự tiến bộ và những hạn chế.
  • Thống kê số liệu về hoạt động kiểm sát của VKSND trong giai đoạn 2015-2018, bao gồm số lượng kháng nghị, kiến nghị và kết quả xử lý vi phạm.
  • Khảo sát thực tiễn qua các báo cáo công tác của VKSND các cấp trên phạm vi toàn quốc, tập trung vào các giai đoạn tố tụng sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc thẩm và tái thẩm.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các vụ án hành chính được giải quyết từ 2015 đến 2018, với trọng tâm là các hoạt động kiểm sát của VKSND trong quá trình giải quyết VAHC. Phương pháp chọn mẫu là chọn toàn bộ hồ sơ và báo cáo liên quan để đảm bảo tính toàn diện và khách quan. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp định tính và định lượng nhằm làm rõ thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả kiểm sát việc trả lại đơn khởi kiện: VKSND đã thực hiện kiểm sát chặt chẽ việc trả lại đơn khởi kiện của Tòa án, đảm bảo quyền khởi kiện của người dân được bảo vệ. Trong giai đoạn 2015-2018, tỷ lệ đơn khởi kiện bị trả lại không đúng quy định được VKS kiến nghị xem xét lại chiếm khoảng 12%, qua đó góp phần giảm thiểu việc từ chối giải quyết không đúng pháp luật.

  2. Kiểm sát việc thụ lý và giải quyết vụ án hành chính: VKSND kiểm sát việc thụ lý vụ án đúng thời hạn 3 ngày làm việc theo quy định, với tỷ lệ tuân thủ đạt khoảng 88%. Việc kiểm sát thu thập tài liệu, chứng cứ được thực hiện nghiêm túc, tuy nhiên vẫn còn khoảng 15% vụ án có vi phạm về thu thập chứng cứ không đầy đủ hoặc không khách quan.

  3. Tham gia phiên tòa và kiểm sát thủ tục tố tụng: VKSND tham gia đầy đủ các phiên tòa sơ thẩm và phúc thẩm, phát biểu ý kiến về việc tuân thủ pháp luật tố tụng. Tỷ lệ phiên tòa có sự tham gia của VKS đạt trên 90%. Qua đó, VKS đã phát hiện và kiến nghị khắc phục nhiều vi phạm như sai sót trong xác định tư cách tham gia tố tụng, vi phạm trình tự thủ tục tố tụng, góp phần nâng cao chất lượng xét xử.

  4. Kháng nghị phúc thẩm và giám đốc thẩm: Trong giai đoạn 2015-2018, VKSND đã thực hiện 58 quyết định kháng nghị giám đốc thẩm, trong đó 89,3% kháng nghị được Tòa án chấp nhận, cho thấy hiệu quả của hoạt động kiểm sát trong việc phát hiện và xử lý vi phạm pháp luật nghiêm trọng trong giải quyết VAHC.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế trong hoạt động kiểm sát chủ yếu do quy định pháp luật còn chưa đầy đủ, rõ ràng, dẫn đến sự khác biệt trong nhận thức và áp dụng giữa các cơ quan tiến hành tố tụng. Ngoài ra, việc tổ chức bộ máy và năng lực cán bộ kiểm sát còn hạn chế, đặc biệt là tình trạng kiêm nhiệm nhiều công việc ảnh hưởng đến chất lượng công tác.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả nghiên cứu này khẳng định vai trò quan trọng của VKSND trong việc bảo đảm pháp luật được thi hành nghiêm minh và thống nhất trong TTHC, đồng thời chỉ ra những điểm cần cải thiện để nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát. Việc trình bày dữ liệu qua biểu đồ tỷ lệ kháng nghị được chấp nhận và bảng thống kê vi phạm trong thu thập chứng cứ sẽ giúp minh họa rõ nét hơn thực trạng và xu hướng cải thiện.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là cơ sở để hoàn thiện chính sách pháp luật, nâng cao năng lực cán bộ và tăng cường phối hợp giữa VKSND với Tòa án và các cơ quan liên quan, góp phần nâng cao chất lượng giải quyết VAHC, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy định pháp luật về kiểm sát trong TTHC: Cần sửa đổi, bổ sung các quy định tại LTTHC và các văn bản hướng dẫn để làm rõ quyền hạn, trách nhiệm và trình tự thủ tục kiểm sát của VKSND, đảm bảo tính thống nhất và khả thi trong thực tiễn. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Quốc hội, Bộ Tư pháp, VKSND tối cao.

  2. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ kiểm sát: Đẩy mạnh đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ kiểm sát giải quyết VAHC, nâng cao phẩm chất đạo đức, trách nhiệm công vụ cho đội ngũ kiểm sát viên, tránh tình trạng kiêm nhiệm gây ảnh hưởng đến chất lượng công tác. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Học viện Kiểm sát, VKSND các cấp.

  3. Kiện toàn tổ chức bộ máy kiểm sát giải quyết VAHC: Tách biệt bộ phận chuyên trách kiểm sát VAHC tại các đơn vị VKSND, bố trí cán bộ có năng lực chuyên môn phù hợp, hạn chế điều động, luân chuyển không hợp lý. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Viện trưởng VKSND các cấp.

  4. Tăng cường phối hợp giữa VKSND và Tòa án: Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ, thường xuyên trao đổi thông tin, tổ chức các phiên họp liên ngành để giải quyết kịp thời các vướng mắc trong quá trình tố tụng hành chính. Thời gian: liên tục; Chủ thể: VKSND, Tòa án nhân dân.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin trong kiểm sát: Triển khai hệ thống quản lý hồ sơ điện tử, theo dõi tiến độ giải quyết VAHC và hoạt động kiểm sát nhằm nâng cao hiệu quả, minh bạch và kịp thời phát hiện vi phạm. Thời gian: 2-3 năm; Chủ thể: VKSND tối cao, Bộ Tư pháp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, kiểm sát viên ngành Kiểm sát Nhân dân: Nâng cao hiểu biết về chức năng, nhiệm vụ và phương pháp kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong TTHC, từ đó nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát giải quyết VAHC.

  2. Thẩm phán, cán bộ Tòa án nhân dân: Hiểu rõ vai trò và quyền hạn của VKSND trong tố tụng hành chính, tăng cường phối hợp, đảm bảo quá trình giải quyết VAHC đúng pháp luật và công bằng.

  3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Tài liệu tham khảo quý giá cho việc học tập, nghiên cứu về pháp luật tố tụng hành chính và hoạt động kiểm sát tư pháp.

  4. Các nhà lập pháp, cơ quan quản lý nhà nước: Cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách, pháp luật về tố tụng hành chính và công tác kiểm sát, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và cải cách tư pháp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hành chính là gì?
    Kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong TTHC là hoạt động của VKSND nhằm giám sát việc thực hiện pháp luật của Tòa án và các chủ thể tham gia tố tụng trong quá trình giải quyết VAHC, nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các vi phạm pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên.

  2. Phạm vi kiểm sát của VKSND trong tố tụng hành chính bao gồm những giai đoạn nào?
    Phạm vi kiểm sát bắt đầu từ khi Tòa án thông báo trả lại đơn khởi kiện hoặc thụ lý vụ án, kéo dài đến khi bản án, quyết định giải quyết VAHC có hiệu lực pháp luật mà không có kháng nghị, kiến nghị hoặc yêu cầu xem xét lại.

  3. VKSND có quyền gì khi phát hiện vi phạm trong quá trình giải quyết VAHC?
    VKSND có quyền kiến nghị, kháng nghị, yêu cầu Tòa án xem xét lại các quyết định, hành vi vi phạm; trong một số trường hợp có thể yêu cầu khởi tố hình sự đối với cá nhân vi phạm theo quy định pháp luật.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát trong TTHC?
    Cần hoàn thiện quy định pháp luật, tăng cường đào tạo cán bộ, kiện toàn tổ chức bộ máy, tăng cường phối hợp liên ngành và ứng dụng công nghệ thông tin để nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác kiểm sát.

  5. Vai trò của VKSND trong việc bảo vệ quyền con người trong tố tụng hành chính như thế nào?
    VKSND giám sát việc tuân thủ pháp luật trong giải quyết VAHC, bảo đảm các quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức được tôn trọng, góp phần bảo vệ quyền con người, quyền công dân và củng cố niềm tin của nhân dân vào hệ thống tư pháp.

Kết luận

  • Kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hành chính là chức năng quan trọng của VKSND, góp phần bảo đảm pháp luật được thi hành nghiêm minh và thống nhất.
  • Thực trạng kiểm sát từ 2015 đến 2018 cho thấy hiệu quả bước đầu nhưng còn tồn tại nhiều hạn chế do quy định pháp luật và năng lực cán bộ.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực cán bộ, kiện toàn tổ chức và tăng cường phối hợp liên ngành nhằm nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát.
  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn và lý luận quan trọng, hỗ trợ công tác cải cách tư pháp và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của công dân.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu chuyên sâu về các khía cạnh liên quan để hoàn thiện hơn nữa công tác kiểm sát trong tố tụng hành chính.

Hành động ngay hôm nay: Các cơ quan, cán bộ liên quan cần chủ động áp dụng các kiến nghị trong luận văn để nâng cao chất lượng công tác kiểm sát, góp phần xây dựng hệ thống tư pháp công bằng, minh bạch và hiệu quả.