I. Khái niệm và đặc điểm nghĩa vụ chứng minh của đương sự
Luận văn bắt đầu bằng việc định nghĩa “chứng minh” là hoạt động làm rõ sự thật, đúng đắn của một vấn đề bằng sự việc, lý lẽ hoặc suy luận logic. Trong tố tụng dân sự, chứng minh là hoạt động của các chủ thể tố tụng theo quy định pháp luật nhằm làm rõ sự kiện, tình tiết của vụ việc. Nghĩa vụ chứng minh được hiểu là hoạt động mà chủ thể tham gia tố tụng phải thực hiện theo quy trình, thủ tục của Bộ luật Tố tụng Dân sự để làm rõ sự thật của các yêu cầu, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp. Vấn đề chứng minh bao gồm thu thập, công khai, đánh giá chứng cứ và vận dụng lý lẽ, lập luận logic, cơ sở pháp lý để tranh luận, nhằm đem lại kết quả có lợi cho bên đưa ra yêu cầu hoặc phản bác yêu cầu. Do đó, nghĩa vụ chứng minh của đương sự trong tố tụng dân sự là việc đương sự phải chỉ ra căn cứ pháp luật và thực tiễn liên quan đến vụ việc. Luận văn nhấn mạnh, hoạt động chứng minh diễn ra xuyên suốt quá trình giải quyết vụ án.
II. Vai trò và quy định pháp luật về nghĩa vụ chứng minh
Luận văn tiếp tục phân tích vai trò của nghĩa vụ chứng minh, cho rằng đây là hoạt động cơ bản, quan trọng nhất mà các đương sự cần thực hiện để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, giúp tòa án đưa ra phán quyết đúng đắn. Luận văn trích dẫn khoản 1 Điều 6 Bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2015, khẳng định đương sự có quyền và nghĩa vụ chủ động thu thập, giao nộp chứng cứ và chứng minh yêu cầu của mình là có căn cứ, hợp pháp. Đồng thời, khoản 3 Điều 6 cũng quy định tòa án có trách nhiệm hỗ trợ đương sự tìm kiếm, thu thập chứng cứ trong một số trường hợp cụ thể. Như vậy, nghĩa vụ chứng minh thuộc về đương sự là chính, tòa án chỉ hỗ trợ khi cần thiết. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy vẫn còn nhiều vướng mắc trong việc đương sự thực hiện nghĩa vụ chứng minh và các điều kiện đảm bảo cho việc thực hiện này.
III. Thực tiễn tại Tòa án nhân dân tỉnh Lạng Sơn
Luận văn phân tích thực tiễn thực hiện nghĩa vụ chứng minh tại Tòa án nhân dân tỉnh Lạng Sơn, một tỉnh có đặc thù biên giới, địa hình đồi núi, dân trí và nhận thức pháp luật còn hạn chế. Đương sự thường gặp khó khăn, lúng túng trong việc tham gia tố tụng và thực hiện nghĩa vụ chứng minh. Dẫn đến tình trạng tòa án phải “làm thay” cho đương sự, tạo tiền lệ xấu, gây thêm gánh nặng cho thẩm phán, thư ký và đôi khi vi phạm nguyên tắc tố tụng. Đương sự thì không chủ động, ỷ lại, thậm chí chống đối, không hợp tác mà không hiểu rằng việc tự chứng minh là quyền lợi của mình. Tình trạng này gây bất lợi cho cả tòa án và đương sự. Luận văn khẳng định việc nghiên cứu đề tài này là cần thiết để có cái nhìn bao quát về hoạt động chứng minh, thấy được ý nghĩa quyết định của nó khi được thực hiện tốt nhất, từ đó tìm ra giải pháp nâng cao nhận thức pháp lý cho người dân và giảm gánh nặng cho tòa án.
IV. Tổng quan nghiên cứu và mục đích luận văn
Luận văn điểm qua một số công trình nghiên cứu về đương sự, nguyên tắc quyền tự định đoạt, chứng minh và chứng cứ trong tố tụng dân sự của các tác giả khác. Tuy nhiên, các nghiên cứu này chưa gắn với thực tiễn áp dụng tại một địa phương cụ thể. Luận văn này đặt mục tiêu từ việc phân tích lý luận và thực trạng tại tỉnh Lạng Sơn, đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện nghĩa vụ chứng minh. Cụ thể, luận văn sẽ làm rõ khái niệm, đặc điểm, vai trò của nghĩa vụ chứng minh; phân tích, đánh giá quy định pháp luật; thống kê, đánh giá thực trạng tại Lạng Sơn; xác định kết quả, tồn tại, hạn chế và nguyên nhân; cuối cùng là đề xuất giải pháp nhằm đảm bảo quyền, nghĩa vụ chứng minh, nâng cao hiệu quả thực hiện, góp phần giảm án tồn đọng, tăng niềm tin vào pháp luật và hệ thống tòa án.
