Tổng quan nghiên cứu

Hiến máu tình nguyện là một hoạt động nhân đạo thiết yếu nhằm đảm bảo nguồn cung cấp máu an toàn và ổn định cho công tác cấp cứu và điều trị bệnh nhân. Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới năm 2015, toàn cầu thu được khoảng 112,5 triệu đơn vị máu, trong đó hơn 50% đến từ các nước có thu nhập cao, dù nhóm này chỉ chiếm khoảng 19% dân số thế giới. Tại Việt Nam, năm 2015, tổng lượng máu tiếp nhận đạt 1.542 đơn vị, trong đó 96,9% là từ người hiến máu tình nguyện, tương đương 1,46% dân số hiến máu, thấp hơn mức tối thiểu 2% dân số theo khuyến nghị của WHO. Thành phố Hồ Chí Minh là địa phương có lượng máu tiếp nhận lớn nhất cả nước với 257.814 đơn vị, chiếm 22,3% tổng lượng máu toàn quốc và tỉ lệ dân số hiến máu đạt 3,25%.

Tuy nhiên, nguồn cung máu vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu điều trị, đặc biệt vào các dịp cao điểm như hè và Tết Nguyên đán. Nghiên cứu nhằm khảo sát các yếu tố tác động đến hành vi hiến máu tình nguyện tại TP. Hồ Chí Minh, với mục tiêu phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến hành vi và tần suất hiến máu, so sánh tỉ lệ hiến máu giữa các nhóm tuổi, xác định động cơ tích cực và tiêu cực, cũng như nhận diện các kênh thông tin vận động hiến máu phổ biến. Nghiên cứu được thực hiện trên 314 người trong độ tuổi 18-60, sinh sống, học tập và làm việc tại TP. Hồ Chí Minh trong giai đoạn từ tháng 12/2016 đến tháng 2/2017. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng chính sách vận động hiến máu hiệu quả, góp phần đảm bảo nguồn máu an toàn và bền vững cho thành phố.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu vận dụng lý thuyết hành vi người tiêu dùng để phân tích hành vi hiến máu, trong đó hành vi được chi phối bởi các yếu tố văn hóa, xã hội, cá nhân và tâm lý. Cụ thể:

  • Yếu tố văn hóa: Bao gồm các giá trị, niềm tin và chuẩn mực xã hội ảnh hưởng đến thái độ và hành vi hiến máu.
  • Yếu tố xã hội: Gia đình, bạn bè, đồng nghiệp và các tổ chức xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy hoặc cản trở hành vi hiến máu.
  • Yếu tố cá nhân: Tuổi tác, giới tính, nghề nghiệp, trình độ học vấn và thu nhập ảnh hưởng trực tiếp đến quyết định hiến máu.
  • Yếu tố tâm lý: Nhận thức, thái độ, động cơ và sự hiểu biết về hiến máu là các nhân tố tâm lý then chốt tác động đến hành vi.

Ngoài ra, mô hình mối quan hệ giữa nhận thức, thái độ và hành vi được sử dụng để giải thích cách thức các yếu tố này tương tác và ảnh hưởng lẫn nhau trong bối cảnh hiến máu tình nguyện.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp khảo sát định lượng với cỡ mẫu 314 người, được chọn bằng phương pháp lấy mẫu phi xác suất thông qua bảng câu hỏi. Đối tượng khảo sát là người dân trong độ tuổi hiến máu (18-60 tuổi) đang sinh sống, học tập và làm việc tại TP. Hồ Chí Minh. Thời gian thu thập dữ liệu kéo dài từ tháng 12/2016 đến tháng 2/2017.

Dữ liệu được xử lý và phân tích bằng phần mềm Stata 13 và Excel. Hai mô hình kinh tế lượng được áp dụng:

  • Mô hình hồi quy Logistic để phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi hiến máu (biến nhị phân: hiến hoặc không hiến).
  • Mô hình hồi quy OLS để phân tích các yếu tố tác động đến tần suất hiến máu (biến liên tục: số lần hiến máu).

Các biến độc lập bao gồm tuổi, giới tính, nghề nghiệp, trình độ học vấn, thu nhập, nhận thức, thái độ và ảnh hưởng xã hội. Kết quả được trình bày dưới dạng bảng số liệu, biểu đồ và phân tích thống kê nhằm đảm bảo tính khách quan và khoa học.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỉ lệ tham gia hiến máu: Trong 314 người khảo sát, 53,5% đã từng hiến máu, cao hơn nhóm chưa từng hiến (46,5%). Tỉ lệ này phản ánh mức độ tham gia tương đối tích cực tại TP. Hồ Chí Minh.

  2. Ảnh hưởng của tuổi tác: Nhóm tuổi từ 18-30 chiếm 67,52% mẫu và có tỉ lệ hiến máu cao hơn (61,32%) so với nhóm trên 30 tuổi (37,25%). Độ tuổi trung bình của nhóm đã hiến là 26,55, thấp hơn nhóm chưa hiến (29,51).

  3. Giới tính: Nam giới có tỉ lệ hiến máu cao hơn nữ giới, với 66,27% nam giới đã từng hiến so với 38,62% nữ giới.

  4. Nghề nghiệp và trình độ học vấn: Sinh viên và cán bộ công nhân viên có tỉ lệ hiến máu lần lượt là 53,21% và 63,89%. Tỉ lệ hiến máu tăng theo trình độ học vấn, cao nhất ở nhóm sau đại học (64,29%) và thấp nhất ở nhóm trung học phổ thông trở xuống (29,17%).

  5. Thu nhập: Người có thu nhập trên 5 triệu đồng/tháng có tỉ lệ hiến máu cao hơn, đặc biệt nhóm thu nhập trên 15 triệu đồng/tháng đạt 66,67%, trong khi nhóm dưới 5 triệu đồng/tháng chỉ đạt 48,06%.

  6. Nhận thức và thái độ: Nhóm đã hiến máu có điểm nhận thức trung bình 4,36, cao hơn nhiều so với nhóm chưa hiến (1,95). Thái độ tích cực cũng cao hơn rõ rệt ở nhóm đã hiến (4,28 so với 2,85).

  7. Ảnh hưởng xã hội: Điểm trung bình ảnh hưởng xã hội là 3,51, với 44,9% mẫu có ảnh hưởng xã hội tích cực đến hành vi hiến máu.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy tuổi trẻ, giới tính nam, trình độ học vấn cao và thu nhập ổn định là những yếu tố thuận lợi thúc đẩy hành vi hiến máu tình nguyện. Điều này phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước, cho thấy nhóm thanh niên và nam giới thường có xu hướng tham gia hiến máu nhiều hơn. Nhận thức và thái độ tích cực đóng vai trò then chốt trong việc hình thành hành vi, đồng thời ảnh hưởng xã hội từ gia đình, bạn bè và tổ chức cũng góp phần tăng cường động lực hiến máu.

Biểu đồ phân bố nhận thức và thái độ minh họa rõ sự khác biệt giữa nhóm đã hiến và chưa hiến, cho thấy cần tăng cường truyền thông nâng cao nhận thức và thay đổi thái độ trong cộng đồng. Mô hình hồi quy Logistic và OLS xác nhận các yếu tố này có ảnh hưởng có ý nghĩa thống kê đến hành vi và tần suất hiến máu.

Tuy nhiên, vẫn còn một bộ phận người dân chưa tham gia hiến máu do thiếu hiểu biết hoặc tâm lý e ngại, phản ánh qua điểm nhận thức và thái độ thấp. Việc khai thác các kênh thông tin hiệu quả như trường học, cơ quan công tác và mạng xã hội là cần thiết để mở rộng phạm vi tiếp cận và vận động.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường truyền thông giáo dục: Phát động các chiến dịch nâng cao nhận thức và thay đổi thái độ về hiến máu tình nguyện, tập trung vào nhóm tuổi trẻ và nữ giới nhằm gia tăng tỉ lệ tham gia. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm. Chủ thể: Sở Y tế, các trường học, tổ chức xã hội.

  2. Phát triển mạng lưới vận động viên hiến máu: Xây dựng và duy trì các câu lạc bộ hiến máu tình nguyện tại các cơ quan, trường học và cộng đồng để tạo hiệu ứng lan tỏa tích cực. Thời gian: 6-12 tháng. Chủ thể: Ban chỉ đạo vận động hiến máu, Hội Chữ thập đỏ.

  3. Tối ưu hóa kênh thông tin vận động: Tăng cường sử dụng mạng xã hội, truyền hình, radio và các sự kiện cộng đồng để tiếp cận đa dạng đối tượng, đặc biệt là nhóm có thu nhập thấp và trình độ học vấn thấp. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Trung tâm truyền máu, các cơ quan truyền thông.

  4. Chính sách khuyến khích và hỗ trợ người hiến máu: Xem xét các chính sách ưu đãi, hỗ trợ sức khỏe và tạo điều kiện thuận lợi cho người hiến máu nhắc lại nhằm duy trì nguồn cung ổn định. Thời gian: 1-2 năm. Chủ thể: Bộ Y tế, chính quyền địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà hoạch định chính sách y tế: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các chương trình vận động hiến máu phù hợp với đặc điểm nhân khẩu học và tâm lý xã hội của người dân TP. Hồ Chí Minh.

  2. Các tổ chức vận động hiến máu và ngân hàng máu: Áp dụng các giải pháp truyền thông và vận động dựa trên các yếu tố ảnh hưởng đã được xác định nhằm nâng cao hiệu quả thu hút người hiến máu.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kinh tế phát triển, y tế công cộng: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, mô hình phân tích và kết quả để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về hành vi tình nguyện và sức khỏe cộng đồng.

  4. Cơ quan truyền thông và giáo dục: Tận dụng thông tin về kênh truyền thông hiệu quả và các yếu tố tâm lý để thiết kế các chiến dịch truyền thông nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi hiến máu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao hiến máu tình nguyện lại quan trọng?
    Hiến máu tình nguyện là nguồn cung cấp máu an toàn và ổn định nhất, giúp cứu sống hàng triệu người mỗi năm và đảm bảo chất lượng máu cho điều trị.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hành vi hiến máu?
    Tuổi, giới tính, trình độ học vấn, thu nhập, nhận thức, thái độ và ảnh hưởng xã hội đều là các yếu tố quan trọng tác động đến quyết định hiến máu.

  3. Tại sao nhóm tuổi trẻ có tỉ lệ hiến máu cao hơn?
    Nhóm tuổi trẻ thường có sức khỏe tốt, nhận thức cao và dễ tiếp cận các chiến dịch vận động, đồng thời có động lực xã hội và tinh thần tình nguyện mạnh mẽ.

  4. Làm thế nào để nâng cao nhận thức về hiến máu trong cộng đồng?
    Thông qua các chiến dịch truyền thông đa kênh, giáo dục tại trường học, cơ quan và tổ chức xã hội, kết hợp với việc xây dựng hình ảnh người hiến máu tích cực.

  5. Có những rủi ro nào khi hiến máu?
    Phản ứng không mong muốn có thể xảy ra như tụ máu, chóng mặt, ngất nhẹ, nhưng đều được kiểm soát và xử lý kịp thời tại các cơ sở y tế.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định rõ các yếu tố nhân khẩu học, nhận thức, thái độ và ảnh hưởng xã hội tác động đến hành vi hiến máu tình nguyện tại TP. Hồ Chí Minh.
  • Tỉ lệ hiến máu cao hơn ở nhóm tuổi trẻ, nam giới, người có trình độ học vấn và thu nhập cao.
  • Nhận thức và thái độ tích cực là nhân tố then chốt thúc đẩy hành vi hiến máu.
  • Kênh thông tin hiệu quả nhất là trường học, cơ quan công tác và mạng xã hội.
  • Đề xuất các giải pháp truyền thông, vận động và chính sách hỗ trợ nhằm tăng cường nguồn cung máu an toàn và bền vững.

Tiếp theo, cần triển khai các chương trình vận động dựa trên kết quả nghiên cứu và mở rộng khảo sát để cập nhật xu hướng hành vi hiến máu trong tương lai. Mọi tổ chức và cá nhân quan tâm đến lĩnh vực hiến máu tình nguyện được khuyến khích áp dụng các kiến nghị nhằm góp phần nâng cao hiệu quả công tác vận động hiến máu tại TP. Hồ Chí Minh và các địa phương khác.