Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm y tế là một chính sách xã hội cơ bản và trụ cột của an sinh xã hội, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng và giảm gánh nặng tài chính cho người dân khi gặp rủi ro về sức khỏe. Tại Việt Nam, tỷ lệ người dân tham gia bảo hiểm y tế đạt khoảng 86,4%, tuy nhiên, nhóm đối tượng tham gia bảo hiểm y tế tự nguyện chỉ chiếm hơn 20%, thấp hơn nhiều so với nhóm bắt buộc. Tại Thành phố Long Khánh, tỉnh Đồng Nai, tỷ lệ người dân tham gia bảo hiểm y tế tự nguyện chỉ đạt 23,21% tổng dân số, chưa đạt mục tiêu đề ra. Điều này đặt ra vấn đề cấp thiết về việc xác định các yếu tố ảnh hưởng đến ý định tham gia bảo hiểm y tế tự nguyện nhằm đề xuất các giải pháp nâng cao tỷ lệ tham gia.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc tìm hiểu các yếu tố tác động đến ý định tham gia bảo hiểm y tế tự nguyện của người dân tại Thành phố Long Khánh, xác định mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố và đề xuất các hàm ý quản trị phù hợp. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 9 đến tháng 12 năm 2019, với phạm vi khảo sát là người dân đang sinh sống tại địa bàn Thành phố Long Khánh. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các cơ quan quản lý nhà nước và chính quyền địa phương xây dựng chính sách phát triển bảo hiểm y tế tự nguyện, góp phần tiến tới bảo hiểm y tế toàn dân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết hành vi có hoạch định (Theory of Planned Behavior - TPB) của Ajzen (1991), một mô hình được sử dụng rộng rãi để giải thích ý định hành vi của con người. TPB mở rộng từ lý thuyết hành động hợp lý (TRA) bằng cách bổ sung yếu tố kiểm soát hành vi nhận thức, phản ánh mức độ dễ dàng hay khó khăn trong việc thực hiện hành vi. Mô hình TPB gồm ba thành phần chính ảnh hưởng đến ý định hành vi: thái độ, chuẩn chủ quan và kiểm soát hành vi.

Ngoài ra, nghiên cứu còn xem xét các khái niệm chuyên ngành như:

  • Thái độ (Attitude): Đánh giá tích cực hoặc tiêu cực của cá nhân đối với việc tham gia bảo hiểm y tế tự nguyện.
  • Chuẩn chủ quan (Subjective Norm): Áp lực xã hội từ gia đình, bạn bè và người thân ảnh hưởng đến quyết định tham gia.
  • Kiểm soát hành vi (Perceived Behavioral Control): Niềm tin về khả năng và điều kiện thực hiện hành vi tham gia bảo hiểm.
  • Sự quan tâm đến sức khỏe (Health Concern): Mức độ chú ý và quan tâm của cá nhân đối với sức khỏe bản thân.
  • Công tác tuyên truyền (Propaganda): Hoạt động truyền thông, quảng bá về bảo hiểm y tế tự nguyện nhằm nâng cao nhận thức và sự quan tâm của người dân.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thực hiện theo hai giai đoạn chính: định tính và định lượng. Giai đoạn định tính bao gồm phỏng vấn sâu với 5 cán bộ công chức làm việc trong lĩnh vực bảo hiểm y tế và 10 người dân tại Thành phố Long Khánh nhằm hiệu chỉnh thang đo và điều chỉnh nội dung khảo sát phù hợp với thực tế địa phương.

Giai đoạn định lượng sử dụng phương pháp khảo sát trực tiếp với 193 phiếu trả lời hợp lệ từ người dân trên địa bàn. Dữ liệu được phân tích bằng phần mềm SPSS phiên bản 20, bao gồm các bước:

  • Đánh giá độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha (các biến có hệ số < 0,6 bị loại).
  • Phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định cấu trúc các biến độc lập.
  • Phân tích hồi quy tuyến tính đa biến để kiểm định các giả thuyết và đo lường mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến ý định tham gia bảo hiểm y tế tự nguyện.
  • Kiểm định sự khác biệt ý định tham gia theo các đặc điểm nhân khẩu học.

Thời gian nghiên cứu kéo dài trong 3 tháng, từ tháng 9 đến tháng 12 năm 2019, với đối tượng khảo sát là người dân đang sinh sống tại Thành phố Long Khánh.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ảnh hưởng của thái độ: Thái độ tích cực đối với bảo hiểm y tế tự nguyện có tác động mạnh nhất đến ý định tham gia, với hệ số hồi quy β = 0,35, mức ý nghĩa p < 0,01. Người dân có thái độ tốt về lợi ích và sự cần thiết của bảo hiểm y tế tự nguyện có xu hướng tham gia cao hơn.

  2. Chuẩn chủ quan: Áp lực xã hội từ gia đình, bạn bè và người thân cũng ảnh hưởng tích cực đến ý định tham gia, với hệ số β = 0,22, p < 0,05. Điều này cho thấy vai trò quan trọng của môi trường xã hội trong việc thúc đẩy người dân tham gia bảo hiểm.

  3. Kiểm soát hành vi: Niềm tin về khả năng và điều kiện tham gia bảo hiểm y tế tự nguyện có ảnh hưởng tích cực, β = 0,25, p < 0,05. Người dân cảm thấy dễ dàng và có đủ điều kiện tham gia sẽ có ý định cao hơn.

  4. Sự quan tâm đến sức khỏe: Mức độ quan tâm đến sức khỏe cá nhân cũng đóng vai trò quan trọng, β = 0,20, p < 0,05. Những người chú trọng chăm sóc sức khỏe có xu hướng tham gia bảo hiểm y tế tự nguyện nhiều hơn.

  5. Công tác tuyên truyền: Hoạt động tuyên truyền, truyền thông về bảo hiểm y tế tự nguyện có tác động tích cực đến ý định tham gia, β = 0,18, p < 0,05. Việc nâng cao nhận thức thông qua các kênh truyền thông giúp gia tăng sự quan tâm và tham gia của người dân.

Mô hình hồi quy giải thích được khoảng 33% biến thiên của ý định tham gia bảo hiểm y tế tự nguyện, cho thấy các yếu tố trên có vai trò quan trọng nhưng vẫn còn các yếu tố khác chưa được nghiên cứu.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây trong nước và quốc tế, khẳng định vai trò trung tâm của thái độ và chuẩn chủ quan trong việc hình thành ý định hành vi theo lý thuyết TPB. Thái độ tích cực phản ánh nhận thức về lợi ích và sự cần thiết của bảo hiểm y tế tự nguyện, từ đó thúc đẩy hành vi tham gia. Chuẩn chủ quan thể hiện ảnh hưởng của môi trường xã hội, đặc biệt là gia đình và bạn bè, là động lực quan trọng trong quyết định của cá nhân.

Kiểm soát hành vi nhận thức cho thấy người dân cần cảm thấy có đủ nguồn lực và điều kiện thuận lợi để tham gia, điều này nhấn mạnh vai trò của chính sách hỗ trợ và thủ tục đơn giản. Sự quan tâm đến sức khỏe là yếu tố cá nhân quan trọng, phù hợp với thực tế khi người có ý thức chăm sóc sức khỏe thường chủ động tham gia bảo hiểm để bảo vệ bản thân.

Công tác tuyên truyền được chứng minh là một công cụ hiệu quả trong việc nâng cao nhận thức và thúc đẩy ý định tham gia, đồng thời giúp khắc phục những hiểu lầm và thiếu thông tin về bảo hiểm y tế tự nguyện. Các biểu đồ phân tích hồi quy và bảng so sánh mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố sẽ minh họa rõ ràng hơn về tầm quan trọng tương đối của các nhân tố.

Tuy nhiên, mô hình chỉ giải thích được một phần biến thiên ý định tham gia, cho thấy cần nghiên cứu thêm các yếu tố khác như thu nhập, trình độ học vấn, và các rào cản kinh tế xã hội để có cái nhìn toàn diện hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, truyền thông: Chủ động tổ chức các chiến dịch truyền thông đa dạng, sử dụng các kênh truyền thanh, truyền hình, mạng xã hội và các hội nghị cộng đồng nhằm nâng cao nhận thức về lợi ích và quyền lợi của bảo hiểm y tế tự nguyện. Mục tiêu tăng tỷ lệ nhận biết lên ít nhất 80% trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Bảo hiểm xã hội Thành phố Long Khánh phối hợp với các cơ quan truyền thông địa phương.

  2. Đơn giản hóa thủ tục tham gia: Rà soát, cải tiến quy trình đăng ký bảo hiểm y tế tự nguyện, giảm thiểu giấy tờ và thời gian xử lý để tạo thuận lợi tối đa cho người dân, đặc biệt là nhóm đối tượng khó khăn. Mục tiêu giảm thời gian xử lý hồ sơ xuống dưới 3 ngày làm việc. Chủ thể thực hiện: Bảo hiểm xã hội Thành phố Long Khánh.

  3. Phát triển các chương trình hỗ trợ tài chính: Xây dựng các chính sách hỗ trợ phí bảo hiểm cho nhóm thu nhập thấp, người nghèo và các đối tượng dễ bị tổn thương nhằm giảm bớt gánh nặng tài chính, khuyến khích tham gia. Mục tiêu tăng tỷ lệ tham gia nhóm này lên 30% trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND Thành phố Long Khánh phối hợp với Bảo hiểm xã hội tỉnh Đồng Nai.

  4. Tăng cường vai trò của cộng đồng và gia đình: Khuyến khích sự tham gia của các tổ chức xã hội, hội phụ nữ, đoàn thanh niên trong việc vận động, tư vấn và hỗ trợ người dân tham gia bảo hiểm y tế tự nguyện. Mục tiêu xây dựng ít nhất 10 nhóm cộng đồng hoạt động hiệu quả trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Các tổ chức xã hội địa phương phối hợp với chính quyền.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội và y tế: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển bảo hiểm y tế tự nguyện phù hợp với đặc điểm địa phương.

  2. Các tổ chức bảo hiểm và doanh nghiệp liên quan: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến ý định tham gia của người dân, từ đó thiết kế sản phẩm và dịch vụ phù hợp, nâng cao hiệu quả kinh doanh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý công, kinh tế y tế: Cung cấp tài liệu tham khảo về ứng dụng lý thuyết hành vi có hoạch định trong lĩnh vực bảo hiểm y tế, phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng.

  4. Các tổ chức xã hội và cộng đồng: Hỗ trợ xây dựng các chương trình vận động, tuyên truyền nâng cao nhận thức và thúc đẩy người dân tham gia bảo hiểm y tế tự nguyện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bảo hiểm y tế tự nguyện khác gì so với bảo hiểm y tế bắt buộc?
    Bảo hiểm y tế tự nguyện là hình thức tham gia dựa trên nhu cầu và sự lựa chọn cá nhân, không bị bắt buộc, trong khi bảo hiểm y tế bắt buộc áp dụng cho các nhóm đối tượng theo quy định pháp luật như cán bộ, công nhân viên.

  2. Tại sao tỷ lệ tham gia bảo hiểm y tế tự nguyện ở Long Khánh còn thấp?
    Nguyên nhân chính gồm nhận thức hạn chế về quyền lợi, thu nhập thấp, thủ tục tham gia chưa thuận tiện và công tác tuyên truyền chưa hiệu quả.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến ý định tham gia bảo hiểm y tế tự nguyện?
    Thái độ tích cực về lợi ích bảo hiểm, áp lực xã hội từ gia đình và bạn bè, niềm tin về khả năng tham gia, sự quan tâm đến sức khỏe và công tác tuyên truyền là những yếu tố chính.

  4. Làm thế nào để nâng cao ý định tham gia bảo hiểm y tế tự nguyện?
    Cần tăng cường tuyên truyền, đơn giản hóa thủ tục, hỗ trợ tài chính cho nhóm thu nhập thấp và phát huy vai trò cộng đồng trong vận động người dân.

  5. Nghiên cứu sử dụng phương pháp nào để phân tích dữ liệu?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính để hiệu chỉnh thang đo và định lượng với phân tích nhân tố khám phá (EFA) và hồi quy tuyến tính đa biến nhằm kiểm định các giả thuyết nghiên cứu.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác định năm yếu tố chính ảnh hưởng tích cực đến ý định tham gia bảo hiểm y tế tự nguyện tại Thành phố Long Khánh: thái độ, chuẩn chủ quan, kiểm soát hành vi, sự quan tâm đến sức khỏe và công tác tuyên truyền.
  • Thái độ là yếu tố có ảnh hưởng mạnh nhất, tiếp theo là kiểm soát hành vi và chuẩn chủ quan.
  • Mô hình nghiên cứu giải thích được khoảng 33% biến thiên của ý định tham gia, cho thấy còn nhiều yếu tố khác cần được nghiên cứu thêm.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để đề xuất các giải pháp nâng cao tỷ lệ tham gia bảo hiểm y tế tự nguyện, góp phần thực hiện mục tiêu bảo hiểm y tế toàn dân.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác để hoàn thiện chính sách.

Hành động ngay hôm nay: Các cơ quan quản lý và tổ chức liên quan cần phối hợp triển khai các giải pháp nhằm nâng cao nhận thức và tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tham gia bảo hiểm y tế tự nguyện, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phát triển bền vững xã hội.