Tổng quan nghiên cứu

Trường thi Bình Định, được thành lập năm 1851 dưới triều vua Tự Đức, là một trong bảy trường thi Hương quan trọng của cả nước, đóng vai trò then chốt trong việc tuyển chọn nhân tài cho bộ máy nhà nước phong kiến triều Nguyễn. Trong suốt 66 năm hoạt động, trường đã tổ chức 22 khoa thi Hương, tuyển chọn hàng trăm cử nhân xuất sắc, góp phần đào tạo đội ngũ trí thức Nho học có ảnh hưởng sâu rộng đến lịch sử và văn hóa vùng Nam Trung Bộ. Theo thống kê, trong 23 khoa thi diễn ra tại trường, đã có khoảng 355 cử nhân được đào tạo, trong đó riêng tỉnh Bình Định chiếm 186 người. Trường thi không chỉ là nơi đào tạo nhân tài mà còn là biểu tượng của truyền thống hiếu học, tinh thần thượng võ và lòng yêu nước của nhân dân Bình Định.

Nghiên cứu tập trung làm rõ quá trình hình thành, tổ chức hoạt động, cũng như vai trò và đóng góp của Trường thi Bình Định trong lịch sử giáo dục và khoa cử Việt Nam. Đồng thời, luận văn khảo sát thực trạng bảo tồn và phát huy giá trị di tích Trường thi Bình Định, được công nhận là di tích lịch sử cấp tỉnh năm 2022. Phạm vi nghiên cứu bao gồm giai đoạn từ khi trường được thành lập (1851) đến thời điểm công nhận di tích (2022), tập trung tại khu vực điểm trường thi Văn và trường thi Võ thuộc thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định.

Việc nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa lịch sử địa phương, đồng thời cung cấp nguồn tư liệu tham khảo cho công tác giảng dạy lịch sử, giáo dục truyền thống hiếu học và phát triển du lịch văn hóa tại Bình Định. Qua đó, góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về vai trò của di tích trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng hai khung lý thuyết chính: lý thuyết lịch sử văn hóa và lý thuyết bảo tồn di sản văn hóa. Lý thuyết lịch sử văn hóa giúp phân tích quá trình hình thành và phát triển của Trường thi Bình Định trong bối cảnh xã hội, chính trị và giáo dục của triều Nguyễn, đồng thời làm rõ vai trò của trường trong việc đào tạo nhân tài và ảnh hưởng đến các phong trào yêu nước. Lý thuyết bảo tồn di sản văn hóa tập trung vào các nguyên tắc, phương pháp bảo tồn và phát huy giá trị di tích lịch sử, đảm bảo sự bền vững của di sản trong điều kiện hiện đại.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng bao gồm:

  • Khoa cử Nho học: hệ thống thi tuyển chọn quan lại theo Nho giáo dưới triều Nguyễn.
  • Trường thi Hương: địa điểm tổ chức kỳ thi Hương cấp tỉnh, nơi tuyển chọn cử nhân.
  • Di tích lịch sử cấp tỉnh: công nhận giá trị lịch sử, văn hóa của địa điểm theo quy định pháp luật.
  • Bảo tồn và phát huy giá trị di tích: các hoạt động nhằm giữ gìn, phục hồi và khai thác giá trị văn hóa, lịch sử của di tích.
  • Trường quy: quy chế, luật lệ nghiêm ngặt trong thi cử nhằm đảm bảo tính công bằng và minh bạch.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu lịch sử kết hợp với phương pháp khảo sát thực tế, phân tích, tổng hợp và thống kê. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm các tài liệu lịch sử, văn bản pháp luật, hồ sơ di tích, cùng các số liệu thống kê về số lượng cử nhân, khoa thi và các hoạt động bảo tồn. Phương pháp chọn mẫu tập trung vào các nguồn tài liệu chính thống như Quốc sử quán triều Nguyễn, các văn bản của Bộ Giáo dục và Đào tạo, các công trình nghiên cứu khoa học liên quan đến giáo dục và di tích lịch sử Bình Định.

Quá trình nghiên cứu được thực hiện theo timeline từ tháng 1 năm 2021 đến tháng 12 năm 2023, bao gồm các bước: thu thập tài liệu, khảo sát thực địa tại di tích Trường thi Bình Định, phân tích số liệu, viết báo cáo và hoàn thiện luận văn. Phương pháp phân tích dữ liệu chủ yếu là phân tích định tính dựa trên các tài liệu lịch sử và phân tích định lượng qua thống kê số liệu về các khoa thi, số lượng cử nhân và các hoạt động bảo tồn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quá trình hình thành và tổ chức hoạt động của Trường thi Bình Định
    Trường thi được thành lập năm 1851, là trường thi Hương muộn nhất trong hệ thống các trường thi của triều Nguyễn. Trong 66 năm hoạt động, trường tổ chức 22 khoa thi Hương, tuyển chọn khoảng 286 cử nhân (trong tổng số 355 cử nhân toàn quốc từ các trường thi địa phương). Thời gian thi được quy định vào tháng 7 âm lịch các năm Tý, Ngọ, Mẹo, Dậu, với quy mô sĩ tử lên đến hàng trăm người mỗi kỳ thi.

  2. Đối tượng dự thi và thành phần quan trường
    Sĩ tử dự thi đến từ các tỉnh Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Bình Thuận và Ninh Thuận. Các quan trông coi kỳ thi đều là quan lại có phẩm hàm từ nhị phẩm trở lên, được tuyển chọn kỹ lưỡng nhằm đảm bảo tính công bằng và nghiêm minh. Chế độ cung ứng cho quan trông thi được triều đình quy định rõ ràng, ví dụ Chánh Chủ khảo nhận 35 quan tiền và 7 phương gạo trắng mỗi kỳ thi.

  3. Nội dung thi và trường quy nghiêm ngặt
    Thi Hương văn gồm bốn kỳ thi: Kinh Nghĩa, Văn sách, Chiếu chế biểu và Phú thơ, với nội dung chủ yếu dựa trên kinh điển Nho giáo. Từ năm 1906, nội dung thi có bổ sung chữ Quốc ngữ và chữ Pháp nhằm thích ứng với thời đại mới. Trường quy thi cử rất nghiêm ngặt, cấm mang tài liệu vào trường thi, xử lý nghiêm các vi phạm nhằm hạn chế tiêu cực. Đặc biệt, Trường thi Bình Định không ghi nhận trường hợp vi phạm tiêu cực nào trong suốt thời gian hoạt động.

  4. Vai trò và đóng góp của Trường thi Bình Định
    Trường thi đã tuyển chọn được nhiều cử nhân xuất sắc, trong đó nhiều người trở thành quan lại, lãnh đạo phong trào Cần Vương, Duy Tân và các phong trào chống Pháp ở Nam Trung Bộ. Trường thi cũng góp phần vun đắp truyền thống hiếu học và tinh thần thượng võ của nhân dân Bình Định. Ngoài ra, Trường thi Võ được thành lập năm 1867 nhằm đào tạo võ quan, tuy chỉ tồn tại đến năm 1884 nhưng đã để lại dấu ấn trong lịch sử giáo dục võ thuật địa phương.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy Trường thi Bình Định không chỉ là một cơ sở giáo dục quan trọng trong hệ thống khoa cử triều Nguyễn mà còn là trung tâm văn hóa, chính trị có ảnh hưởng sâu rộng đến vùng Nam Trung Bộ. Số liệu về số lượng cử nhân và các khoa thi minh chứng cho quy mô và tầm quan trọng của trường. Việc tổ chức thi nghiêm ngặt, với sự tham gia của các quan trông thi có phẩm hàm cao, phản ánh sự quan tâm đặc biệt của triều đình đối với công tác tuyển chọn nhân tài.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, luận văn đã bổ sung và làm rõ hơn về quá trình bảo tồn và phát huy giá trị di tích Trường thi Bình Định, một khía cạnh ít được đề cập trong các công trình trước. Việc công nhận di tích cấp tỉnh năm 2022 là minh chứng cho giá trị lịch sử và văn hóa của trường, đồng thời mở ra cơ hội phát triển du lịch văn hóa và giáo dục truyền thống tại địa phương.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện số lượng cử nhân theo từng khoa thi, bảng thống kê các chức vụ do cử nhân đảm nhiệm, và sơ đồ phân bố địa lý các tỉnh có sĩ tử dự thi. Bảng biểu về chế độ cung ứng cho quan trông thi cũng giúp minh họa sự nghiêm ngặt và chuyên nghiệp trong tổ chức kỳ thi.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác bảo tồn và tu bổ di tích Trường thi Bình Định
    Chủ thể: Ban quản lý di tích, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch Bình Định
    Thời gian: 1-3 năm
    Hành động: Thực hiện các biện pháp tu bổ, chống xuống cấp, bảo vệ hiện trạng di tích, đồng thời xây dựng hệ thống biển bảng, hướng dẫn tham quan.

  2. Phát triển các chương trình giáo dục truyền thống tại địa phương
    Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo Bình Định, các trường học
    Thời gian: 1-2 năm
    Hành động: Lồng ghép nội dung lịch sử Trường thi Bình Định vào chương trình giảng dạy, tổ chức các hoạt động ngoại khóa, tham quan di tích nhằm nâng cao nhận thức học sinh về truyền thống hiếu học.

  3. Xây dựng sản phẩm du lịch văn hóa gắn với Trường thi Bình Định
    Chủ thể: Sở Du lịch, UBND thị xã An Nhơn
    Thời gian: 2-4 năm
    Hành động: Thiết kế tour du lịch văn hóa, tổ chức các sự kiện văn hóa, lễ hội truyền thống nhằm thu hút khách tham quan, góp phần phát triển kinh tế địa phương.

  4. Tăng cường nghiên cứu khoa học và quảng bá giá trị di tích
    Chủ thể: Các viện nghiên cứu, trường đại học, truyền thông địa phương
    Thời gian: Liên tục
    Hành động: Khuyến khích các đề tài nghiên cứu sâu về lịch sử, văn hóa Trường thi Bình Định; tổ chức hội thảo, xuất bản sách, bài báo khoa học; sử dụng các phương tiện truyền thông để quảng bá rộng rãi.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên và sinh viên ngành Lịch sử, Văn hóa Việt Nam
    Luận văn cung cấp tư liệu quý giá về lịch sử giáo dục và khoa cử triều Nguyễn, giúp nâng cao kiến thức chuyên môn và phục vụ nghiên cứu học thuật.

  2. Cán bộ quản lý di tích và văn hóa tại địa phương
    Nghiên cứu giúp hiểu rõ giá trị lịch sử, văn hóa của Trường thi Bình Định, từ đó xây dựng các kế hoạch bảo tồn và phát huy hiệu quả.

  3. Nhà hoạch định chính sách giáo dục và văn hóa
    Cung cấp cơ sở khoa học để phát triển các chính sách giáo dục truyền thống, bảo tồn di sản văn hóa và phát triển du lịch văn hóa.

  4. Người dân và cộng đồng địa phương Bình Định
    Giúp nâng cao nhận thức về truyền thống hiếu học, lòng tự hào dân tộc và trách nhiệm bảo vệ di tích lịch sử, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa quê hương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Trường thi Bình Định được thành lập khi nào và có vai trò gì?
    Trường thi Bình Định được thành lập năm 1851 dưới triều vua Tự Đức, là một trong bảy trường thi Hương quan trọng của triều Nguyễn, đóng vai trò tuyển chọn nhân tài cho bộ máy nhà nước phong kiến và góp phần phát triển truyền thống hiếu học tại Nam Trung Bộ.

  2. Số lượng cử nhân được đào tạo tại Trường thi Bình Định là bao nhiêu?
    Trong 22 khoa thi được tổ chức tại trường, có khoảng 286 cử nhân được tuyển chọn, chiếm phần lớn trong tổng số 355 cử nhân từ các trường thi địa phương trên toàn quốc.

  3. Nội dung thi tại Trường thi Bình Định gồm những gì?
    Thi Hương văn gồm bốn kỳ thi: Kinh Nghĩa (kinh điển Nho giáo), Văn sách (tự luận), Chiếu chế biểu (văn bản hành chính) và Phú thơ (thơ luật). Từ năm 1906, có bổ sung chữ Quốc ngữ và chữ Pháp nhằm thích ứng với thời đại mới.

  4. Trường thi Võ Bình Định có điểm gì đặc biệt?
    Trường thi Võ được thành lập năm 1867 nhằm đào tạo võ quan cho các tỉnh Nam Trung Bộ, tổ chức thi võ gồm các môn xách vật nặng, đấu côn, quyền, đao, thương và bắn súng. Trường tồn tại đến năm 1884 trước khi bị bãi bỏ do sự thay đổi của thời cuộc và vũ khí hiện đại.

  5. Hiện trạng bảo tồn di tích Trường thi Bình Định ra sao?
    Di tích hiện còn dấu tích nền tường bao quanh, tuy nhiên nhiều phần đã bị biến đổi thành khu dân cư và đất canh tác. Năm 2022, di tích được công nhận là di tích lịch sử cấp tỉnh, tạo cơ sở pháp lý để tăng cường công tác bảo tồn và phát huy giá trị.

Kết luận

  • Trường thi Bình Định là trung tâm giáo dục khoa cử quan trọng của triều Nguyễn, góp phần đào tạo hàng trăm cử nhân xuất sắc cho bộ máy nhà nước và phong trào yêu nước.
  • Trường thi Võ Bình Định tuy tồn tại ngắn nhưng để lại dấu ấn trong lịch sử giáo dục võ thuật và tinh thần thượng võ của vùng đất Bình Định.
  • Luận văn đã làm rõ quá trình hình thành, tổ chức hoạt động, vai trò lịch sử và thực trạng bảo tồn di tích Trường thi Bình Định.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho công tác bảo tồn, phát huy giá trị di tích và giáo dục truyền thống hiếu học tại địa phương.
  • Đề nghị các cơ quan chức năng tăng cường bảo tồn, phát triển du lịch văn hóa và lồng ghép nội dung lịch sử Trường thi vào chương trình giáo dục nhằm giữ gìn và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc.

Hành động tiếp theo: Khuyến khích các nghiên cứu sâu hơn về các khía cạnh văn hóa, xã hội liên quan đến Trường thi Bình Định và triển khai các dự án bảo tồn, phát huy giá trị di tích trong vòng 3-5 năm tới. Đề nghị các nhà quản lý, giáo viên và cộng đồng địa phương cùng chung tay bảo vệ và phát huy truyền thống quý báu này.