Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh chuyển đổi cơ chế quản lý từ mệnh lệnh tập trung sang cơ chế thị trường, công tác kế hoạch hóa phát triển kinh tế - xã hội (KH PTKTXH) và kế hoạch đầu tư công trung hạn tại Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức. Tại huyện Xuân Trường, tỉnh Nam Định, tổng giá trị sản xuất (GTSX) năm 2015 đạt mức tăng trưởng bình quân 7,79%/năm trong giai đoạn 2011-2015, với cơ cấu kinh tế chuyển dịch tích cực: ngành công nghiệp và xây dựng chiếm 54,98%, dịch vụ 29,89%, nông nghiệp giảm còn 15,13%. Tuy nhiên, công tác lập kế hoạch phát triển kinh tế xã hội 5 năm và kế hoạch đầu tư công trung hạn vẫn còn nhiều bất cập, đặc biệt là sự thiếu gắn kết chặt chẽ giữa hai bản kế hoạch này. Việc lập kế hoạch tách rời, không có sự đối chiếu, dẫn đến kế hoạch phát triển thiếu tính thực tế, kế hoạch đầu tư công khó thực hiện các mục tiêu đề ra.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng sự gắn kết giữa KH PTKTXH 5 năm và KH đầu tư công trung hạn tại huyện Xuân Trường giai đoạn 2016-2020, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường sự gắn kết này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào huyện Xuân Trường, với cỡ mẫu khảo sát 120 cán bộ liên quan đến công tác lập và thực hiện kế hoạch. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao hiệu quả quản lý nguồn lực tài chính công, tăng tính khả thi và thực tiễn của các kế hoạch phát triển, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: quản lý theo kết quả (Results Based Management - RBM) và nguyên tắc quản lý tài chính công. RBM là phương thức quản lý tập trung vào kết quả đầu ra và tác động, giúp tăng tính minh bạch và giải trình trong quản lý tài chính công. Chuỗi quản lý theo kết quả gồm năm cấp: đầu vào, hoạt động, đầu ra, kết quả và tác động. KH PTKTXH tương ứng với cấp tác động và kết quả, trong khi KH đầu tư công tương ứng với đầu vào, hoạt động và đầu ra. Sự gắn kết giữa hai kế hoạch thể hiện qua việc mục tiêu phát triển trong KH PTKTXH được thực hiện bằng các dự án đầu tư công trong KH đầu tư công.

Nguyên tắc quản lý tài chính công gồm ba yếu tố: tôn trọng kỷ luật tài chính tổng thể, phân bổ nguồn lực theo ưu tiên chiến lược và đảm bảo hiệu quả chi tiêu. Việc phân bổ vốn đầu tư công phải dựa trên thứ tự ưu tiên ngành được xác định trong KH PTKTXH, đồng thời đảm bảo không vượt quá mức trần ngân sách và tối đa hóa hiệu quả sử dụng nguồn lực.

Ba khái niệm chính được sử dụng là: (1) mối quan hệ mục đích - phương tiện giữa KH PTKTXH và KH đầu tư công; (2) nguyên tắc quản lý theo kết quả; (3) nguyên tắc quản lý tài chính công.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính kết hợp điều tra xã hội học. Nguồn dữ liệu sơ cấp được thu thập qua bảng hỏi và phỏng vấn sâu 120 cán bộ phụ trách công tác lập kế hoạch, tài chính, đầu tư và lãnh đạo huyện Xuân Trường. Dữ liệu thứ cấp được tổng hợp từ các báo cáo về tình hình lập và thực hiện KH PTKTXH và KH đầu tư công trung hạn của huyện.

Phân tích dữ liệu tập trung vào đánh giá sự gắn kết về nội dung và quy trình lập kế hoạch, dựa trên các tiêu chí như sự phù hợp giữa mục tiêu phát triển và danh mục dự án đầu tư, sự đồng bộ trong phân bổ vốn theo ngành, tính khả thi của chỉ tiêu phát triển so với dự báo nguồn lực, và hệ thống theo dõi đánh giá kế hoạch. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến 2016, tập trung vào giai đoạn lập kế hoạch 2016-2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Sự gắn kết nội dung giữa KH PTKTXH và KH đầu tư công còn lỏng lẻo: KH đầu tư công có đưa ra một số dự án thuộc lĩnh vực ưu tiên trong KH PTKTXH, nhưng nhiều lĩnh vực quan trọng trong mục tiêu phát triển chưa có dự án tương ứng. Ví dụ, trong giai đoạn 2016-2020, một số ngành trọng điểm chưa được phân bổ vốn đầu tư công tương xứng với mục tiêu phát triển đề ra.

  2. Thiếu sự phân bổ vốn theo thứ tự ưu tiên ngành: KH PTKTXH không chỉ rõ thứ tự ưu tiên ngành, lĩnh vực, trong khi KH đầu tư công cũng không xác định mức trần vốn đầu tư cho từng ngành. Điều này dẫn đến việc phân bổ vốn dàn trải, không tập trung vào các ngành ưu tiên, làm giảm hiệu quả sử dụng nguồn lực.

  3. Chỉ tiêu phát triển và dự báo nguồn lực chưa khớp: Tốc độ tăng trưởng mục tiêu kinh tế cao hơn nhiều so với dự báo nguồn lực đầu tư công. Ví dụ, tốc độ tăng GTSX bình quân 7,79%/năm trong khi nguồn vốn đầu tư công không được dự báo tăng tương ứng, gây ra sự mất cân đối trong kế hoạch.

  4. Hệ thống theo dõi đánh giá chưa đồng bộ: Cả KH PTKTXH và KH đầu tư công đều thiếu hệ thống theo dõi và đánh giá chi tiết, dẫn đến khó khăn trong việc đánh giá hiệu quả thực hiện kế hoạch và điều chỉnh kịp thời.

  5. Quy trình lập kế hoạch tách rời: Hai bản kế hoạch được lập song song, không có sự phối hợp chặt chẽ trong quy trình, gây khó khăn trong việc đối chiếu và gắn kết mục tiêu với nguồn lực.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của sự thiếu gắn kết là do cơ sở pháp lý cho lập KH PTKTXH chưa rõ ràng, trong khi KH đầu tư công có hệ thống văn bản pháp luật chặt chẽ hơn. Cơ chế phân cấp kế hoạch và ngân sách còn chưa minh bạch, dẫn đến việc huyện Xuân Trường chưa có quyền chủ động cao trong việc xây dựng kế hoạch phát triển và phân bổ ngân sách. Tư duy lập kế hoạch của lãnh đạo và cán bộ còn mang tính hình thức, chưa thực sự coi kế hoạch là công cụ quản lý hiệu quả.

So với các nghiên cứu trước đây tập trung ở tầm vĩ mô, luận văn này đi sâu vào cấp huyện, phân tích chi tiết sự gắn kết giữa hai bản kế hoạch trong bối cảnh luật Đầu tư công mới được ban hành. Kết quả nghiên cứu phù hợp với các khuyến nghị của OECD về kỹ năng lập kế hoạch và quản lý đầu tư công, nhấn mạnh vai trò của phối hợp liên ngành, liên cấp và sự tham gia của các bên liên quan.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ trọng vốn đầu tư công theo ngành với tỷ trọng mục tiêu phát triển ngành trong KH PTKTXH, cũng như bảng đánh giá mức độ gắn kết các nội dung kế hoạch.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện nội dung kế hoạch:

    • Chuyển đổi bản KH PTKTXH từ báo cáo thành tích sang mô tả, phân tích khoa học, bổ sung phần dự báo nguồn lực và theo dõi đánh giá chi tiết.
    • Bổ sung trong KH đầu tư công các phần mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, định hướng đầu tư trung hạn và theo dõi đánh giá kế hoạch.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Kế hoạch - Tài chính huyện; Thời gian: trước kỳ lập kế hoạch 2021-2025.

  2. Thống nhất quy trình lập kế hoạch:

    • Xây dựng quy trình chung cho việc lập KH PTKTXH và KH đầu tư công, gồm các bước chuẩn bị, phân tích tiềm năng, xác định mục tiêu, xây dựng kịch bản và hoàn thiện kế hoạch.
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với các phòng ban liên quan; Thời gian: áp dụng ngay từ kỳ lập kế hoạch tiếp theo.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ lập kế hoạch:

    • Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng về quản lý theo kết quả, quản lý tài chính công, kỹ năng phối hợp liên ngành.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh, UBND huyện; Thời gian: liên tục hàng năm.

  4. Đẩy mạnh cơ chế phối hợp và chia sẻ thông tin:

    • Thiết lập hệ thống thông tin liên ngành, đảm bảo cung cấp kịp thời dữ liệu về ngân sách, dự báo nguồn lực và tiến độ dự án.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, các phòng ban chuyên môn; Thời gian: trong vòng 6 tháng.

  5. Thay đổi tư duy lãnh đạo:

    • Tuyên truyền, nâng cao nhận thức về vai trò của kế hoạch trong quản lý phát triển, khuyến khích lãnh đạo chủ động, sáng tạo trong lập và thực hiện kế hoạch.
    • Chủ thể thực hiện: Ban Thường vụ Huyện ủy, UBND huyện; Thời gian: liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý cấp huyện và tỉnh:

    • Nắm bắt các nguyên tắc, quy trình lập kế hoạch phát triển và đầu tư công, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và điều hành nguồn lực.

  2. Nhà hoạch định chính sách và chuyên gia phát triển:

    • Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo để xây dựng các chính sách phù hợp với thực tiễn địa phương, đặc biệt trong bối cảnh luật Đầu tư công mới.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Kinh tế, Quản lý công:

    • Tài liệu học tập, nghiên cứu về quản lý kế hoạch phát triển kinh tế xã hội và đầu tư công, cung cấp khung lý thuyết và phân tích thực tiễn.

  4. Các tổ chức tài trợ và phát triển quốc tế:

    • Hiểu rõ thực trạng và nhu cầu hỗ trợ về năng lực lập kế hoạch và quản lý đầu tư công tại cấp địa phương, từ đó thiết kế các chương trình hỗ trợ hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần gắn kết kế hoạch phát triển kinh tế xã hội với kế hoạch đầu tư công?
    Gắn kết giúp đảm bảo mục tiêu phát triển có nguồn lực thực hiện, tránh dàn trải đầu tư, tăng tính khả thi và hiệu quả sử dụng vốn công. Ví dụ, nếu mục tiêu phát triển ngành công nghiệp tăng trưởng 10% nhưng không có dự án đầu tư tương ứng, kế hoạch sẽ khó đạt kết quả.

  2. Nguyên tắc quản lý theo kết quả ảnh hưởng thế nào đến lập kế hoạch?
    Nguyên tắc này tập trung vào kết quả cuối cùng, giúp chuyển trọng tâm từ đầu vào sang đầu ra và tác động, tăng tính minh bạch và giải trình trong quản lý tài chính công, từ đó nâng cao chất lượng kế hoạch.

  3. Những khó khăn chính trong việc gắn kết hai bản kế hoạch tại huyện Xuân Trường là gì?
    Bao gồm cơ sở pháp lý chưa rõ ràng cho KH PTKTXH, cơ chế phân cấp chưa minh bạch, tư duy lập kế hoạch còn mang tính hình thức, và quy trình lập kế hoạch tách rời, thiếu phối hợp.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực cán bộ lập kế hoạch?
    Thông qua đào tạo chuyên sâu về quản lý theo kết quả, quản lý tài chính công, kỹ năng phối hợp liên ngành và cập nhật các quy định pháp luật mới, giúp cán bộ nâng cao trình độ và hiệu quả công việc.

  5. Vai trò của hệ thống theo dõi đánh giá trong gắn kết kế hoạch là gì?
    Hệ thống này giúp đánh giá hiệu quả thực hiện kế hoạch, phát hiện kịp thời các sai lệch, từ đó điều chỉnh kế hoạch phù hợp, đảm bảo mục tiêu phát triển và sử dụng nguồn lực hiệu quả.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa khung lý thuyết về sự gắn kết giữa kế hoạch phát triển kinh tế xã hội 5 năm và kế hoạch đầu tư công trung hạn, dựa trên nguyên tắc quản lý theo kết quả và quản lý tài chính công.
  • Đánh giá thực trạng tại huyện Xuân Trường cho thấy sự gắn kết giữa hai bản kế hoạch còn yếu, cả về nội dung và quy trình lập kế hoạch.
  • Nguyên nhân chủ yếu là do cơ sở pháp lý chưa đồng bộ, cơ chế phân cấp chưa rõ ràng, tư duy lập kế hoạch còn mang tính hình thức và thiếu phối hợp liên ngành.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp cụ thể như hoàn thiện nội dung kế hoạch, thống nhất quy trình lập kế hoạch, nâng cao năng lực cán bộ, đẩy mạnh phối hợp thông tin và thay đổi tư duy lãnh đạo.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai áp dụng các giải pháp đề xuất trong kỳ lập kế hoạch 2021-2025, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng nghiên cứu để nâng cao hiệu quả quản lý kế hoạch phát triển và đầu tư công.

Hành động ngay: Các cơ quan quản lý địa phương cần khẩn trương xây dựng kế hoạch đào tạo, hoàn thiện quy trình và tăng cường phối hợp để nâng cao chất lượng lập kế hoạch, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội bền vững.