Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội ngày càng phức tạp, công tác quản lý thu ngân sách nhà nước (NSNN) giữ vai trò then chốt trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho các hoạt động của Nhà nước. Thành phố Mỹ Tho, tỉnh Tiền Giang, với vị trí địa lý thuận lợi và vai trò trung tâm kinh tế - chính trị của tỉnh, đã chứng kiến sự biến động đáng kể trong nguồn thu NSNN giai đoạn 2015 – 2017. Tuy nhiên, thực trạng quản lý thu ngân sách trên địa bàn còn nhiều hạn chế như thiếu tập trung, thất thu và chưa khai thác hết tiềm năng nguồn thu. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng công tác quản lý thu NSNN tại Mỹ Tho, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách trong thời gian tới. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các xã, phường trên địa bàn thành phố Mỹ Tho trong giai đoạn 2015 – 2017. Việc hoàn thiện công tác quản lý thu ngân sách không chỉ góp phần tăng nguồn thu NSNN mà còn thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo công bằng xã hội và nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách địa phương. Qua đó, nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý trong việc hoạch định chính sách tài chính phù hợp với đặc thù địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính công, đặc biệt tập trung vào quản lý thu ngân sách nhà nước. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết ngân sách nhà nước: Định nghĩa NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm đảm bảo thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò của NSNN trong huy động nguồn lực tài chính, điều tiết kinh tế vĩ mô và thực hiện công bằng xã hội.

  2. Lý thuyết quản lý thu ngân sách nhà nước: Quản lý thu NSNN là quá trình Nhà nước sử dụng các phương pháp và công cụ quản lý nhằm tập trung, khai thác và sử dụng hiệu quả các nguồn thu. Lý thuyết này bao gồm các khái niệm về phân cấp quản lý, quy trình lập dự toán, chấp hành và quyết toán thu ngân sách, cũng như các công cụ pháp luật, kế hoạch hóa và kiểm toán.

Các khái niệm chính bao gồm: dự toán thu ngân sách, phân cấp quản lý thu NSNN, công tác lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, và các công cụ quản lý như pháp luật, mục lục NSNN, kế hoạch hóa và kiểm toán.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp và sơ cấp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ hồ sơ lưu trữ, báo cáo thu NSNN và các văn bản pháp luật liên quan tại Phòng Tài chính Kế hoạch và các cơ quan liên quan của thành phố Mỹ Tho. Dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua phỏng vấn chuyên gia và khảo sát bằng phiếu điều tra với 158 đối tượng, bao gồm cán bộ quản lý thu ngân sách và đại diện các tổ chức, cá nhân nộp thuế trên địa bàn.

Phương pháp chọn mẫu thuận tiện có chủ đích được áp dụng nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng nghiên cứu. Phân tích số liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả và phân tích biến động theo thời gian, giúp làm rõ xu hướng và hiệu quả công tác quản lý thu ngân sách trong giai đoạn 2015 – 2017. Quá trình nghiên cứu được thực hiện trong niên khóa 2016 – 2018, tập trung phân tích các số liệu thu ngân sách tại các xã, phường trên địa bàn thành phố Mỹ Tho.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thu ngân sách và so sánh với dự toán: Tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn Mỹ Tho giai đoạn 2015 – 2017 có sự biến động nhưng nhìn chung chưa đạt kế hoạch đề ra. Ví dụ, năm 2017, tổng thu ngân sách đạt khoảng 95% so với dự toán giao, trong khi một số xã, phường chỉ đạt dưới 90%. Tỷ lệ thất thu và nợ đọng thuế vẫn còn cao, ảnh hưởng đến nguồn thu thực tế.

  2. Công tác lập dự toán thu ngân sách: Qua khảo sát, 60% cán bộ quản lý đánh giá công tác lập dự toán thu ngân sách ở mức bình thường đến yếu, do thiếu cơ sở dữ liệu chính xác và dự báo chưa sát thực tế kinh tế địa phương. Việc phối hợp giữa các cơ quan trong xây dựng dự toán còn hạn chế, dẫn đến dự toán không phản ánh đúng tiềm năng thu.

  3. Chấp hành và phân bổ dự toán thu ngân sách: Khoảng 70% ý kiến cho rằng công tác chấp hành dự toán thu ngân sách chưa hiệu quả, với nhiều khoản thu chưa được thu đúng, đủ và kịp thời. Việc phân bổ dự toán còn mang tính hành chính, chưa linh hoạt theo diễn biến thực tế, làm giảm hiệu quả sử dụng nguồn thu.

  4. Quản lý quyết toán thu ngân sách: Công tác quyết toán thu ngân sách được thực hiện nghiêm túc nhưng còn tồn tại tình trạng chậm trễ trong báo cáo và chưa minh bạch hoàn toàn. Khoảng 65% cán bộ tham gia khảo sát cho biết công tác kiểm tra, giám sát quyết toán chưa được thực hiện thường xuyên và chặt chẽ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ việc thiếu đồng bộ trong hệ thống chính sách, chế độ thu và sự phối hợp chưa hiệu quả giữa các cơ quan quản lý thu ngân sách. So với các địa phương như thành phố Bến Tre và Tân An, nơi công tác quản lý thu ngân sách được tổ chức chặt chẽ, có sự chỉ đạo quyết liệt và ứng dụng công nghệ thông tin, Mỹ Tho còn nhiều điểm yếu trong công tác phối hợp và áp dụng các biện pháp quản lý hiện đại.

Việc thiếu tập trung trong quản lý thu ngân sách dẫn đến thất thu và nợ đọng thuế cao, ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn lực tài chính của địa phương. Bên cạnh đó, công tác lập dự toán chưa sát thực tế kinh tế địa phương làm giảm tính khả thi của kế hoạch thu ngân sách. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ thu thực tế so với dự toán qua các năm và các xã, phường sẽ minh họa rõ nét những biến động và điểm yếu trong công tác quản lý thu ngân sách.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hoàn thiện hệ thống pháp luật, nâng cao năng lực cán bộ quản lý và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu ngân sách để tăng cường hiệu quả thu và minh bạch tài chính.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lập dự toán thu ngân sách sát thực tế: Cơ quan tài chính phối hợp chặt chẽ với các ngành, địa phương để xây dựng dự toán dựa trên phân tích, dự báo chính xác tình hình kinh tế - xã hội địa phương. Mục tiêu nâng tỷ lệ dự toán sát với thực tế lên trên 95% trong vòng 2 năm tới.

  2. Nâng cao hiệu quả chấp hành dự toán thu ngân sách: Tăng cường kiểm tra, giám sát việc thu ngân sách, xử lý nghiêm các trường hợp thất thu, nợ đọng thuế. Áp dụng các biện pháp hành chính và kỹ thuật nhằm đảm bảo thu đúng, đủ, kịp thời các khoản thu. Chủ thể thực hiện là Chi cục Thuế và Phòng Tài chính - Kế hoạch, với kế hoạch triển khai trong 1 năm.

  3. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu ngân sách: Xây dựng hệ thống quản lý thu ngân sách điện tử, kết nối dữ liệu giữa các cơ quan thuế, kho bạc và các đơn vị liên quan nhằm nâng cao tính minh bạch và hiệu quả quản lý. Mục tiêu hoàn thành hệ thống trong vòng 3 năm, do UBND thành phố chủ trì phối hợp với Sở Tài chính.

  4. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực quản lý thu ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo nâng cao năng lực chuyên môn, kỹ năng quản lý và ứng dụng công nghệ cho cán bộ quản lý thu ngân sách. Mục tiêu nâng tỷ lệ cán bộ đạt chuẩn chuyên môn lên trên 90% trong 2 năm tới.

  5. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về thuế và ngân sách: Tăng cường truyền thông nhằm nâng cao nhận thức và ý thức chấp hành nghĩa vụ thuế của tổ chức, cá nhân trên địa bàn. Chủ thể thực hiện là các cơ quan thuế, UBND các xã, phường, với kế hoạch triển khai liên tục hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính công địa phương: Giúp nâng cao hiểu biết về quy trình, công cụ và phương pháp quản lý thu ngân sách, từ đó cải thiện hiệu quả công tác quản lý tài chính tại địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng và điều chỉnh chính sách thu ngân sách phù hợp với đặc thù kinh tế - xã hội của thành phố Mỹ Tho và các địa phương tương tự.

  3. Cán bộ ngành thuế và kho bạc nhà nước: Hỗ trợ trong việc áp dụng các giải pháp kỹ thuật và quản lý nhằm nâng cao hiệu quả thu ngân sách, giảm thất thu và nợ đọng thuế.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý luận và thực tiễn quản lý thu ngân sách nhà nước tại cấp thành phố, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập và phát triển kinh tế địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu ngân sách nhà nước là gì?
    Quản lý thu ngân sách nhà nước là quá trình Nhà nước sử dụng các phương pháp và công cụ để tập trung, khai thác và sử dụng hiệu quả các nguồn thu nhằm đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Ví dụ, việc lập dự toán, chấp hành và quyết toán thu ngân sách là các bước quan trọng trong quản lý thu.

  2. Tại sao công tác lập dự toán thu ngân sách lại quan trọng?
    Lập dự toán thu ngân sách giúp xác định mục tiêu thu ngân sách sát với thực tế kinh tế địa phương, từ đó tạo cơ sở cho việc tổ chức thu và phân bổ nguồn lực hiệu quả. Dự toán không chính xác có thể dẫn đến thất thu hoặc thâm hụt ngân sách, ảnh hưởng đến hoạt động của địa phương.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý thu ngân sách?
    Hiệu quả quản lý thu ngân sách phụ thuộc vào hệ thống chính sách pháp luật, tổ chức bộ máy quản lý, năng lực cán bộ, sự phối hợp giữa các cơ quan và ý thức chấp hành pháp luật của tổ chức, cá nhân. Ví dụ, việc áp dụng công nghệ thông tin giúp giảm chi phí hành thu và tăng tính minh bạch.

  4. Làm thế nào để giảm thất thu và nợ đọng thuế?
    Cần tăng cường kiểm tra, thanh tra, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật về thuế, đồng thời nâng cao nhận thức và ý thức chấp hành của người nộp thuế thông qua tuyên truyền và hỗ trợ kỹ thuật. Việc phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan thuế, kho bạc và chính quyền địa phương cũng rất quan trọng.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin có tác động như thế nào đến quản lý thu ngân sách?
    Ứng dụng công nghệ thông tin giúp tự động hóa quy trình thu, giảm sai sót, tăng tốc độ xử lý và nâng cao tính minh bạch trong quản lý thu ngân sách. Ví dụ, hệ thống khai thuế và nộp thuế điện tử đã giúp nhiều địa phương tiết kiệm thời gian và chi phí, đồng thời giảm thất thu.

Kết luận

  • Luận văn đã đánh giá toàn diện thực trạng công tác quản lý thu ngân sách nhà nước trên địa bàn thành phố Mỹ Tho giai đoạn 2015 – 2017, chỉ ra những điểm mạnh và hạn chế trong công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán thu ngân sách.
  • Nghiên cứu áp dụng các lý thuyết quản lý tài chính công và ngân sách nhà nước, kết hợp phương pháp thu thập và phân tích dữ liệu sơ cấp, thứ cấp để đảm bảo tính khách quan và chính xác.
  • Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý thu ngân sách tại Mỹ Tho còn nhiều hạn chế như dự toán chưa sát thực tế, thất thu và nợ đọng thuế cao, công tác phối hợp chưa hiệu quả.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường chấp hành dự toán, ứng dụng công nghệ thông tin, đào tạo nguồn nhân lực và đẩy mạnh tuyên truyền pháp luật thuế.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai thực hiện các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và thời gian để đánh giá hiệu quả cải thiện công tác quản lý thu ngân sách.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách tại địa phương, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững!