Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam ngày càng hoàn thiện, công tác quản lý thu ngân sách nhà nước (NSNN) giữ vai trò quan trọng trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội. Huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị, với dân số khoảng 72 nghìn người và đa dạng về điều kiện tự nhiên, kinh tế, đang đối mặt với nhiều thách thức trong quản lý thu NSNN giai đoạn 2016-2018. Mặc dù nguồn thu ngân sách có xu hướng tăng, song vẫn tồn tại tình trạng thất thu, chưa khai thác hết các nguồn thu tiềm năng, ảnh hưởng đến cân đối ngân sách và khả năng chi tiêu cho các nhiệm vụ phát triển địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích, đánh giá thực trạng công tác quản lý thu NSNN trên địa bàn huyện Gio Linh trong giai đoạn 2016-2018, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu ngân sách đến năm 2030. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động thu ngân sách cấp huyện, bao gồm thuế, phí, lệ phí và các khoản thu liên quan đến đất đai, nhà ở. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý trong việc hoạch định chính sách tài chính phù hợp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Định nghĩa ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Vai trò của ngân sách nhà nước trong điều tiết kinh tế vĩ mô, phân phối nguồn lực và ổn định xã hội được làm rõ.

  • Lý thuyết quản lý thu ngân sách nhà nước: Quản lý thu ngân sách là quá trình sử dụng các công cụ chính sách, pháp luật để huy động nguồn thu từ thuế, phí, lệ phí và các khoản thu khác nhằm đảm bảo công bằng, hiệu quả và phát triển kinh tế. Các nguyên tắc quản lý thu như tuân thủ pháp luật, công bằng, minh bạch và hiệu quả được áp dụng.

  • Mô hình phân cấp quản lý ngân sách nhà nước: Phân cấp quản lý ngân sách từ trung ương đến địa phương nhằm tăng tính chủ động, sáng tạo và hiệu quả trong quản lý tài chính công. Mô hình này giúp xác định rõ quyền hạn, trách nhiệm và nguồn lực của từng cấp ngân sách.

Các khái niệm chính bao gồm: ngân sách nhà nước, quản lý thu ngân sách, phân cấp quản lý ngân sách, thuế, phí, lệ phí, dự toán ngân sách, quyết toán ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu nghiên cứu bao gồm:

  • Số liệu thứ cấp: Thu thập từ các báo cáo của Ủy ban nhân dân huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, Chi cục Thuế huyện, Chi cục Thống kê huyện và Niên giám thống kê huyện Gio Linh giai đoạn 2016-2018.

  • Số liệu sơ cấp: Thu thập qua khảo sát điều tra chọn mẫu thuận tiện có chủ đích với tổng số 125 phiếu điều tra, trong đó 75 phiếu dành cho cán bộ công chức, viên chức làm việc trong lĩnh vực thu ngân sách và 50 phiếu dành cho người dân đóng góp vào ngân sách.

Phương pháp phân tích số liệu:

  • Phân tích so sánh: Được sử dụng để đánh giá thực trạng công tác quản lý thu ngân sách trong giai đoạn nghiên cứu, so sánh các chỉ tiêu thu ngân sách qua các năm.

  • Phân tích thống kê mô tả: Áp dụng cho số liệu sơ cấp nhằm nghiên cứu mối quan hệ giữa các yếu tố quản lý và hiệu quả thu ngân sách, đánh giá nhận thức và thái độ của cán bộ, người dân.

Quá trình nghiên cứu được thực hiện trong niên khóa 2017-2019, đảm bảo tính khoa học và khách quan thông qua việc sử dụng phần mềm Microsoft Excel 2010 và SPSS 16 để xử lý số liệu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán thu ngân sách: Trong giai đoạn 2016-2018, huyện Gio Linh đã thực hiện lập dự toán thu ngân sách theo quy định, tuy nhiên tỷ lệ hoàn thành dự toán có sự biến động. Năm 2016, tỷ lệ hoàn thành đạt khoảng 85%, năm 2017 tăng lên 92%, và năm 2018 đạt 95%. Việc lập dự toán còn thiếu tính dự báo chính xác do chưa khai thác hết các nguồn thu mới.

  2. Chấp hành dự toán thu ngân sách: Tỷ lệ chấp hành dự toán thu ngân sách trên địa bàn đạt trung bình 90% trong giai đoạn nghiên cứu. Các khoản thu chủ yếu gồm thuế công thương nghiệp ngoài quốc doanh, tiền sử dụng đất và lệ phí trước bạ. Cụ thể, năm 2017, thu tiền sử dụng đất đạt 63 tỷ đồng, chiếm gần 70% tổng thu ngân sách huyện.

  3. Quyết toán thu ngân sách: Công tác quyết toán thu ngân sách được thực hiện đầy đủ, đúng tiến độ với tỷ lệ báo cáo quyết toán đạt trên 95%. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại một số khoản thu chưa được quyết toán kịp thời, ảnh hưởng đến đánh giá chính xác nguồn thu thực tế.

  4. Thanh tra, kiểm tra thu ngân sách: Công tác thanh tra, kiểm tra được tăng cường, góp phần phát hiện và xử lý các vi phạm, giảm thất thu ngân sách. Kết quả khảo sát cán bộ công chức cho thấy 80% đồng ý rằng công tác kiểm tra đã nâng cao hiệu quả thu ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trong quản lý thu ngân sách huyện Gio Linh chủ yếu do:

  • Việc lập dự toán chưa dự báo chính xác các nguồn thu mới, dẫn đến dự toán chưa sát thực tế.

  • Công tác phối hợp giữa các cơ quan quản lý thu và các đơn vị liên quan chưa đồng bộ, gây khó khăn trong việc khai thác nguồn thu.

  • Hệ thống công nghệ thông tin và cơ sở vật chất phục vụ quản lý thu ngân sách còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả xử lý số liệu và kiểm soát thu.

So sánh với một số địa phương như huyện Thiệu Hóa (Thanh Hóa) và huyện Từ Nghĩa (Quảng Ngãi), Gio Linh còn nhiều tiềm năng chưa được khai thác hết, đặc biệt là nguồn thu từ đất đai và các hoạt động kinh tế ngoài quốc doanh. Các địa phương này đã áp dụng nhiều biện pháp cải cách hành chính, tăng cường tuyên truyền và hỗ trợ người nộp thuế, góp phần nâng cao tỷ lệ thu ngân sách.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ hoàn thành dự toán thu ngân sách qua các năm, bảng phân tích cơ cấu nguồn thu ngân sách và biểu đồ đánh giá hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra thu ngân sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lập dự toán thu ngân sách: Áp dụng các phương pháp dự báo hiện đại, khai thác đầy đủ các nguồn thu mới, đặc biệt là từ đất đai và hoạt động kinh tế ngoài quốc doanh. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, Chi cục Thuế. Thời gian: Triển khai ngay từ năm 2024 và duy trì hàng năm.

  2. Hoàn thiện công tác chấp hành và quyết toán thu ngân sách: Nâng cao trách nhiệm của các đơn vị thu, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu, đảm bảo thu đúng, thu đủ, thu kịp thời. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế, Kho bạc Nhà nước huyện. Thời gian: 2024-2026.

  3. Tăng cường thanh tra, kiểm tra và chống thất thu: Xây dựng kế hoạch thanh tra định kỳ, phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan để phát hiện và xử lý kịp thời các vi phạm. Chủ thể thực hiện: Phòng Thanh tra huyện, Chi cục Thuế. Thời gian: Liên tục từ 2024.

  4. Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý thu ngân sách: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, kỹ năng quản lý thu ngân sách, ứng dụng công nghệ thông tin. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các cơ quan quản lý thu. Thời gian: 2024-2025.

  5. Cải cách thủ tục hành chính và nâng cao nhận thức người nộp thuế: Đơn giản hóa thủ tục, tăng cường tuyên truyền, hỗ trợ người dân và doanh nghiệp trong việc thực hiện nghĩa vụ thuế. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế, UBND các xã, thị trấn. Thời gian: 2024-2027.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính công cấp huyện và tỉnh: Nghiên cứu giúp nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách, áp dụng các giải pháp cải tiến phù hợp với điều kiện địa phương.

  2. Nhà hoạch định chính sách tài chính: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách thuế, phân cấp ngân sách và các biện pháp quản lý thu phù hợp với thực tiễn địa phương.

  3. Giảng viên và sinh viên chuyên ngành Quản lý kinh tế, Tài chính công: Tài liệu tham khảo bổ ích về lý luận và thực tiễn quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện.

  4. Doanh nghiệp và người dân trên địa bàn huyện Gio Linh: Hiểu rõ hơn về quy trình, nghĩa vụ và quyền lợi trong việc thực hiện nghĩa vụ thuế, phí, lệ phí, từ đó nâng cao ý thức chấp hành pháp luật thuế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu ngân sách nhà nước là gì?
    Quản lý thu ngân sách nhà nước là quá trình sử dụng các công cụ chính sách và pháp luật để huy động các khoản thu từ thuế, phí, lệ phí và các nguồn thu khác nhằm đảm bảo nguồn lực tài chính cho Nhà nước. Ví dụ, việc đăng ký thuế và kiểm tra thuế là một phần của quản lý thu.

  2. Tại sao phân cấp quản lý ngân sách lại quan trọng?
    Phân cấp giúp tăng tính chủ động, sáng tạo của địa phương trong quản lý tài chính, phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội từng vùng, đồng thời đảm bảo công bằng và hiệu quả trong phân bổ nguồn lực. Ví dụ, ngân sách cấp huyện có thể tự chủ trong việc lập dự toán và chi tiêu theo quy định.

  3. Những nhân tố nào ảnh hưởng đến công tác quản lý thu ngân sách?
    Các nhân tố chính gồm trình độ phát triển kinh tế, cơ chế quản lý tài chính, phân cấp quản lý ngân sách, nhận thức của địa phương, tổ chức bộ máy và trình độ cán bộ, cũng như hệ thống công nghệ thông tin. Ví dụ, trình độ cán bộ thấp có thể làm giảm hiệu quả thu ngân sách.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác thu ngân sách tại địa phương?
    Cần tăng cường công tác lập dự toán chính xác, hoàn thiện quy trình thu, quyết toán, tăng cường thanh tra, kiểm tra, cải cách thủ tục hành chính và nâng cao năng lực cán bộ. Ví dụ, áp dụng kê khai thuế điện tử giúp giảm thủ tục và tăng tính minh bạch.

  5. Vai trò của thuế và các khoản thu từ đất đai trong ngân sách huyện là gì?
    Thuế và các khoản thu từ đất đai chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thu ngân sách cấp huyện, góp phần quan trọng vào nguồn lực tài chính để thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội. Ví dụ, năm 2017, thu tiền sử dụng đất tại Gio Linh đạt 63 tỷ đồng, chiếm gần 70% tổng thu ngân sách.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích và đánh giá thực trạng công tác quản lý thu ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Gio Linh giai đoạn 2016-2018, chỉ ra những thành tựu và hạn chế cụ thể.
  • Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý thu ngân sách được làm rõ, bao gồm cả yếu tố kinh tế, tổ chức bộ máy và công nghệ thông tin.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu ngân sách, tập trung vào lập dự toán, chấp hành, quyết toán và thanh tra, kiểm tra.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn cao, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công tại địa phương, đồng thời là tài liệu tham khảo cho các đối tượng liên quan.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đào tạo cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu ngân sách.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách tại địa phương, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững!