Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước là công cụ tài chính quan trọng trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, ổn định và điều tiết vĩ mô kinh tế - xã hội. Tại Việt Nam, ngân sách cấp xã giữ vai trò thiết yếu trong việc thực hiện các chức năng quản lý nhà nước và phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương. Xã Quách Phẩm, huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau, với diện tích tự nhiên 3.744,27 ha và dân số lao động chiếm 63,89%, có nền kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp và thủy sản, trong đó diện tích nuôi tôm công nghiệp đạt 101,47 ha. Giai đoạn 2015-2017, tổng thu ngân sách xã đạt khoảng 7-9 tỷ đồng mỗi năm, trong đó nguồn thu bổ sung từ ngân sách cấp trên chiếm tỷ lệ lớn, khoảng 39% đến 57,4% tổng thu. Chi ngân sách chủ yếu tập trung vào chi thường xuyên, đặc biệt là chi quản lý hành chính chiếm trên 60% tổng chi ngân sách. Mặc dù có những kết quả tích cực trong quản lý thu, chi ngân sách, xã vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như phụ thuộc lớn vào ngân sách cấp trên, chi đầu tư phát triển thấp, và công tác lập dự toán chưa phù hợp. Nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác quản lý ngân sách xã Quách Phẩm giai đoạn 2015-2017, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã trong giai đoạn 2018-2020, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính địa phương, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, đặc biệt tập trung vào quản lý ngân sách cấp xã. Khái niệm ngân sách nhà nước được hiểu là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Ngân sách cấp xã là quỹ tiền tệ tập trung của chính quyền cơ sở, phục vụ cho các hoạt động kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng tại địa phương. Các khái niệm chính bao gồm: quản lý thu ngân sách (thuế, phí, lệ phí, nguồn thu bổ sung), quản lý chi ngân sách (chi thường xuyên, chi đầu tư phát triển), quản lý chu trình ngân sách (lập dự toán, chấp hành, quyết toán), phân cấp quản lý ngân sách cấp xã, và các nhân tố ảnh hưởng như điều kiện kinh tế - xã hội, cơ chế vận hành, yếu tố con người và điều kiện vật chất.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính. Nguồn dữ liệu chính bao gồm báo cáo thu, chi ngân sách xã Quách Phẩm giai đoạn 2015-2017, số liệu từ UBND xã và Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện Đầm Dơi. Cỡ mẫu tập trung vào toàn bộ các khoản thu, chi ngân sách xã trong giai đoạn nghiên cứu. Phương pháp phân tích gồm: thống kê mô tả để tổng hợp số liệu thu chi, phân tích so sánh để đánh giá sự biến động qua các năm, phân tích tổng hợp để nhận diện các mặt tích cực và hạn chế, và đối chiếu với các quy định pháp luật về quản lý ngân sách nhà nước. Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2015-2017 cho thực trạng và 2018-2020 cho đề xuất giải pháp. Phương pháp định tính được áp dụng để phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nguồn thu ngân sách xã phụ thuộc lớn vào ngân sách cấp trên: Trong giai đoạn 2015-2017, nguồn thu bổ sung từ ngân sách cấp trên chiếm từ 39% đến 57,4% tổng thu ngân sách xã, với số tuyệt đối năm 2015 là khoảng 5,93 tỷ đồng, năm 2016 là 6,23 tỷ đồng và năm 2017 là 4,96 tỷ đồng. Thu từ thuế, phí, lệ phí và các khoản thu khác chiếm tỷ lệ nhỏ, làm giảm tính chủ động tài chính của xã.

  2. Chi ngân sách chủ yếu tập trung vào chi thường xuyên, đặc biệt là chi quản lý hành chính: Chi thường xuyên chiếm trên 80% tổng chi ngân sách, trong đó chi quản lý hành chính chiếm hơn 60%. Chi đầu tư phát triển thấp, năm 2015 là 1,46 tỷ đồng, năm 2016 giảm còn 312 triệu đồng và năm 2017 không có chi đầu tư phát triển, ảnh hưởng đến phát triển cơ sở hạ tầng và các chương trình xã hội.

  3. Công tác lập dự toán ngân sách còn nhiều bất cập: Dự toán chi xây dựng cơ bản năm 2016 là 2,34 tỷ đồng nhưng thực hiện chỉ đạt 13,35%, cho thấy sự không phù hợp giữa kế hoạch và thực tế. Một số khoản chi như chi sự nghiệp kinh tế vượt dự toán (116,36%), trong khi chi sự nghiệp xã hội chỉ đạt 49,95%, ảnh hưởng đến các mục tiêu phát triển xã hội.

  4. Cân đối thu chi ngân sách chưa bền vững: Tỷ lệ thu thường xuyên nhỏ hơn chi thường xuyên, xã phải dựa vào nguồn bổ sung từ cấp trên để cân đối ngân sách. Mặc dù kết thúc niên độ ngân sách có kết dư, khả năng tự cân đối thu chi còn hạn chế.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên là do cơ chế phân cấp ngân sách chưa thực sự phát huy quyền tự chủ của xã, nguồn thu nội địa còn hạn chế, và công tác quản lý chi chưa hiệu quả, đặc biệt là chi cho bộ máy hành chính còn lớn. So với các nghiên cứu trong ngành quản lý công, tình trạng phụ thuộc ngân sách cấp trên và chi thường xuyên cao là phổ biến ở các địa phương có nền kinh tế nông nghiệp, thu nhập thấp. Việc lập dự toán chưa sát thực tế làm giảm hiệu quả sử dụng ngân sách, gây lãng phí nguồn lực. Các số liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ trọng nguồn thu và cơ cấu chi ngân sách qua các năm, giúp minh họa rõ xu hướng và điểm nghẽn trong quản lý ngân sách xã. Ý nghĩa của nghiên cứu là cung cấp cơ sở khoa học để đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường khai thác và đa dạng hóa nguồn thu ngân sách xã: Địa phương cần xây dựng chính sách khuyến khích phát triển các hoạt động kinh tế, thương mại, dịch vụ để tăng nguồn thu nội địa, giảm dần sự phụ thuộc vào ngân sách cấp trên. Thời gian thực hiện: 2018-2020. Chủ thể thực hiện: UBND xã phối hợp với các ngành chức năng huyện.

  2. Tinh gọn bộ máy quản lý hành chính và nâng cao hiệu quả chi thường xuyên: Rà soát, sắp xếp lại bộ máy hành chính xã, giảm chi phí quản lý hành chính không cần thiết, đồng thời tăng cường đào tạo nâng cao năng lực cán bộ. Thời gian thực hiện: 2018-2020. Chủ thể thực hiện: Đảng ủy, UBND xã.

  3. Hoàn thiện công tác lập dự toán ngân sách sát thực tế: Áp dụng phương pháp dự toán dựa trên phân tích nhu cầu thực tế và khả năng cân đối ngân sách, tránh lập dự toán đối phó, nâng cao tính khả thi và hiệu quả sử dụng ngân sách. Thời gian thực hiện: ngay từ năm 2018. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch xã.

  4. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và quyết toán ngân sách: Thực hiện nghiêm túc công tác kiểm tra, thanh tra ngân sách, đảm bảo chi đúng chế độ, chống thất thoát, lãng phí, nâng cao tính minh bạch trong quản lý ngân sách. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể thực hiện: UBND xã, các cơ quan thanh tra, kiểm toán.

  5. Đẩy mạnh phân cấp ngân sách và nâng cao quyền tự chủ cho xã: Tăng cường phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi cho xã, tạo điều kiện cho địa phương chủ động trong quản lý ngân sách, phù hợp với Luật Ngân sách năm 2015. Thời gian thực hiện: 2018-2020. Chủ thể thực hiện: Huyện, tỉnh phối hợp với UBND xã.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp xã: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, giúp cải thiện công tác lập dự toán, thu chi ngân sách.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính địa phương: Thông tin chi tiết về thực trạng và giải pháp quản lý ngân sách cấp xã giúp xây dựng chính sách phù hợp, thúc đẩy phân cấp và nâng cao hiệu quả tài chính công.

  3. Giảng viên và sinh viên chuyên ngành quản lý công, tài chính công: Tài liệu tham khảo thực tiễn phong phú, kết hợp lý thuyết và số liệu cụ thể, hỗ trợ nghiên cứu và giảng dạy.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và tư vấn phát triển kinh tế - xã hội: Cung cấp dữ liệu và phân tích về quản lý ngân sách địa phương, hỗ trợ xây dựng các chương trình phát triển bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ngân sách cấp xã có vai trò gì trong phát triển kinh tế - xã hội?
    Ngân sách cấp xã là công cụ tài chính giúp chính quyền cơ sở thực hiện các chức năng quản lý, phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội và đảm bảo an ninh quốc phòng tại địa phương, trực tiếp gắn bó với đời sống người dân.

  2. Tại sao ngân sách xã Quách Phẩm phụ thuộc lớn vào ngân sách cấp trên?
    Do nguồn thu nội địa còn hạn chế, hoạt động kinh tế chưa đa dạng, thuế, phí, lệ phí thu được thấp, xã phải dựa vào nguồn bổ sung từ huyện để cân đối chi tiêu, hạn chế tính chủ động tài chính.

  3. Những hạn chế chính trong quản lý chi ngân sách xã là gì?
    Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn, đặc biệt là chi quản lý hành chính, chi đầu tư phát triển thấp, công tác lập dự toán chưa sát thực tế, dẫn đến hiệu quả sử dụng ngân sách chưa cao.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã?
    Cần tăng cường khai thác nguồn thu nội địa, tinh gọn bộ máy hành chính, hoàn thiện công tác lập dự toán, tăng cường kiểm tra giám sát, và đẩy mạnh phân cấp ngân sách cho xã.

  5. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp thống kê, phân tích tổng hợp, đối chiếu so sánh và định tính dựa trên số liệu thu chi ngân sách xã giai đoạn 2015-2017, kết hợp với phân tích lý thuyết và thực tiễn.

Kết luận

  • Ngân sách xã Quách Phẩm giai đoạn 2015-2017 phụ thuộc lớn vào nguồn bổ sung từ ngân sách cấp trên, nguồn thu nội địa còn hạn chế.
  • Chi ngân sách chủ yếu tập trung vào chi thường xuyên, đặc biệt là chi quản lý hành chính, chi đầu tư phát triển còn thấp và chưa hiệu quả.
  • Công tác lập dự toán ngân sách chưa sát thực tế, dẫn đến sự chênh lệch giữa dự toán và quyết toán, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách.
  • Cần tăng cường phân cấp ngân sách, nâng cao quyền tự chủ cho xã, đồng thời cải thiện công tác quản lý thu, chi và kiểm tra giám sát ngân sách.
  • Các giải pháp đề xuất hướng tới phát triển bền vững kinh tế - xã hội xã Quách Phẩm giai đoạn 2018-2020, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý địa phương cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời, đảm bảo ngân sách xã phục vụ tốt cho phát triển kinh tế - xã hội bền vững.