Tổng quan nghiên cứu

Quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) là một trong những yếu tố then chốt thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững, đảm bảo công bằng và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân. Tại phường Thọ Sơn, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ, công tác quản lý ngân sách nhà nước trong giai đoạn 2013-2016 đã đạt được nhiều kết quả tích cực nhưng vẫn còn tồn tại những hạn chế như lập dự toán chưa sát thực tế, đầu tư chưa đúng trọng tâm và báo cáo quyết toán chưa kịp thời. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn phường Thọ Sơn, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nguồn thu, chi ngân sách, đảm bảo cân đối ngân sách và minh bạch trong quản lý tài chính công. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản lý ngân sách tại phường Thọ Sơn trong giai đoạn 2013-2016, với trọng tâm là công tác lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra ngân sách. Ý nghĩa của nghiên cứu không chỉ giúp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách tại địa phương mà còn cung cấp tài liệu tham khảo cho các cơ quan quản lý nhà nước trong việc nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, phường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Khái niệm và vai trò ngân sách nhà nước: NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước trong dự toán được phê duyệt nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. NSNN đóng vai trò huy động nguồn lực tài chính, điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế và giải quyết các vấn đề xã hội như công bằng và an sinh xã hội.

  • Phân cấp quản lý ngân sách nhà nước: Ngân sách được phân cấp từ Trung ương đến các cấp tỉnh, huyện, xã, phường, đảm bảo tính thống nhất, phù hợp với chức năng nhiệm vụ của từng cấp chính quyền.

  • Nguyên tắc quản lý ngân sách xã, phường: Bao gồm nguyên tắc thống nhất, dân chủ, cân đối ngân sách, công khai minh bạch và quy trách nhiệm trong quản lý ngân sách.

  • Chu trình quản lý ngân sách: Bao gồm lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, giám sát ngân sách.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: ngân sách nhà nước, ngân sách xã, phường, dự toán ngân sách, chấp hành ngân sách, quyết toán ngân sách, phân cấp quản lý ngân sách, nguyên tắc quản lý ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng kết hợp định tính để phân tích thực trạng quản lý ngân sách nhà nước tại phường Thọ Sơn. Cỡ mẫu điều tra gồm các cán bộ, công chức liên quan đến công tác tài chính ngân sách tại phường, với số lượng mẫu điều tra khoảng X người, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.

Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu thu, chi ngân sách phường Thọ Sơn giai đoạn 2013-2016, báo cáo quyết toán ngân sách, các văn bản pháp luật liên quan đến quản lý ngân sách nhà nước, cùng các ý kiến phỏng vấn, khảo sát thực tế tại địa phương.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng các phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm, phân tích nhân tố ảnh hưởng và đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2017 đến tháng 12/2017, bao gồm các bước thu thập số liệu, phân tích, đánh giá và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán ngân sách chưa sát thực tế: Dự toán thu ngân sách phường Thọ Sơn thường thấp hơn thực tế khoảng 10-15%, trong khi dự toán chi thường xuyên lại cao hơn định mức quy định. Việc lập dự toán chậm trễ, không bám sát nhiệm vụ được giao dẫn đến chênh lệch giữa dự toán và thực hiện.

  2. Công tác chấp hành dự toán và điều hành ngân sách còn hạn chế: Việc phân bổ dự toán cho các đơn vị chưa sát với nguồn thu thực tế, dẫn đến tình trạng một số khoản chi vượt dự toán, đặc biệt là chi thường xuyên và chi đầu tư xây dựng cơ bản còn chậm, kết dư ngân sách cuối năm chiếm khoảng 10-15% tổng thu ngân sách phường.

  3. Kiểm tra, giám sát ngân sách chưa hiệu quả: Báo cáo quyết toán ngân sách thường được lập và gửi chậm, kéo dài đến tháng 6 năm sau, ảnh hưởng đến công tác tổng hợp và chỉ đạo điều hành ngân sách cấp trên. Công tác kiểm tra, thanh tra ngân sách chưa được thực hiện thường xuyên và toàn diện.

  4. Nhân tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách: Bao gồm điều kiện kinh tế - xã hội, cơ chế quản lý ngân sách, thể chế tài chính, trình độ cán bộ và bộ máy quản lý, cũng như mức thu nhập và ý thức chấp hành nghĩa vụ tài chính của người dân. Ví dụ, sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các cơ quan thuế và chính quyền phường làm giảm hiệu quả thu ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên xuất phát từ việc lập dự toán chưa sát với thực tế, do thiếu thông tin chính xác và chưa đánh giá đầy đủ các nguồn thu, đặc biệt là các khoản thu nhỏ như phí, lệ phí. So với một số địa phương khác như huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình, nơi công tác lập dự toán và điều hành ngân sách được thực hiện chặt chẽ hơn với tỷ lệ thu vượt dự toán đạt gần 300%, phường Thọ Sơn còn nhiều hạn chế trong việc khai thác nguồn thu và điều hành chi tiêu.

Việc chậm trễ trong báo cáo quyết toán và kiểm tra ngân sách làm giảm tính minh bạch và hiệu quả quản lý, đồng thời ảnh hưởng đến khả năng điều chỉnh kịp thời các khoản chi tiêu. Kinh nghiệm từ huyện Quang Hanh, tỉnh Quảng Ninh cho thấy việc thực hiện nghiêm nguyên tắc chi không vượt quá tổng thu và tăng cường kiểm tra chứng từ kế toán giúp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã, phường.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ dự toán và thực hiện thu, chi ngân sách hàng năm, bảng phân tích các khoản chi vượt dự toán và biểu đồ tiến độ lập báo cáo quyết toán ngân sách để minh họa rõ hơn các vấn đề tồn tại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập dự toán ngân sách: Tăng cường thu thập, phân tích số liệu thực tế để lập dự toán sát với nguồn thu và nhiệm vụ chi. Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý dự toán nhằm nâng cao độ chính xác và kịp thời. Thời gian thực hiện: trong vòng 1 năm, chủ thể: UBND phường phối hợp Phòng Tài chính - Kế hoạch thành phố.

  2. Nâng cao hiệu quả điều hành và chấp hành ngân sách: Xây dựng kế hoạch chi tiết theo quý, tháng, đảm bảo chi đúng định mức, tiết kiệm và ưu tiên các khoản chi đầu tư phát triển. Tăng cường phối hợp giữa các đơn vị dự toán và Kho bạc Nhà nước để kiểm soát chặt chẽ các khoản chi. Thời gian: 1-2 năm, chủ thể: UBND phường và các đơn vị dự toán.

  3. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và báo cáo quyết toán: Thiết lập quy trình kiểm tra định kỳ và đột xuất, nâng cao vai trò giám sát của HĐND phường và các cơ quan cấp trên. Đảm bảo báo cáo quyết toán ngân sách được lập và gửi đúng hạn, minh bạch và chính xác. Thời gian: ngay lập tức và duy trì thường xuyên, chủ thể: Ban Tài chính phường, HĐND phường, Phòng Tài chính - Kế hoạch.

  4. Đào tạo, nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ về quản lý ngân sách, kế toán ngân sách và sử dụng công nghệ thông tin cho cán bộ tài chính phường. Thời gian: 6-12 tháng, chủ thể: UBND phường phối hợp các cơ sở đào tạo.

  5. Tăng cường phối hợp với cơ quan thuế và các tổ chức liên quan: Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ trong công tác thu ngân sách, chống thất thu, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm. Thời gian: liên tục, chủ thể: UBND phường, Chi cục Thuế thành phố.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính ngân sách cấp xã, phường: Nghiên cứu giúp nâng cao kiến thức, kỹ năng lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách, từ đó cải thiện hiệu quả quản lý tài chính công tại địa phương.

  2. Lãnh đạo UBND và HĐND các cấp: Tham khảo để xây dựng chính sách, quy trình quản lý ngân sách phù hợp, tăng cường giám sát và điều hành ngân sách hiệu quả.

  3. Các cơ quan tài chính, thuế và Kho bạc Nhà nước: Sử dụng làm tài liệu tham khảo trong việc phối hợp quản lý ngân sách, kiểm tra, giám sát và hỗ trợ các địa phương nâng cao hiệu quả thu chi ngân sách.

  4. Nhà nghiên cứu, sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, phường, phục vụ cho các nghiên cứu và học tập chuyên sâu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách nhà nước tại phường Thọ Sơn gặp những khó khăn gì?
    Khó khăn chính là lập dự toán chưa sát thực tế, điều hành chi ngân sách chưa hiệu quả, báo cáo quyết toán chậm và công tác kiểm tra giám sát chưa thường xuyên. Ví dụ, dự toán thu thấp hơn thực tế khoảng 10-15%, chi thường xuyên vượt định mức.

  2. Nguyên tắc nào quan trọng nhất trong quản lý ngân sách xã, phường?
    Nguyên tắc công khai, minh bạch và quy trách nhiệm được coi là then chốt để đảm bảo ngân sách được sử dụng hiệu quả và đúng mục đích, đồng thời tạo điều kiện cho cộng đồng giám sát.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả thu ngân sách tại địa phương?
    Tăng cường phối hợp với cơ quan thuế, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế, đẩy mạnh tuyên truyền và xử lý nghiêm các trường hợp trốn thuế, thất thu. Ví dụ, huyện Hưng Hà đã tăng thu ngân sách vượt dự toán gần 300% nhờ cải cách hành chính thuế.

  4. Vai trò của HĐND phường trong quản lý ngân sách là gì?
    HĐND phường quyết định dự toán thu, chi ngân sách, phân bổ ngân sách, phê chuẩn quyết toán và giám sát việc thực hiện ngân sách nhằm đảm bảo ngân sách được quản lý và sử dụng đúng quy định.

  5. Tại sao việc lập báo cáo quyết toán ngân sách lại quan trọng?
    Báo cáo quyết toán giúp đánh giá chính xác việc thực hiện dự toán thu, chi ngân sách, phát hiện sai sót, từ đó điều chỉnh kế hoạch ngân sách phù hợp, nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, phường, tập trung nghiên cứu thực trạng tại phường Thọ Sơn giai đoạn 2013-2016.
  • Phát hiện các tồn tại chính gồm lập dự toán chưa sát thực tế, điều hành ngân sách chưa hiệu quả, báo cáo quyết toán chậm và kiểm tra giám sát chưa đầy đủ.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm như hoàn thiện lập dự toán, nâng cao hiệu quả điều hành, tăng cường kiểm tra giám sát và đào tạo cán bộ.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước tại phường Thọ Sơn và các địa phương tương tự.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu sang các địa bàn khác để hoàn thiện quản lý ngân sách cấp cơ sở.

Quý độc giả và các cơ quan quản lý được khuyến khích áp dụng các kết quả nghiên cứu và giải pháp trong thực tiễn nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước tại địa phương.