Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa phát triển mạnh mẽ, việc quản lý và sử dụng vốn đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) từ ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò then chốt trong phát triển kinh tế - xã hội. Theo báo cáo của Kho bạc Nhà nước An Lão, doanh số hoạt động của đơn vị tăng từ 14,414 tỷ đồng năm 2017 lên 22,679 tỷ đồng năm 2019, phản ánh quy mô và tầm quan trọng của công tác kiểm soát chi đầu tư XDCB qua hệ thống Kho bạc Nhà nước (KBNN). Tuy nhiên, công tác kiểm soát chi đầu tư XDCB vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như kiểm soát chưa hiệu quả, tình trạng tham nhũng và lãng phí NSNN, năng lực chủ đầu tư và nhà thầu còn hạn chế.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng kiểm soát chi đầu tư XDCB tại KBNN An Lão giai đoạn 2015-2019, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng vốn NSNN, đảm bảo tiết kiệm, đúng mục đích và góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại KBNN An Lão, tỉnh Bình Định, trong khoảng thời gian 2015-2019. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện chức năng, nhiệm vụ của hệ thống KBNN, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các chủ đầu tư, ban quản lý dự án và các cơ quan quản lý tài chính trong việc nâng cao hiệu quả kiểm soát chi đầu tư XDCB.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính công, kiểm soát chi ngân sách nhà nước và quản lý đầu tư xây dựng cơ bản. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  • Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của NSNN trong điều tiết kinh tế vĩ mô, phân bổ nguồn lực tài chính cho các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội, trong đó chi đầu tư XDCB là khoản chi lớn và quan trọng nhất.
  • Lý thuyết kiểm soát chi ngân sách: Tập trung vào nguyên tắc, quy trình và phương pháp kiểm soát chi nhằm đảm bảo tính hợp pháp, hợp lệ, tiết kiệm và hiệu quả trong sử dụng vốn NSNN.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: ngân sách nhà nước, chi đầu tư xây dựng cơ bản, kiểm soát chi đầu tư XDCB, Kho bạc Nhà nước, quy trình kiểm soát chi, tạm ứng vốn đầu tư, thanh toán khối lượng hoàn thành, quyết toán dự án.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp và sơ cấp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ hồ sơ, chứng từ, báo cáo tài chính và các văn bản pháp luật liên quan đến công tác kiểm soát chi đầu tư XDCB tại KBNN An Lão giai đoạn 2015-2019. Dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua trao đổi, phỏng vấn với giao dịch viên và cán bộ kiểm soát chi tại KBNN An Lão nhằm hiểu rõ quy trình và thực trạng kiểm soát chi.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phần mềm Excel để thống kê, mô tả và so sánh số liệu qua các năm. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ hồ sơ thanh toán vốn đầu tư XDCB qua KBNN An Lão trong giai đoạn nghiên cứu. Phương pháp chọn mẫu là chọn toàn bộ hồ sơ có liên quan nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến 2019, tập trung đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp hoàn thiện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng doanh số hoạt động: Doanh số hoạt động của KBNN An Lão tăng từ 14,414 tỷ đồng năm 2017 lên 22,679 tỷ đồng năm 2019, cho thấy quy mô kiểm soát chi đầu tư XDCB ngày càng lớn và phức tạp.

  2. Tuân thủ quy trình kiểm soát chi: KBNN An Lão cơ bản tuân thủ đúng quy trình kiểm soát chi đầu tư XDCB theo quy định của Bộ Tài chính và KBNN, bao gồm kiểm soát mở tài khoản thanh toán, cấp phát tạm ứng, thanh toán khối lượng hoàn thành và quyết toán dự án. Thời gian kiểm soát và chuyển tiền trong nội bộ hệ thống không vượt quá 3 ngày làm việc.

  3. Tỷ lệ từ chối thanh toán: Trong giai đoạn 2015-2019, KBNN An Lão đã từ chối thanh toán nhiều khoản chi không đủ điều kiện, chi vượt dự toán hoặc không có trong dự toán, góp phần tiết kiệm và chống thất thoát NSNN. Tỷ lệ từ chối thanh toán chiếm khoảng 5-7% tổng số hồ sơ thanh toán.

  4. Hạn chế trong kiểm soát chi: Vẫn còn tồn tại tình trạng kiểm soát chưa chặt chẽ, đặc biệt là trong việc thu hồi vốn tạm ứng quá hạn, năng lực của chủ đầu tư và nhà thầu còn hạn chế, dẫn đến chậm tiến độ và lãng phí vốn đầu tư. Tỷ lệ vốn tạm ứng chưa thu hồi quá hạn chiếm khoảng 10% tổng vốn tạm ứng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Môi trường pháp lý về quản lý chi đầu tư XDCB tuy đã được hoàn thiện nhưng vẫn còn chồng chéo, gây khó khăn trong thực thi. Việc lập, phân bổ dự toán và kế hoạch vốn chưa sát với tiến độ thực hiện dự án làm ảnh hưởng đến tiến độ giải ngân và kiểm soát chi. Sự phối hợp giữa KBNN, chủ đầu tư và các bên liên quan chưa thực sự hiệu quả, dẫn đến khó khăn trong kiểm soát và thu hồi vốn tạm ứng.

So sánh với các nghiên cứu tương tự tại các địa phương khác, kết quả nghiên cứu tại KBNN An Lão tương đồng về mặt quy trình kiểm soát nhưng có mức độ từ chối thanh toán và thu hồi vốn tạm ứng chưa cao bằng, cho thấy tiềm năng cải thiện còn lớn. Việc áp dụng công nghệ thông tin trong kiểm soát chi đã được triển khai nhưng chưa đồng bộ và hiệu quả tối ưu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng doanh số hoạt động, bảng thống kê tỷ lệ từ chối thanh toán và vốn tạm ứng chưa thu hồi theo năm, giúp minh họa rõ nét thực trạng và xu hướng công tác kiểm soát chi đầu tư XDCB tại KBNN An Lão.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình kiểm soát chi đầu tư XDCB: Rà soát, cập nhật và chuẩn hóa quy trình kiểm soát chi đầu tư XDCB tại KBNN An Lão theo hướng đơn giản, rõ ràng, minh bạch, giảm thiểu thủ tục hành chính. Mục tiêu giảm thời gian kiểm soát xuống dưới 2 ngày làm việc, thực hiện trong vòng 12 tháng, do KBNN An Lão chủ trì.

  2. Tăng cường năng lực cán bộ kiểm soát chi: Tổ chức các khóa đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ và đạo đức công vụ cho cán bộ kiểm soát chi, đặc biệt về quản lý vốn đầu tư và pháp luật tài chính. Mục tiêu nâng tỷ lệ hồ sơ kiểm soát đúng quy trình lên trên 95% trong 2 năm tới, do KBNN Bình Định phối hợp thực hiện.

  3. Nâng cao hiệu quả phối hợp giữa KBNN và chủ đầu tư: Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ, thường xuyên giữa KBNN, chủ đầu tư và các bên liên quan trong công tác kiểm soát chi, thu hồi vốn tạm ứng và xử lý các vướng mắc phát sinh. Mục tiêu tăng tỷ lệ thu hồi vốn tạm ứng quá hạn lên trên 90% trong 18 tháng, do KBNN An Lão và các chủ đầu tư thực hiện.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong kiểm soát chi: Đẩy mạnh ứng dụng hệ thống thông tin quản lý ngân sách và Kho bạc (TABMIS) để tự động hóa quy trình kiểm soát, giảm thiểu sai sót và tăng tính minh bạch. Mục tiêu hoàn thiện tích hợp hệ thống trong 24 tháng, do KBNN An Lão phối hợp với KBNN Bình Định và Bộ Tài chính.

  5. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát nội bộ: Thường xuyên tổ chức kiểm tra, đánh giá công tác kiểm soát chi đầu tư XDCB, phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm, nâng cao tính kỷ luật tài chính. Mục tiêu giảm thiểu sai phạm xuống dưới 2% tổng số hồ sơ kiểm soát trong 1 năm, do KBNN An Lão thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức Kho bạc Nhà nước: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về quy trình, nguyên tắc và thực tiễn kiểm soát chi đầu tư XDCB, từ đó cải thiện hiệu quả công tác kiểm soát và thanh toán vốn đầu tư.

  2. Chủ đầu tư và Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng: Tham khảo để hiểu rõ các yêu cầu, hồ sơ, quy trình kiểm soát chi đầu tư qua KBNN, giúp phối hợp hiệu quả với Kho bạc trong việc giải ngân và quyết toán vốn đầu tư.

  3. Các nhà nghiên cứu, sinh viên ngành kế toán, tài chính công: Cung cấp tài liệu tham khảo khoa học về quản lý tài chính công, kiểm soát chi ngân sách nhà nước, đặc biệt trong lĩnh vực đầu tư xây dựng cơ bản.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về tài chính và đầu tư công: Hỗ trợ trong việc xây dựng, hoàn thiện chính sách, quy định về quản lý và kiểm soát chi đầu tư XDCB, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng vốn NSNN.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát chi đầu tư xây dựng cơ bản qua Kho bạc Nhà nước là gì?
    Kiểm soát chi đầu tư XDCB qua KBNN là quá trình kiểm tra, xem xét các hồ sơ, chứng từ và điều kiện theo quy định để thanh toán vốn đầu tư từ NSNN cho các dự án xây dựng cơ bản, nhằm đảm bảo sử dụng vốn đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả.

  2. Quy trình kiểm soát chi đầu tư XDCB tại KBNN An Lão gồm những bước nào?
    Quy trình gồm mở tài khoản thanh toán vốn đầu tư, kiểm soát cấp phát tạm ứng, kiểm soát thanh toán khối lượng hoàn thành từng lần và kiểm soát thanh toán quyết toán dự án hoàn thành, với thời gian kiểm soát không quá 3 ngày làm việc.

  3. Những nguyên tắc nào được áp dụng trong kiểm soát chi đầu tư XDCB?
    Các nguyên tắc chính gồm thanh toán theo hợp đồng, thanh toán trước kiểm soát sau (trừ lần thanh toán cuối cùng), thời hạn thanh toán trong 4 ngày làm việc, tuân thủ kế hoạch vốn năm và các quy định riêng đối với dự án ODA.

  4. Tại sao việc thu hồi vốn tạm ứng lại quan trọng?
    Thu hồi vốn tạm ứng giúp đảm bảo vốn NSNN được sử dụng đúng mục đích, tránh lãng phí và thất thoát, đồng thời tạo điều kiện cho việc cấp vốn tiếp theo cho các dự án khác, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả kiểm soát chi đầu tư XDCB qua KBNN?
    Cần hoàn thiện quy trình kiểm soát, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường phối hợp giữa các bên liên quan, ứng dụng công nghệ thông tin và thường xuyên kiểm tra, giám sát nội bộ để phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm.

Kết luận

  • Kiểm soát chi đầu tư xây dựng cơ bản qua Kho bạc Nhà nước An Lão đóng vai trò quan trọng trong quản lý và sử dụng hiệu quả vốn NSNN, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Thực trạng kiểm soát chi giai đoạn 2015-2019 cho thấy sự tuân thủ quy trình tốt nhưng còn tồn tại hạn chế về thu hồi vốn tạm ứng và năng lực chủ đầu tư.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp hoàn thiện quy trình, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường phối hợp và ứng dụng công nghệ thông tin nhằm nâng cao hiệu quả kiểm soát chi.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo, cải tiến quy trình và áp dụng công nghệ trong vòng 1-2 năm tới để đạt mục tiêu đề ra.
  • Luận văn kêu gọi các cơ quan quản lý, chủ đầu tư và KBNN phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp, đảm bảo sử dụng vốn đầu tư xây dựng cơ bản tiết kiệm, hiệu quả và minh bạch.