Tổng quan nghiên cứu

Hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) đóng vai trò thiết yếu trong việc ngăn ngừa, phát hiện và xử lý các sai sót, gian lận trong hoạt động của các tổ chức, đặc biệt trong khu vực công. Tại Việt Nam, việc thiết kế và vận hành hệ thống KSNB theo chuẩn mực quốc tế như COSO còn khá mới mẻ, đặc biệt trong các cơ quan quản lý nhà nước như Cục Quản lý thị trường tỉnh Đồng Nai. Với tổng số 131 cán bộ công chức và người lao động, Cục Quản lý thị trường tỉnh Đồng Nai chịu trách nhiệm quản lý và thực thi pháp luật về phòng chống hàng giả, hàng nhập lậu, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trên địa bàn tỉnh. Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng hệ thống KSNB tại đơn vị trong giai đoạn 2018-2021 nhằm đánh giá hiệu quả vận hành và đề xuất các giải pháp hoàn thiện.

Mục tiêu cụ thể của luận văn là phân tích thực trạng hệ thống KSNB tại Cục Quản lý thị trường tỉnh Đồng Nai và đề xuất các giải pháp hoàn thiện, đặc biệt trong lĩnh vực quản lý, sử dụng kinh phí nhằm đảm bảo hoạt động hiệu quả. Việc hoàn thiện hệ thống KSNB không chỉ góp phần nâng cao chất lượng quản lý tài chính công mà còn giúp đơn vị thực hiện tốt các nhiệm vụ được giao, đảm bảo tuân thủ pháp luật và nâng cao hiệu quả hoạt động. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các cơ quan hành chính sự nghiệp nâng cao năng lực quản lý nội bộ, đồng thời góp phần ổn định thị trường và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên khung lý thuyết về hệ thống kiểm soát nội bộ theo Báo cáo COSO năm 1992 và hướng dẫn của Tổ chức quốc tế các cơ quan kiểm toán tối cao (INTOSAI) năm 1992 và 2004. Hệ thống KSNB được cấu thành bởi năm yếu tố chính: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát.

  • Môi trường kiểm soát: Bao gồm tính chính trực, giá trị đạo đức, triết lý quản lý, năng lực nhân viên, cơ cấu tổ chức và chính sách nhân sự. Đây là nền tảng tạo nên ý thức kiểm soát trong toàn đơn vị.
  • Đánh giá rủi ro: Quá trình nhận diện, phân tích và đối phó với các rủi ro ảnh hưởng đến mục tiêu của tổ chức.
  • Hoạt động kiểm soát: Các chính sách và thủ tục nhằm ngăn ngừa, phát hiện sai sót và gian lận, bao gồm phân quyền, phê duyệt và phân chia trách nhiệm.
  • Thông tin và truyền thông: Hệ thống cung cấp thông tin kịp thời, chính xác và truyền đạt hiệu quả trong toàn đơn vị.
  • Giám sát: Quá trình đánh giá và điều chỉnh hệ thống KSNB để duy trì tính hữu hiệu qua thời gian.

Ngoài ra, luận văn còn tham khảo các lý thuyết về quản lý công, đặc thù khu vực công và các chuẩn mực kiểm toán nội bộ nhằm làm rõ vai trò và đặc điểm của KSNB trong cơ quan hành chính sự nghiệp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính kết hợp thống kê mô tả. Dữ liệu chính được thu thập qua bảng câu hỏi khảo sát 60 cán bộ công chức, người lao động tại Cục Quản lý thị trường tỉnh Đồng Nai, với tỷ lệ thu hồi đạt 100%. Bảng câu hỏi được thiết kế theo thang đo 5 mức độ, bao gồm các câu hỏi về năm yếu tố cấu thành hệ thống KSNB.

Phương pháp chọn mẫu là toàn bộ cán bộ công chức và người lao động đang làm việc tại đơn vị, nhằm đảm bảo tính đại diện và toàn diện. Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS để mô tả, so sánh và đánh giá thực trạng hệ thống KSNB. Ngoài ra, phương pháp thu thập, phân tích và tổng hợp tài liệu được áp dụng để hệ thống hóa cơ sở lý luận và các quy định pháp luật liên quan.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ 2018 đến 2021, tập trung khảo sát thực trạng và đề xuất giải pháp hoàn thiện hệ thống KSNB tại Cục Quản lý thị trường tỉnh Đồng Nai.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Môi trường kiểm soát: Kết quả khảo sát cho thấy 78% cán bộ công chức đánh giá môi trường kiểm soát tại Cục có tính chính trực và giá trị đạo đức ở mức khá đến tốt. Tuy nhiên, chỉ khoảng 65% cho rằng triết lý quản lý và phong cách lãnh đạo thực sự tạo động lực cho việc thực hiện kiểm soát nội bộ hiệu quả.

  2. Đánh giá rủi ro: Khoảng 70% người được khảo sát nhận định quá trình nhận diện và đánh giá rủi ro được thực hiện thường xuyên nhưng chưa đầy đủ, đặc biệt trong các nghiệp vụ không thường xuyên. So sánh với các nghiên cứu trong khu vực công, tỷ lệ này thấp hơn khoảng 10%, cho thấy còn tồn tại hạn chế trong việc nhận diện rủi ro toàn diện.

  3. Hoạt động kiểm soát: 72% cán bộ công chức đồng ý rằng các hoạt động kiểm soát như phân quyền, phê duyệt và phân chia trách nhiệm được thực hiện nghiêm túc. Tuy nhiên, vẫn có 28% phản ánh việc phân chia trách nhiệm chưa rõ ràng, dẫn đến chồng chéo và thiếu hiệu quả trong kiểm soát.

  4. Thông tin và truyền thông: Chỉ 60% đánh giá hệ thống thông tin và truyền thông nội bộ hoạt động hiệu quả, còn lại phản ánh thông tin chưa kịp thời và chưa đầy đủ, ảnh hưởng đến việc ra quyết định và kiểm soát.

  5. Giám sát: Giám sát thường xuyên được thực hiện bởi các cấp quản lý, nhưng giám sát định kỳ qua kiểm toán nội bộ và bên ngoài chưa được triển khai đầy đủ, chỉ đạt khoảng 55% mức độ hài lòng.

Thảo luận kết quả

Các kết quả trên phản ánh thực trạng hệ thống KSNB tại Cục Quản lý thị trường tỉnh Đồng Nai đang vận hành ở mức độ trung bình khá, với nhiều ưu điểm về môi trường kiểm soát và hoạt động kiểm soát cơ bản. Tuy nhiên, tồn tại rõ ràng trong việc đánh giá rủi ro toàn diện, truyền thông nội bộ và giám sát định kỳ. Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ hạn chế về năng lực nhân viên, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các phòng ban và chưa có hệ thống thông tin quản lý hiện đại hỗ trợ.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với các đơn vị hành chính sự nghiệp khác, cho thấy đây là thách thức chung trong khu vực công. Việc thiếu giám sát định kỳ và truyền thông chưa hiệu quả có thể làm giảm khả năng phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý tài chính và hoạt động của đơn vị.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đánh giá các yếu tố KSNB theo mức độ hài lòng, hoặc bảng tổng hợp điểm trung bình từng yếu tố để minh họa rõ ràng hơn về các ưu điểm và hạn chế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực nhân viên: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về KSNB, kỹ năng đánh giá rủi ro và sử dụng công nghệ thông tin trong quản lý. Mục tiêu nâng tỷ lệ nhân viên có năng lực đáp ứng yêu cầu lên trên 85% trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Cục phối hợp với các đơn vị đào tạo chuyên ngành.

  2. Hoàn thiện quy trình đánh giá rủi ro: Xây dựng và áp dụng quy trình đánh giá rủi ro toàn diện, bao gồm cả nghiệp vụ thường xuyên và không thường xuyên, cập nhật định kỳ theo tình hình thực tế. Mục tiêu đạt 100% các phòng ban thực hiện đánh giá rủi ro định kỳ trong 6 tháng tới. Chủ thể thực hiện: Phòng Thanh tra - Pháp chế phối hợp với các phòng nghiệp vụ.

  3. Cải thiện hệ thống thông tin và truyền thông nội bộ: Áp dụng hệ thống quản lý thông tin hiện đại, đảm bảo thông tin được truyền đạt kịp thời, chính xác và đầy đủ đến các cấp quản lý và nhân viên. Mục tiêu nâng tỷ lệ hài lòng về truyền thông nội bộ lên 80% trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Cục phối hợp với phòng Tổ chức - Hành chính.

  4. Tăng cường giám sát định kỳ và kiểm toán nội bộ: Thiết lập kế hoạch kiểm toán nội bộ định kỳ, phối hợp với kiểm toán độc lập để đánh giá hiệu quả hệ thống KSNB, phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm. Mục tiêu thực hiện ít nhất 2 cuộc kiểm toán nội bộ mỗi năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Thanh tra - Pháp chế và Ban giám đốc Cục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo các cơ quan hành chính sự nghiệp: Giúp hiểu rõ về vai trò và cách thức hoàn thiện hệ thống KSNB nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nội bộ và tuân thủ pháp luật.

  2. Chuyên viên kiểm toán nội bộ và kiểm toán độc lập: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để đánh giá, kiểm tra và tư vấn cải tiến hệ thống kiểm soát nội bộ trong khu vực công.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, kiểm toán, quản lý công: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và ứng dụng hệ thống KSNB trong cơ quan nhà nước.

  4. Cán bộ quản lý tài chính công và quản lý thị trường: Hỗ trợ nâng cao năng lực quản lý, sử dụng kinh phí hiệu quả, đồng thời phòng ngừa rủi ro và sai phạm trong hoạt động.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hệ thống kiểm soát nội bộ là gì và tại sao quan trọng trong khu vực công?
    Hệ thống KSNB là tập hợp các chính sách, thủ tục và hoạt động nhằm đảm bảo tổ chức đạt được mục tiêu về hiệu quả hoạt động, tuân thủ pháp luật và báo cáo tài chính đáng tin cậy. Trong khu vực công, nó giúp ngăn ngừa thất thoát tài sản và nâng cao hiệu quả quản lý công.

  2. Năm yếu tố cấu thành hệ thống KSNB theo INTOSAI là gì?
    Bao gồm: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát. Mỗi yếu tố đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng và duy trì hệ thống kiểm soát hiệu quả.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn này?
    Luận văn sử dụng phương pháp định tính kết hợp thống kê mô tả, thu thập dữ liệu qua bảng câu hỏi khảo sát 60 cán bộ công chức tại Cục Quản lý thị trường tỉnh Đồng Nai, phân tích bằng phần mềm SPSS.

  4. Những tồn tại chính của hệ thống KSNB tại Cục Quản lý thị trường tỉnh Đồng Nai là gì?
    Bao gồm hạn chế trong đánh giá rủi ro toàn diện, truyền thông nội bộ chưa hiệu quả, giám sát định kỳ chưa đầy đủ và phân chia trách nhiệm chưa rõ ràng.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để hoàn thiện hệ thống KSNB?
    Tăng cường đào tạo nhân viên, hoàn thiện quy trình đánh giá rủi ro, cải thiện hệ thống thông tin truyền thông, và tăng cường giám sát định kỳ thông qua kiểm toán nội bộ.

Kết luận

  • Hệ thống kiểm soát nội bộ tại Cục Quản lý thị trường tỉnh Đồng Nai hiện có môi trường kiểm soát và hoạt động kiểm soát cơ bản tốt nhưng còn tồn tại hạn chế về đánh giá rủi ro, truyền thông và giám sát.
  • Nghiên cứu đã áp dụng khung lý thuyết COSO và INTOSAI để phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp với đặc thù khu vực công.
  • Các giải pháp tập trung vào nâng cao năng lực nhân viên, hoàn thiện quy trình đánh giá rủi ro, cải thiện hệ thống thông tin và tăng cường giám sát định kỳ.
  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và hoạt động của Cục Quản lý thị trường tỉnh Đồng Nai.
  • Đề nghị các cơ quan hành chính sự nghiệp và nhà quản lý tài chính công tham khảo để áp dụng, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng trong các đơn vị khác.

Hành động tiếp theo: Ban lãnh đạo Cục Quản lý thị trường tỉnh Đồng Nai cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời xây dựng kế hoạch đào tạo và kiểm toán nội bộ định kỳ nhằm nâng cao hiệu quả hệ thống KSNB.