Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội của thành phố Đà Nẵng, giáo dục được xác định là lĩnh vực ưu tiên hàng đầu nhằm xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao. Giai đoạn 2011-2016, ngân sách dành cho sự nghiệp giáo dục chiếm gần 1/3 tổng chi thường xuyên ngân sách địa phương, với mức chi tăng đều qua các năm, thể hiện sự quan tâm đặc biệt của chính quyền thành phố. Tuy nhiên, công tác lập dự toán chi thường xuyên ngân sách sự nghiệp giáo dục vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc xây dựng định mức và áp dụng các phương pháp lập dự toán phù hợp với yêu cầu quản lý hiện đại.

Luận văn tập trung nghiên cứu công tác lập dự toán chi thường xuyên ngân sách sự nghiệp giáo dục của thành phố Đà Nẵng trong giai đoạn 2017-2020, với số liệu minh họa chủ yếu năm 2018. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác lập dự toán, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách giáo dục. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các cấp quản lý địa phương cân đối nguồn lực tài chính, đảm bảo thực hiện các mục tiêu phát triển giáo dục đã đề ra, đồng thời góp phần nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách công.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết chuẩn tắc và lý thuyết mô tả trong quản lý ngân sách công. Lý thuyết chuẩn tắc tập trung vào các nguyên tắc và quy trình lập ngân sách theo quy định pháp luật, nhấn mạnh tính công khai, minh bạch và kiểm soát chi tiêu. Lý thuyết mô tả dựa trên quan sát thực tiễn, phản ánh cách thức lập ngân sách thực tế tại các địa phương, cho phép linh hoạt điều chỉnh theo điều kiện cụ thể.

Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng các mô hình lập dự toán ngân sách phổ biến: mô hình thông tin từ trên xuống, từ dưới lên và mô hình thông tin phản hồi, nhằm phân tích quá trình xây dựng dự toán ngân sách giáo dục tại Đà Nẵng. Các phương pháp lập dự toán được xem xét gồm: dự toán theo yếu tố đầu vào (line item budgeting), dự toán theo phương pháp gia tăng, dự toán theo mức không (zero-based budgeting), dự toán theo chương trình và dự toán dựa trên kết quả đầu ra (output-based budgeting). Các khái niệm chính bao gồm: định mức phân bổ ngân sách, dự toán chi thường xuyên, ngân sách sự nghiệp giáo dục, và cân đối nguồn lực tài chính.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp chuyên gia kết hợp phân tích tài liệu và số liệu thực tế. Nguồn dữ liệu chính bao gồm các văn bản pháp luật như Luật Ngân sách Nhà nước 2015, các quyết định của Chính phủ và Hội đồng nhân dân thành phố Đà Nẵng về định mức phân bổ ngân sách, cùng số liệu dự toán ngân sách năm 2018 của các đơn vị giáo dục điển hình như Trường THPT Trần Phú và Phòng Tài chính Quận Hải Châu.

Phân tích dữ liệu được thực hiện thông qua so sánh các chỉ tiêu dự toán với thực tế, đánh giá mức độ phù hợp của định mức và hiệu quả công tác lập dự toán. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm các đơn vị sự nghiệp giáo dục trực thuộc Sở Giáo dục và Đào tạo thành phố và các trường học thuộc quản lý quận, huyện. Phương pháp chọn mẫu mang tính đại diện nhằm đảm bảo tính điển hình cho toàn bộ hệ thống giáo dục trên địa bàn. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2017-2020, với trọng tâm số liệu năm 2018.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ trọng chi ngân sách giáo dục ổn định và ưu tiên cao: Chi ngân sách sự nghiệp giáo dục chiếm khoảng 30% tổng chi thường xuyên ngân sách địa phương trong giai đoạn 2011-2016, với mức chi năm 2016 đạt trên 3.000 tỷ đồng, thể hiện sự ưu tiên rõ ràng của thành phố đối với lĩnh vực này.

  2. Mô hình lập dự toán chủ yếu theo phương pháp dự toán yếu tố đầu vào: Khoảng 80% dự toán chi thường xuyên dành cho chi con người (lương, phụ cấp, các khoản trích theo lương), 20% còn lại dành cho chi hoạt động giảng dạy và học tập. Việc lập dự toán dựa trên định mức phân bổ theo dân số và các quy định pháp luật hiện hành, chủ yếu áp dụng mô hình thông tin từ dưới lên kết hợp kiểm tra, thẩm định từ trên xuống.

  3. Quy trình lập dự toán phức tạp, nhiều cấp kiểm tra: Quá trình lập dự toán trải qua hai giai đoạn chính, từ các đơn vị cơ sở lên Sở Giáo dục và Đào tạo, Phòng Tài chính các cấp, đến UBND thành phố và Hội đồng nhân dân thành phố phê duyệt. Mặc dù đảm bảo sự phối hợp giữa các cấp, nhưng quy trình này tốn nhiều thời gian và có thể gây áp đặt trong việc điều chỉnh dự toán.

  4. Hạn chế trong việc xây dựng định mức và áp dụng dự toán theo kết quả đầu ra: Việc lập dự toán chủ yếu dựa trên yếu tố đầu vào, chưa thực sự áp dụng phương pháp dự toán theo kết quả đầu ra như Luật Ngân sách 2015 đã đề cập. Điều này dẫn đến khó khăn trong việc đánh giá hiệu quả sử dụng ngân sách và chưa khuyến khích các đơn vị nâng cao chất lượng dịch vụ giáo dục.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các hạn chế trên xuất phát từ đặc thù quản lý ngân sách công và sự phức tạp trong việc cân đối nguồn lực tài chính tại địa phương. Mô hình lập dự toán từ dưới lên giúp dự toán sát thực tế đơn vị cơ sở, nhưng khi kiểm tra, thẩm định từ cấp trên lại có thể áp đặt các định mức không phù hợp, gây khó khăn cho việc thực hiện mục tiêu phát triển giáo dục. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc chưa áp dụng rộng rãi dự toán theo kết quả đầu ra là điểm hạn chế chung của nhiều địa phương đang phát triển.

Việc trình bày dữ liệu qua các bảng biểu như bảng dự toán chi ngân sách Trường THPT Trần Phú năm 2018 và đồ thị phân tán mối quan hệ giữa ngân sách cấp với số lượng giáo viên, học sinh giúp minh họa rõ nét thực trạng và mức độ phân bổ ngân sách. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hoàn thiện hệ thống định mức và áp dụng các phương pháp lập dự toán hiện đại nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công trong lĩnh vực giáo dục.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Cải tiến hệ thống định mức ngân sách: Xây dựng và cập nhật định mức phân bổ ngân sách dựa trên phân tích chi phí thực tế và nhu cầu phát triển giáo dục, đảm bảo tính phù hợp và khả thi. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp Sở Tài chính, thời gian: trong năm tài chính tiếp theo.

  2. Áp dụng phương pháp lập dự toán theo kết quả đầu ra: Triển khai thí điểm dự toán ngân sách dựa trên kết quả đầu ra tại một số đơn vị giáo dục để đánh giá hiệu quả, từ đó mở rộng áp dụng trên toàn thành phố. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố, Sở Giáo dục và Đào tạo, thời gian: giai đoạn 2023-2025.

  3. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực đội ngũ lập dự toán: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kỹ năng lập dự toán, quản lý ngân sách hiện đại cho cán bộ tài chính kế toán các đơn vị giáo dục. Chủ thể thực hiện: Sở Tài chính phối hợp Sở Giáo dục và Đào tạo, thời gian: hàng năm.

  4. Rút ngắn quy trình lập dự toán và tăng cường phối hợp liên ngành: Đơn giản hóa thủ tục, tăng cường trao đổi thông tin giữa các cấp quản lý để giảm thời gian và chi phí lập dự toán, đồng thời nâng cao tính minh bạch. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố, các phòng ban liên quan, thời gian: triển khai ngay trong năm tài chính hiện tại.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính các cấp chính quyền địa phương: Giúp hiểu rõ quy trình, phương pháp lập dự toán ngân sách sự nghiệp giáo dục, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và phân bổ nguồn lực.

  2. Nhân viên kế toán và tài chính các đơn vị giáo dục: Nắm bắt các kỹ thuật lập dự toán, áp dụng các mô hình và định mức phù hợp, góp phần xây dựng dự toán chính xác và khả thi.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, quản lý công: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn về công tác lập dự toán ngân sách trong lĩnh vực giáo dục, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các cơ quan hoạch định chính sách giáo dục và tài chính: Hỗ trợ xây dựng chính sách ngân sách phù hợp, thúc đẩy áp dụng các phương pháp lập dự toán hiện đại, nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Lập dự toán ngân sách sự nghiệp giáo dục là gì?
    Lập dự toán ngân sách sự nghiệp giáo dục là quá trình ước tính các khoản chi thường xuyên cần thiết để thực hiện các nhiệm vụ giáo dục trong một năm tài chính, dựa trên các định mức và quy định pháp luật hiện hành.

  2. Tại sao việc lập dự toán theo kết quả đầu ra lại quan trọng?
    Phương pháp này giúp liên kết ngân sách với hiệu quả thực tế, đảm bảo nguồn lực được sử dụng để đạt các mục tiêu cụ thể, nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm trong quản lý tài chính công.

  3. Những khó khăn khi áp dụng dự toán theo kết quả đầu ra tại Đà Nẵng là gì?
    Khó khăn chính là việc xác định mục tiêu và kết quả đầu ra rõ ràng, thiếu hệ thống kế toán và kỹ năng quản lý phù hợp, cũng như chưa có hướng dẫn pháp lý cụ thể để triển khai.

  4. Làm thế nào để cải thiện chất lượng công tác lập dự toán?
    Cần cập nhật định mức phù hợp, đào tạo nâng cao năng lực cán bộ, áp dụng các phương pháp lập dự toán hiện đại và tăng cường phối hợp giữa các cấp quản lý để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả.

  5. Ai chịu trách nhiệm phê duyệt dự toán ngân sách giáo dục tại Đà Nẵng?
    Hội đồng nhân dân thành phố là cơ quan phê duyệt dự toán ngân sách giáo dục sau khi UBND thành phố trình và Sở Tài chính thẩm định, đảm bảo dự toán phù hợp với kế hoạch phát triển và nguồn lực tài chính.

Kết luận

  • Công tác lập dự toán chi thường xuyên ngân sách sự nghiệp giáo dục tại Đà Nẵng chủ yếu dựa trên phương pháp dự toán yếu tố đầu vào, với tỷ trọng chi con người chiếm khoảng 80%.
  • Quy trình lập dự toán được tổ chức theo mô hình kết hợp từ dưới lên và từ trên xuống, đảm bảo sự phối hợp giữa các cấp quản lý nhưng còn tồn tại hạn chế về tính áp đặt và thiếu linh hoạt.
  • Việc áp dụng dự toán theo kết quả đầu ra chưa được triển khai rộng rãi, gây khó khăn trong đánh giá hiệu quả sử dụng ngân sách.
  • Đề xuất hoàn thiện hệ thống định mức, áp dụng phương pháp lập dự toán hiện đại, nâng cao năng lực cán bộ và đơn giản hóa quy trình nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách giáo dục.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi mới cho công tác lập dự toán ngân sách sự nghiệp giáo dục tại các địa phương khác, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho sự nghiệp giáo dục quốc gia.

Để tiếp tục phát triển công tác lập dự toán ngân sách giáo dục, các cơ quan quản lý cần nhanh chóng triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường nghiên cứu, đánh giá thực tiễn nhằm hoàn thiện chính sách và phương pháp quản lý tài chính công.