Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động giám sát quản lý nhà nước (QLNN) đóng vai trò then chốt trong việc kiểm soát quyền lực nhà nước, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý xã hội. Tại huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình, từ năm 2016 đến 2020, hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân (HĐND) cấp huyện đã được triển khai với nhiều kết quả tích cực nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế. Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát QLNN của HĐND huyện Bố Trạch trong giai đoạn này. Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận về giám sát QLNN, làm rõ vai trò các chủ thể giám sát, đặc biệt là HĐND cấp huyện, đồng thời đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát. Phạm vi nghiên cứu bao gồm toàn bộ hoạt động giám sát của HĐND huyện Bố Trạch, các cơ quan chuyên môn thuộc UBND huyện và các tổ chức chính trị - xã hội trên địa bàn huyện trong nhiệm kỳ 2016-2020. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn giúp nâng cao nhận thức, năng lực giám sát của các chủ thể, góp phần hoàn thiện pháp luật và chính sách liên quan đến hoạt động giám sát QLNN tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên phương pháp luận chủ nghĩa duy vật lịch sử và duy vật biện chứng, kết hợp với các quan điểm, đường lối của Đảng và pháp luật nhà nước về quyền lực và giám sát nhà nước. Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết kiểm soát quyền lực nhà nước: Nhấn mạnh cơ chế phân quyền và kiểm soát giữa các nhánh lập pháp, hành pháp và tư pháp nhằm hạn chế lạm quyền, bảo đảm quyền lực nhà nước được thực thi đúng pháp luật.

  • Lý thuyết giám sát quản lý nhà nước: Định nghĩa giám sát là hoạt động theo dõi, kiểm tra việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan, tổ chức nhằm đảm bảo tuân thủ Hiến pháp và pháp luật, qua đó nâng cao hiệu quả quản lý.

Các khái niệm chính bao gồm: giám sát quyền lực nhà nước, chức năng giám sát của HĐND, giám sát của các tổ chức chính trị - xã hội, giám sát của Tòa án nhân dân, và vai trò của công dân trong giám sát.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, bao gồm:

  • Phương pháp thống kê, phân tích, tổng hợp: Thu thập và xử lý số liệu về hoạt động giám sát của HĐND huyện Bố Trạch từ năm 2016 đến 2020, bao gồm số lượng báo cáo, kết quả lấy phiếu tín nhiệm, hoạt động tiếp công dân và xử lý văn bản quy phạm pháp luật.

  • Phương pháp điều tra khảo sát tài liệu thứ cấp: Nghiên cứu các văn bản pháp luật, báo cáo, tài liệu liên quan đến hoạt động giám sát QLNN, đồng thời kế thừa kết quả nghiên cứu từ các công trình khoa học trước đây.

  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn toàn bộ các hoạt động giám sát của HĐND huyện Bố Trạch trong nhiệm kỳ 2016-2020 làm đối tượng nghiên cứu nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2016-2020, tương ứng với nhiệm kỳ hoạt động của HĐND huyện Bố Trạch, nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp với bối cảnh hiện tại.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả giám sát của HĐND huyện Bố Trạch được cải thiện rõ rệt: Trong nhiệm kỳ 2016-2020, số lượng báo cáo giám sát được trình tại các kỳ họp tăng khoảng 30% so với nhiệm kỳ trước, đồng thời tỷ lệ kiến nghị được xử lý đạt trên 70%, cho thấy sự nâng cao về chất lượng và hiệu quả giám sát.

  2. Hoạt động tiếp công dân và xử lý khiếu nại, tố cáo được chú trọng: Từ năm 2016 đến giữa năm 2020, hoạt động tiếp công dân của huyện tăng khoảng 25%, góp phần giải quyết kịp thời các vấn đề phát sinh, nâng cao sự hài lòng của người dân.

  3. Sự phối hợp giữa các chủ thể giám sát còn hạn chế: Mặc dù có nhiều chủ thể tham gia giám sát như Thường trực HĐND, các Ban của HĐND, Tòa án nhân dân và Mặt trận Tổ quốc, nhưng việc phối hợp chưa đồng bộ, dẫn đến chồng chéo hoặc bỏ sót một số nội dung giám sát quan trọng.

  4. Nguồn lực và cơ chế pháp lý chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu: Kinh phí và cơ sở vật chất cho hoạt động giám sát còn hạn chế, trong khi một số quy định pháp luật về giám sát còn chưa đồng bộ, gây khó khăn cho việc thực hiện nhiệm vụ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố. Về chính trị, sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng đóng vai trò quyết định nhưng chưa được phát huy tối đa trong việc chỉ đạo hoạt động giám sát. Về pháp lý, mặc dù có nhiều văn bản quy phạm pháp luật quy định về giám sát, song sự chồng chéo và thiếu đồng bộ giữa các luật như Luật Giám sát của Quốc hội và HĐND, Luật Thanh tra, Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam làm giảm hiệu quả thực thi. Về tổ chức bộ máy, sự phân công nhiệm vụ chưa rõ ràng, nguồn nhân lực chưa được đào tạo bài bản và thiếu kinh phí hỗ trợ cũng ảnh hưởng đến chất lượng giám sát. So sánh với một số nghiên cứu tại các địa phương khác, huyện Bố Trạch có nhiều điểm tương đồng về khó khăn nhưng cũng có những đặc thù riêng do điều kiện kinh tế - xã hội và địa lý. Việc trình bày dữ liệu qua biểu đồ số lượng báo cáo giám sát theo năm, tỷ lệ xử lý kiến nghị và biểu đồ hoạt động tiếp công dân sẽ giúp minh họa rõ nét hơn về xu hướng và hiệu quả hoạt động giám sát.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường vai trò lãnh đạo của cấp ủy Đảng trong hoạt động giám sát: Cấp ủy huyện cần chỉ đạo sâu sát, xây dựng chương trình, kế hoạch giám sát cụ thể, phù hợp với tình hình thực tế, đảm bảo sự phối hợp chặt chẽ giữa các chủ thể giám sát. Thời gian thực hiện: ngay trong nhiệm kỳ hiện tại. Chủ thể thực hiện: Ban Thường vụ Huyện ủy.

  2. Hoàn thiện hệ thống pháp luật và cơ chế tổ chức giám sát: Đề xuất sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật liên quan đến giám sát để đảm bảo tính đồng bộ, rõ ràng, tránh chồng chéo. Đồng thời, xây dựng quy chế phối hợp giữa các chủ thể giám sát tại địa phương. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: HĐND tỉnh, Sở Tư pháp, UBND huyện.

  3. Nâng cao năng lực và chất lượng nguồn nhân lực giám sát: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, kỹ năng giám sát cho đại biểu HĐND, cán bộ chuyên trách và các chủ thể liên quan. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm. Chủ thể thực hiện: Học viện Hành chính Quốc gia, UBND huyện.

  4. Bố trí kinh phí và trang thiết bị phục vụ hoạt động giám sát: Đảm bảo nguồn kinh phí hợp lý cho các hoạt động giám sát, đặc biệt là giám sát chuyên đề và khảo sát thực tế, đồng thời trang bị công nghệ thông tin hỗ trợ công tác giám sát. Thời gian thực hiện: ngay trong kế hoạch ngân sách hàng năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Ban Tài chính - Kế hoạch.

  5. Tăng cường sự tham gia của nhân dân và các tổ chức chính trị - xã hội: Khuyến khích cử tri, công dân tham gia giám sát thông qua các hình thức tiếp xúc cử tri, phản ánh ý kiến, khiếu nại, tố cáo; đồng thời phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể trong giám sát xã hội. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể thực hiện: Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam huyện, các tổ chức chính trị - xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp: Nắm bắt cơ sở lý luận và thực tiễn về hoạt động giám sát, từ đó nâng cao năng lực thực hiện chức năng giám sát tại địa phương.

  2. Lãnh đạo và cán bộ các cơ quan quản lý nhà nước cấp huyện: Hiểu rõ vai trò, trách nhiệm trong việc phối hợp và tiếp nhận giám sát, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và Mặt trận Tổ quốc Việt Nam: Tham khảo các phương thức và giải pháp để phát huy vai trò giám sát xã hội, tăng cường sự tham gia của nhân dân.

  4. Nhà nghiên cứu, sinh viên chuyên ngành quản lý công, luật học và khoa học chính trị: Cung cấp tài liệu tham khảo phong phú về lý luận và thực tiễn giám sát quản lý nhà nước ở cấp huyện, phục vụ nghiên cứu và học tập.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động giám sát quản lý nhà nước là gì?
    Hoạt động giám sát quản lý nhà nước là việc các chủ thể có thẩm quyền theo dõi, kiểm tra việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan, tổ chức nhằm đảm bảo tuân thủ Hiến pháp và pháp luật, nâng cao hiệu quả quản lý.

  2. Vai trò của Hội đồng nhân dân cấp huyện trong giám sát quản lý nhà nước?
    HĐND cấp huyện là cơ quan quyền lực nhà nước địa phương, thực hiện chức năng giám sát toàn diện hoạt động quản lý nhà nước của UBND và các cơ quan chuyên môn trên địa bàn, góp phần bảo đảm pháp luật được thi hành nghiêm chỉnh.

  3. Những khó khăn chính trong hoạt động giám sát tại huyện Bố Trạch?
    Bao gồm sự phối hợp chưa đồng bộ giữa các chủ thể giám sát, hạn chế về nguồn lực kinh phí và nhân lực, cũng như các quy định pháp luật còn chưa hoàn chỉnh và đồng bộ.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát?
    Cần tăng cường vai trò lãnh đạo của cấp ủy Đảng, hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực cán bộ, đảm bảo kinh phí và cơ sở vật chất, đồng thời phát huy sự tham gia của nhân dân và các tổ chức chính trị - xã hội.

  5. Công dân có thể tham gia giám sát quản lý nhà nước bằng cách nào?
    Công dân có thể tham gia trực tiếp qua ứng cử đại biểu, góp ý xây dựng chính sách, tham gia tiếp xúc cử tri, khiếu nại, tố cáo hoặc gián tiếp thông qua các tổ chức chính trị - xã hội và Mặt trận Tổ quốc.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và làm rõ vai trò, chức năng của các chủ thể giám sát, đặc biệt là HĐND cấp huyện trong hoạt động quản lý nhà nước.
  • Thực trạng giám sát tại huyện Bố Trạch từ 2016-2020 cho thấy nhiều kết quả tích cực nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về phối hợp, nguồn lực và pháp lý.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát, bao gồm tăng cường lãnh đạo Đảng, hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực cán bộ và phát huy vai trò nhân dân.
  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước tại địa phương.
  • Các bước tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng giám sát để hoàn thiện hơn công tác quản lý nhà nước.

Hành động khuyến nghị: Các cơ quan chức năng và chủ thể giám sát cần phối hợp chặt chẽ, triển khai ngay các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát, góp phần xây dựng chính quyền địa phương trong sạch, vững mạnh.