Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân (HĐND) cấp huyện là một trong những chức năng quan trọng nhằm đảm bảo quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân, đồng thời nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước ở địa phương. Tỉnh Bắc Ninh, với 8 huyện, thành phố, đã chú trọng đổi mới hoạt động giám sát của HĐND cấp huyện trong giai đoạn 2015-2020. Tuy nhiên, thực tế cho thấy hoạt động này vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như tính hình thức, hiệu quả giám sát chưa cao, kiến nghị chưa cụ thể và việc thực hiện kiến nghị chưa nghiêm túc. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng hoạt động giám sát của HĐND cấp huyện ở Bắc Ninh, từ đó đề xuất các giải pháp đổi mới nhằm nâng cao chất lượng giám sát trong thời gian tới. Nghiên cứu có phạm vi thời gian từ năm 2015 đến 2020, tập trung trên địa bàn 8 huyện, thành phố của tỉnh Bắc Ninh. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cấp chính quyền và đại biểu HĐND trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát, góp phần xây dựng chính quyền địa phương trong sạch, vững mạnh, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội và bảo đảm an ninh quốc phòng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng là:

  • Lý thuyết về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa: Nhấn mạnh vai trò của HĐND là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của nhân dân, chịu trách nhiệm trước nhân dân và cơ quan nhà nước cấp trên.

  • Lý thuyết về cơ chế giám sát quyền lực nhà nước: Giám sát là hoạt động theo dõi, xem xét, đánh giá việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan, tổ chức, cá nhân nhằm bảo đảm pháp luật được tuân thủ nghiêm chỉnh và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.

Các khái niệm chính bao gồm: hoạt động giám sát của HĐND cấp huyện, chủ thể giám sát (HĐND, Thường trực HĐND, các Ban, đại biểu HĐND), đối tượng giám sát (UBND, TAND, VKSND cùng cấp, các tổ chức, cá nhân địa phương), nội dung giám sát (việc tuân thủ Hiến pháp, pháp luật, nghị quyết của HĐND), và các hình thức giám sát (xem xét báo cáo, chất vấn, thành lập đoàn giám sát, bỏ phiếu tín nhiệm).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp các phương pháp nghiên cứu khoa học cụ thể:

  • Phương pháp phân tích, tổng hợp: Hệ thống hóa cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng, chỉ ra phương hướng và đề xuất giải pháp đổi mới hoạt động giám sát.

  • Phương pháp nghiên cứu tài liệu, so sánh: Kế thừa kết quả nghiên cứu từ các công trình trước, vận dụng vào thực tiễn hoạt động giám sát của HĐND cấp huyện tỉnh Bắc Ninh.

  • Phương pháp lịch sử, thống kê: Xem xét quá trình thực hiện hoạt động giám sát từ năm 2015 đến 2020, thu thập số liệu về các kỳ họp, số lượng đoàn giám sát, kiến nghị và kết quả thực hiện.

Nguồn dữ liệu chính gồm báo cáo công tác của HĐND, UBND, TAND, VKSND cấp huyện; biên bản các kỳ họp HĐND; kết quả giám sát của các đoàn giám sát; ý kiến cử tri và đại biểu HĐND. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm 8 huyện, thành phố trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh, với các đại biểu HĐND, cán bộ, công chức liên quan. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp định tính và định lượng, đảm bảo tính khách quan và toàn diện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả hoạt động giám sát còn hạn chế: Khoảng 65% các cuộc giám sát của HĐND cấp huyện tại Bắc Ninh trong giai đoạn 2015-2020 được đánh giá là mang tính hình thức, chưa đi sâu vào các vấn đề trọng tâm. Tỷ lệ kiến nghị có tính khả thi cao chỉ chiếm khoảng 40%.

  2. Việc thực hiện kiến nghị chưa nghiêm túc: Chỉ khoảng 55% kiến nghị của HĐND được các cơ quan chịu sự giám sát thực hiện đầy đủ và đúng hạn, còn lại tồn tại tình trạng chậm trễ hoặc không thực hiện.

  3. Chất lượng báo cáo và trả lời chất vấn chưa đáp ứng yêu cầu: Báo cáo công tác của UBND, TAND, VKSND cùng cấp thường thiếu số liệu cụ thể, chưa phản ánh đầy đủ thực trạng. Tỷ lệ trả lời chất vấn thỏa đáng chỉ đạt khoảng 60%.

  4. Chủ thể giám sát chưa phát huy hết vai trò: Đại biểu HĐND hoạt động chuyên trách chiếm khoảng 30% tổng số đại biểu, trong khi đó đại biểu kiêm nhiệm chưa có nhiều đóng góp tích cực trong hoạt động giám sát. Việc phối hợp giữa Thường trực HĐND, các Ban và đại biểu còn thiếu đồng bộ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố. Thứ nhất, sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng chưa thực sự sâu sát, chưa tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động giám sát của HĐND cấp huyện. Thứ hai, điều kiện kinh tế - xã hội của một số địa phương còn hạn chế, ảnh hưởng đến nguồn lực phục vụ hoạt động giám sát như trang thiết bị, kinh phí, nhân lực. Thứ ba, hệ thống pháp luật và các văn bản hướng dẫn còn chưa đồng bộ, gây khó khăn trong việc thực hiện chức năng giám sát.

So sánh với các nghiên cứu về hoạt động giám sát của HĐND cấp tỉnh và các địa phương khác, kết quả nghiên cứu tại Bắc Ninh tương đồng về những tồn tại như tính hình thức, hiệu quả thấp, nhưng có ưu điểm là tỉnh đã có nhiều nỗ lực đổi mới, đặc biệt trong việc tổ chức các đoàn giám sát chuyên đề và tăng cường chất vấn tại kỳ họp. Việc trình bày dữ liệu qua biểu đồ tỷ lệ các cuộc giám sát hiệu quả, bảng thống kê số lượng kiến nghị và tỷ lệ thực hiện sẽ giúp minh họa rõ nét hơn thực trạng.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ thực trạng cụ thể tại Bắc Ninh, từ đó cung cấp cơ sở khoa học để đề xuất các giải pháp đổi mới hoạt động giám sát của HĐND cấp huyện, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước ở địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy Đảng đối với hoạt động giám sát của HĐND cấp huyện: Cấp ủy cần ban hành các văn bản chỉ đạo sâu sát, định hướng rõ ràng về nội dung, chương trình giám sát; tổ chức giao ban định kỳ với Thường trực HĐND để kịp thời tháo gỡ khó khăn. Thời gian thực hiện: ngay trong nhiệm kỳ hiện tại. Chủ thể thực hiện: cấp ủy Đảng các huyện, thành phố.

  2. Nâng cao năng lực, trách nhiệm của đại biểu HĐND, đặc biệt là đại biểu hoạt động chuyên trách: Tổ chức các lớp tập huấn kỹ năng giám sát, chất vấn; tăng cường trang bị phương tiện làm việc, tài liệu, phòng làm việc phù hợp. Thời gian: trong vòng 12 tháng tới. Chủ thể: Ban Thường vụ HĐND, cơ quan đào tạo.

  3. Hoàn thiện hệ thống pháp luật và quy chế hoạt động giám sát: Rà soát, đề xuất sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp luật liên quan để đảm bảo tính đồng bộ, rõ ràng, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động giám sát. Thời gian: 1-2 năm. Chủ thể: cơ quan lập pháp, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Sở Tư pháp tỉnh.

  4. Đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị và kinh phí cho hoạt động giám sát: Bố trí trụ sở làm việc riêng cho HĐND cấp huyện, trang bị thiết bị công nghệ thông tin hiện đại, đảm bảo điều kiện làm việc cho đại biểu. Thời gian: 2 năm. Chủ thể: UBND tỉnh, Sở Tài chính, các huyện, thành phố.

  5. Tăng cường phối hợp giữa các chủ thể giám sát và nâng cao vai trò của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội trong giám sát xã hội: Tổ chức các diễn đàn tiếp xúc cử tri, lấy ý kiến phản hồi để làm cơ sở cho hoạt động giám sát. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Thường trực HĐND, Ủy ban MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp chính quyền địa phương: Giúp hiểu rõ vai trò, chức năng và thực trạng hoạt động giám sát của HĐND cấp huyện, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý, điều hành.

  2. Đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp: Cung cấp kiến thức, kỹ năng và kinh nghiệm thực tiễn để thực hiện tốt chức năng giám sát, góp phần bảo vệ quyền lợi của cử tri.

  3. Nhà nghiên cứu, giảng viên, sinh viên chuyên ngành Xây dựng Đảng và Chính quyền nhà nước: Là tài liệu tham khảo quý giá cho việc nghiên cứu, giảng dạy về tổ chức bộ máy nhà nước và hoạt động giám sát quyền lực nhà nước.

  4. Các tổ chức chính trị - xã hội, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam: Hỗ trợ nâng cao vai trò giám sát xã hội, phối hợp hiệu quả với HĐND trong việc giám sát hoạt động của chính quyền địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động giám sát của HĐND cấp huyện bao gồm những nội dung gì?
    Hoạt động giám sát bao gồm xem xét báo cáo công tác của Thường trực HĐND, UBND, TAND, VKSND cùng cấp; chất vấn các chức danh do HĐND bầu; xem xét văn bản quy phạm pháp luật của UBND cùng cấp; thành lập đoàn giám sát chuyên đề; bỏ phiếu tín nhiệm người giữ chức vụ do HĐND bầu.

  2. Ai là chủ thể thực hiện hoạt động giám sát trong HĐND cấp huyện?
    Chủ thể gồm HĐND tập thể tại các kỳ họp, Thường trực HĐND, các Ban của HĐND và đại biểu HĐND. Mỗi chủ thể có vai trò và nhiệm vụ cụ thể trong việc tổ chức và thực hiện giám sát.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động giám sát của HĐND cấp huyện?
    Yếu tố chính trị (sự lãnh đạo của Đảng), yếu tố kinh tế - xã hội (điều kiện vật chất, kinh phí), yếu tố pháp luật (hệ thống pháp luật đồng bộ, rõ ràng), và năng lực, trách nhiệm của đại biểu HĐND.

  4. Hoạt động chất vấn trong giám sát của HĐND cấp huyện được thực hiện như thế nào?
    Đại biểu HĐND gửi câu hỏi chất vấn đến Thường trực HĐND, người bị chất vấn trả lời trực tiếp tại kỳ họp hoặc bằng văn bản giữa hai kỳ họp. HĐND có thể ra nghị quyết về trách nhiệm người bị chất vấn nếu cần thiết.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của HĐND cấp huyện?
    Cần tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng, nâng cao năng lực đại biểu, hoàn thiện pháp luật, đầu tư cơ sở vật chất, và tăng cường phối hợp với các tổ chức xã hội trong giám sát.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và đánh giá thực trạng hoạt động giám sát của HĐND cấp huyện tại tỉnh Bắc Ninh trong giai đoạn 2015-2020, chỉ ra những ưu điểm và hạn chế cụ thể.
  • Hoạt động giám sát còn mang tính hình thức, hiệu quả chưa cao, kiến nghị chưa cụ thể và việc thực hiện kiến nghị chưa nghiêm túc.
  • Đề xuất các giải pháp toàn diện, khả thi nhằm đổi mới hoạt động giám sát, bao gồm tăng cường lãnh đạo Đảng, nâng cao năng lực đại biểu, hoàn thiện pháp luật và đầu tư cơ sở vật chất.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học và thực tiễn, cung cấp cơ sở cho các cấp chính quyền và đại biểu HĐND nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát.
  • Các bước tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, tổ chức đánh giá định kỳ và mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác để hoàn thiện mô hình giám sát của HĐND cấp huyện.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của HĐND cấp huyện, góp phần xây dựng chính quyền địa phương trong sạch, vững mạnh và phát triển bền vững!