Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội và đổi mới quản lý nhà nước, việc thực hiện quyền giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã ngày càng trở nên cấp thiết. Tại huyện Đại Lộc, tỉnh Quảng Nam, với diện tích tự nhiên 587,088 km² và dân cư phân bố đa dạng giữa đồng bằng và miền núi, hoạt động giám sát của nhân dân đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và phát huy quyền làm chủ của người dân. Từ năm 2016 đến 2019, huyện đã triển khai nhiều chương trình giám sát với hơn 530 cuộc giám sát chuyên đề, thu hút sự tham gia tích cực của nhân dân và các tổ chức chính trị - xã hội.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã trên địa bàn huyện Đại Lộc, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 18 xã, thị trấn của huyện trong giai đoạn 2016-2019, với trọng tâm là các hoạt động giám sát qua Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng và quyền khiếu nại, tố cáo của người dân.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện chính sách, pháp luật về dân chủ cơ sở, đồng thời góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và củng cố mối quan hệ giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân. Qua đó, tạo nền tảng vững chắc cho việc xây dựng chính quyền địa phương trong sạch, vững mạnh và phát huy quyền làm chủ của nhân dân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng phương pháp luận của chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, kết hợp với quan điểm, chủ trương của Đảng và pháp luật Nhà nước về dân chủ và giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở. Hai lý thuyết trọng tâm bao gồm:

  1. Lý thuyết về dân chủ cơ sở: Dân chủ cơ sở được hiểu là quyền làm chủ của nhân dân tại địa phương, thể hiện qua các hình thức dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện. Dân chủ cơ sở là nền tảng để phát huy vai trò giám sát của nhân dân đối với hoạt động của chính quyền cấp xã.

  2. Lý thuyết về giám sát xã hội: Giám sát của nhân dân là hoạt động theo dõi, đánh giá và kiến nghị nhằm đảm bảo các cơ quan, cán bộ công chức thực hiện đúng chức năng, nhiệm vụ theo quy định pháp luật. Giám sát xã hội không mang tính quyền lực nhà nước mà dựa trên sự tham gia tự nguyện và ý thức trách nhiệm của nhân dân.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: giám sát của nhân dân, dân chủ cơ sở, Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng, quyền khiếu nại, tố cáo, và quy chế dân chủ cơ sở.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu khoa học sau:

  • Phân tích, tổng hợp: Phân tích các công trình khoa học, văn bản pháp luật để làm rõ cơ sở lý luận về giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở.

  • Thống kê, so sánh: Thu thập và xử lý số liệu từ các báo cáo, khảo sát thực tế tại huyện Đại Lộc, so sánh kết quả giám sát qua các năm để đánh giá hiệu quả và hạn chế.

  • Phương pháp chuyên gia: Tham khảo ý kiến của lãnh đạo UBND, UBMTTQ huyện, các chuyên gia và nhà khoa học thông qua hội thảo, tọa đàm nhằm hoàn thiện luận văn.

  • Điều tra khảo sát: Khảo sát trực tiếp tại 18 xã, thị trấn trên địa bàn huyện Đại Lộc trong giai đoạn 2016-2019, với cỡ mẫu khoảng vài trăm người dân và cán bộ cấp xã, nhằm thu thập thông tin về nhận thức, năng lực và thực tiễn giám sát của nhân dân.

Phương pháp chọn mẫu chủ yếu là mẫu ngẫu nhiên có chủ đích, tập trung vào các xã có đặc điểm địa lý và kinh tế xã hội khác nhau để đảm bảo tính đại diện. Phân tích dữ liệu sử dụng các công cụ thống kê mô tả và so sánh tỷ lệ phần trăm nhằm đánh giá mức độ tham gia và hiệu quả giám sát.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ tham gia giám sát của nhân dân cao: Có khoảng 65,7% cử tri tham gia giám sát thường xuyên hoặc theo từng vụ việc, trong đó 69% cử tri có ý kiến khi được lấy phiếu tín nhiệm cán bộ cấp xã. Tỷ lệ người dân hài lòng với kết quả thực hiện dân chủ cơ sở đạt 93,8%.

  2. Hoạt động Ban Thanh tra nhân dân và Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng hiệu quả: Từ năm 2015 đến 2019, Ban Thanh tra nhân dân phát hiện 1.319 vụ việc và kiến nghị giải quyết, trong đó 93,36% vụ việc đã được xử lý, 89% vụ việc hòa giải thành công. Ban Giám sát đầu tư cộng đồng giám sát 35 công trình sử dụng vốn ngân sách và 15 công trình do nhân dân đóng góp, phát hiện và yêu cầu khắc phục kịp thời các sai phạm về chất lượng và thi công.

  3. Chính quyền cấp xã phối hợp chặt chẽ với nhân dân: UBND cấp xã đã tổ chức hơn 215 cuộc giám sát về chính sách pháp luật, phát triển kinh tế, an sinh xã hội và các dự án đầu tư xây dựng. Các đơn thư khiếu nại, tố cáo được tiếp nhận và giải quyết đạt tỷ lệ 97,4%.

  4. Hạn chế trong công tác giám sát: Một số HĐND xã chưa xây dựng chương trình giám sát định kỳ, kết luận giám sát còn chung chung. UBND một số xã còn yếu trong quản lý hành chính, ban hành văn bản chưa đúng thẩm quyền. Ngoài ra, năng lực giám sát của người dân và cán bộ còn hạn chế do trình độ dân trí và điều kiện vật chất chưa đồng đều.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy sự phối hợp giữa chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và nhân dân đã tạo nên sức mạnh tổng hợp trong giám sát thực hiện dân chủ cơ sở, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương. Tỷ lệ giải quyết các vụ việc giám sát đạt trên 90% phản ánh sự nghiêm túc và trách nhiệm của các cấp chính quyền trong tiếp thu ý kiến nhân dân.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành luật hành chính và hiến pháp, kết quả này phù hợp với quan điểm cho rằng giám sát của nhân dân là công cụ quan trọng để phòng chống tham nhũng, tiêu cực và nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước. Tuy nhiên, hạn chế về năng lực và nhận thức của người dân cũng là thách thức chung, đòi hỏi cần có các biện pháp nâng cao trình độ dân trí và cải thiện điều kiện vật chất.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ tham gia giám sát theo năm, bảng thống kê số vụ việc phát hiện và giải quyết, cũng như biểu đồ so sánh mức độ hài lòng của người dân qua các năm nghiên cứu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức và năng lực giám sát của nhân dân: Triển khai các chương trình đào tạo, tập huấn về quyền và trách nhiệm giám sát cho người dân và cán bộ cấp xã, nhằm nâng cao hiệu quả tham gia giám sát. Thời gian thực hiện: 2024-2026. Chủ thể: UBND huyện phối hợp với Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội.

  2. Hoàn thiện hệ thống pháp luật và quy chế dân chủ cơ sở: Rà soát, sửa đổi các văn bản pháp luật liên quan đến giám sát của nhân dân, đảm bảo rõ ràng, minh bạch và phù hợp với thực tiễn địa phương. Thời gian: 2024-2025. Chủ thể: Sở Tư pháp, UBND tỉnh, HĐND tỉnh.

  3. Nâng cao chất lượng hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân và Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng: Tăng cường trang thiết bị, hỗ trợ kỹ thuật và cơ chế phối hợp giữa các tổ chức giám sát với chính quyền địa phương để phát huy vai trò giám sát hiệu quả. Thời gian: 2024-2027. Chủ thể: UBND huyện, Mặt trận Tổ quốc huyện.

  4. Cải cách hành chính và nâng cao trách nhiệm của cán bộ công chức cấp xã: Đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, nâng cao kỹ năng, đạo đức công vụ của cán bộ, đồng thời tăng cường đối thoại, tiếp nhận và xử lý ý kiến nhân dân kịp thời. Thời gian: 2024-2026. Chủ thể: UBND cấp xã, Sở Nội vụ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức cấp xã: Nắm bắt các cơ chế, quy trình giám sát của nhân dân để nâng cao hiệu quả quản lý, điều hành và tăng cường mối quan hệ với người dân.

  2. Lãnh đạo Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo để tổ chức các hoạt động giám sát, phản biện xã hội và vận động nhân dân tham gia dân chủ cơ sở.

  3. Nhà nghiên cứu, giảng viên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Tham khảo các phân tích lý luận và thực tiễn về giám sát của nhân dân, phục vụ cho công tác giảng dạy và nghiên cứu chuyên sâu.

  4. Các cơ quan quản lý nhà nước và hoạch định chính sách: Dựa trên kết quả nghiên cứu để hoàn thiện chính sách, pháp luật về dân chủ cơ sở và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở là gì?
    Giám sát của nhân dân là hoạt động theo dõi, đánh giá và kiến nghị của người dân nhằm đảm bảo chính quyền cấp xã thực hiện đúng chức năng, nhiệm vụ theo quy định pháp luật. Ví dụ, nhân dân giám sát việc sử dụng ngân sách địa phương qua Ban Thanh tra nhân dân.

  2. Những hình thức giám sát phổ biến ở cấp xã là gì?
    Bao gồm giám sát qua Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng và quyền khiếu nại, tố cáo của người dân. Các hình thức này giúp phát hiện sai phạm và kiến nghị xử lý kịp thời.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả giám sát của nhân dân?
    Nhận thức và năng lực của người dân, sự phối hợp của chính quyền, hệ thống pháp luật và điều kiện vật chất là những yếu tố quyết định. Ví dụ, trình độ dân trí thấp làm giảm khả năng tham gia giám sát hiệu quả.

  4. Chính quyền cấp xã cần làm gì để hỗ trợ giám sát của nhân dân?
    Cần tăng cường cải cách hành chính, minh bạch thông tin, tổ chức đối thoại thường xuyên và xử lý kịp thời các kiến nghị của nhân dân. Điều này tạo niềm tin và thúc đẩy sự tham gia tích cực của người dân.

  5. Kết quả giám sát của nhân dân đã mang lại lợi ích gì cho địa phương?
    Giúp phát hiện và xử lý các sai phạm, nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và củng cố mối quan hệ giữa chính quyền với nhân dân, góp phần xây dựng chính quyền trong sạch, vững mạnh.

Kết luận

  • Giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã tại huyện Đại Lộc đã đạt nhiều kết quả tích cực, với tỷ lệ giải quyết các vụ việc giám sát trên 90%.
  • Hoạt động Ban Thanh tra nhân dân và Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng phát huy vai trò quan trọng trong việc phát hiện sai phạm và kiến nghị xử lý kịp thời.
  • Sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và nhân dân tạo nên sức mạnh tổng hợp, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và phát triển kinh tế - xã hội.
  • Hạn chế về năng lực giám sát của người dân và cán bộ, cũng như một số bất cập trong quản lý hành chính cần được khắc phục thông qua các giải pháp đồng bộ.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao nhận thức, hoàn thiện pháp luật, cải cách hành chính và tăng cường trách nhiệm của các bên liên quan trong giai đoạn 2024-2027.

Luận văn khuyến nghị các cấp chính quyền và tổ chức xã hội tiếp tục đẩy mạnh thực hiện quyền giám sát của nhân dân, đồng thời nâng cao chất lượng hoạt động giám sát để góp phần xây dựng nền dân chủ cơ sở vững mạnh, phát triển bền vững địa phương.