Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân (HĐND) cấp xã đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước ở địa phương. Trên địa bàn huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định, với dân số khoảng 161.662 người và 19 đơn vị hành chính cấp xã, hoạt động giám sát của HĐND cấp xã có ảnh hưởng trực tiếp đến việc thực hiện chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước. Nghiên cứu tập trung vào nhiệm kỳ 2016-2021 nhằm phân tích thực trạng, đánh giá ưu điểm, hạn chế và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng giám sát của HĐND cấp xã. Mục tiêu cụ thể là làm rõ các mặt mạnh, yếu trong hoạt động giám sát, từ đó đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động này, góp phần hoàn thiện cơ chế pháp luật liên quan. Phạm vi nghiên cứu bao gồm toàn bộ 17 xã và 2 thị trấn trên địa bàn huyện Phù Mỹ, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo chính thức của HĐND, UBND và các cơ quan liên quan. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cải thiện chất lượng giám sát, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh chính trị và trật tự xã hội tại địa phương, đồng thời tăng cường sự minh bạch và trách nhiệm của các cơ quan nhà nước cấp xã.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình chính trị học về quyền lực nhà nước và giám sát dân chủ, trong đó có:

  • Lý thuyết quyền lực nhà nước địa phương: HĐND cấp xã là cơ quan quyền lực nhà nước đại diện cho ý chí và nguyện vọng của nhân dân địa phương, chịu trách nhiệm giám sát các cơ quan hành chính cùng cấp.
  • Mô hình giám sát đa chiều: Hoạt động giám sát được thực hiện qua nhiều chủ thể như Thường trực HĐND, các Ban của HĐND, đại biểu HĐND và tổ đại biểu, với các hình thức giám sát tại kỳ họp, giữa kỳ họp và giám sát chuyên đề.
  • Khái niệm giám sát: Là việc theo dõi, xem xét, đánh giá việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự giám sát nhằm đảm bảo tuân thủ pháp luật và chính sách.
  • Các khái niệm chính: Đại biểu HĐND, Ban pháp chế, Ban kinh tế - xã hội, chất vấn, lấy phiếu tín nhiệm, tiếp xúc cử tri, giải quyết khiếu nại tố cáo.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử kết hợp với phân tích tài liệu, nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thống kê từ Hội đồng nhân dân huyện Phù Mỹ, Văn phòng HĐND và UBND huyện, báo cáo hoạt động nhiệm kỳ 2016-2021, các văn bản pháp luật liên quan.
  • Phương pháp chọn mẫu: Toàn bộ 19 đơn vị hành chính cấp xã trên địa bàn huyện được khảo sát, đảm bảo tính đại diện và toàn diện.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích định tính và định lượng, tổng hợp số liệu về số lượng kỳ họp, số lượng đại biểu, số cuộc giám sát, chất lượng báo cáo, kết quả chất vấn và lấy phiếu tín nhiệm.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu trong giai đoạn 2016-2021, tập trung vào các hoạt động giám sát của HĐND cấp xã trong nhiệm kỳ này.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hoạt động giám sát tại kỳ họp: Trong nhiệm kỳ 2016-2021, 17 xã và 2 thị trấn tổ chức 204 kỳ họp HĐND, trong đó có 190 kỳ họp thường kỳ và 14 kỳ họp bất thường. HĐND cấp xã ban hành 1.185 nghị quyết, bao gồm 386 nghị quyết quy phạm pháp luật và 274 nghị quyết về tổ chức nhân sự. Tỷ lệ đại biểu tham dự kỳ họp đạt trên 95%, thể hiện sự quan tâm và trách nhiệm cao của đại biểu.
  2. Chất lượng báo cáo và thảo luận: Một số báo cáo còn chung chung, thiếu số liệu chi tiết và chưa đi vào trọng tâm. Tuy nhiên, các đại biểu đã tích cực thảo luận, chất vấn với tổng số 70 câu chất vấn trong nhiệm kỳ, tập trung vào các vấn đề như môi trường, đất đai, an ninh trật tự.
  3. Giám sát giữa hai kỳ họp: HĐND cấp xã tổ chức 399 cuộc giám sát chuyên đề, với tỷ lệ kiến nghị được giải quyết đạt khoảng 90%. Các nội dung giám sát tập trung vào việc thực hiện nghị quyết, quản lý đất đai, trật tự xây dựng và giải quyết khiếu nại tố cáo.
  4. Lấy phiếu tín nhiệm: Việc lấy phiếu tín nhiệm đối với các chức danh do HĐND bầu được thực hiện nghiêm túc, với 146 người được lấy phiếu tại cấp xã, trong đó 106 người nhận được trên 50% phiếu tín nhiệm cao, phản ánh sự đánh giá tích cực của đại biểu đối với cán bộ quản lý.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy hoạt động giám sát của HĐND cấp xã trên địa bàn huyện Phù Mỹ đã có nhiều tiến bộ, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Việc tổ chức kỳ họp thường xuyên, chất lượng thảo luận và chất vấn được cải thiện rõ rệt so với các nhiệm kỳ trước. Số liệu thống kê về số lượng nghị quyết và cuộc giám sát cho thấy sự chủ động và trách nhiệm của các đại biểu trong việc thực hiện chức năng giám sát.

Tuy nhiên, vẫn tồn tại một số hạn chế như chất lượng báo cáo chưa đồng đều, một số đại biểu còn ngại va chạm nên chưa phát huy hết vai trò giám sát, và việc đôn đốc thực hiện kiến nghị sau giám sát chưa quyết liệt do thiếu chế tài xử lý. So sánh với các nghiên cứu trong ngành chính trị học về giám sát địa phương, những hạn chế này là phổ biến và cần được khắc phục để nâng cao hiệu quả hoạt động.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện số lượng kỳ họp, số cuộc giám sát và tỷ lệ kiến nghị được giải quyết theo năm, cũng như bảng phân tích cơ cấu đại biểu theo trình độ và giới tính để minh họa cho chất lượng nguồn nhân lực tham gia giám sát.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực đại biểu HĐND cấp xã: Tổ chức các khóa bồi dưỡng về kỹ năng giám sát, pháp luật và nghiệp vụ cho đại biểu, đặc biệt là đại biểu kiêm nhiệm, nhằm nâng cao chất lượng tham gia giám sát. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Ban Tổ chức Huyện ủy, Văn phòng HĐND.
  2. Đổi mới phương pháp và hình thức giám sát: Áp dụng công nghệ thông tin trong thu thập, xử lý số liệu và báo cáo giám sát; tăng cường giám sát chuyên đề có trọng tâm, trọng điểm dựa trên phản ánh của cử tri. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Thường trực HĐND, các Ban HĐND.
  3. Tăng cường phối hợp giữa HĐND với UBND và Mặt trận Tổ quốc: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ trong việc chuẩn bị nội dung giám sát, tiếp nhận và xử lý kiến nghị sau giám sát để nâng cao hiệu quả thực thi. Thời gian: liên tục; Chủ thể: HĐND, UBND, UBMTTQ.
  4. Xây dựng cơ chế chế tài và giám sát việc thực hiện kiến nghị: Đề xuất sửa đổi, bổ sung quy định pháp luật để có chế tài xử lý nghiêm các trường hợp không thực hiện kết luận giám sát, đồng thời tăng cường công khai minh bạch kết quả giám sát. Thời gian: 2-3 năm; Chủ thể: HĐND cấp tỉnh, cấp huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, đại biểu Hội đồng nhân dân cấp xã: Nâng cao nhận thức và kỹ năng giám sát, áp dụng các giải pháp thực tiễn để nâng cao hiệu quả hoạt động.
  2. Lãnh đạo và cán bộ UBND cấp xã, huyện: Hiểu rõ vai trò, trách nhiệm trong phối hợp với HĐND, cải thiện công tác quản lý và thực thi chính sách.
  3. Các nhà nghiên cứu, giảng viên ngành Chính trị học và Quản lý nhà nước: Tham khảo dữ liệu thực tiễn và phân tích chuyên sâu về hoạt động giám sát địa phương.
  4. Cơ quan quản lý nhà nước và tổ chức Mặt trận Tổ quốc: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, chương trình hỗ trợ nâng cao chất lượng giám sát và phát huy vai trò giám sát xã hội.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động giám sát của HĐND cấp xã bao gồm những hình thức nào?
    Hoạt động giám sát gồm giám sát tại kỳ họp, giám sát giữa hai kỳ họp qua các đoàn giám sát chuyên đề, chất vấn và trả lời chất vấn, lấy phiếu tín nhiệm và tiếp xúc cử tri. Ví dụ, tại huyện Phù Mỹ, trong nhiệm kỳ 2016-2021 đã tổ chức 399 cuộc giám sát chuyên đề.

  2. Làm thế nào để nâng cao chất lượng báo cáo giám sát?
    Cần tăng cường đào tạo kỹ năng cho cán bộ tham mưu, sử dụng số liệu chính xác, đi sâu phân tích ưu, khuyết điểm và nguyên nhân, đồng thời đề xuất giải pháp cụ thể. Báo cáo nên ngắn gọn, rõ ràng và có số liệu minh chứng.

  3. Tại sao một số đại biểu HĐND còn ngại phát biểu, chất vấn?
    Nguyên nhân chủ yếu do đại biểu kiêm nhiệm, sợ va chạm với cơ quan, cá nhân liên quan, hoặc thiếu kỹ năng và thông tin cần thiết. Việc đào tạo và tạo môi trường dân chủ, minh bạch sẽ giúp khắc phục tình trạng này.

  4. Cơ chế phối hợp giữa HĐND và UBND trong giám sát được thực hiện như thế nào?
    HĐND phối hợp với UBND trong việc chuẩn bị nội dung giám sát, tổ chức các cuộc giám sát, tiếp nhận và xử lý kiến nghị. Tại Phù Mỹ, sự phối hợp này được duy trì thường xuyên nhằm đảm bảo hiệu quả giám sát.

  5. Kết quả giám sát có ảnh hưởng thế nào đến phát triển kinh tế - xã hội địa phương?
    Giám sát giúp phát hiện và xử lý kịp thời các vấn đề tồn tại, thúc đẩy việc thực hiện chính sách đúng hướng, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Kết luận

  • Hoạt động giám sát của HĐND cấp xã trên địa bàn huyện Phù Mỹ đã đạt nhiều kết quả tích cực, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước địa phương trong nhiệm kỳ 2016-2021.
  • Các hình thức giám sát đa dạng, bao gồm giám sát tại kỳ họp, giữa kỳ họp, chất vấn và lấy phiếu tín nhiệm, được tổ chức bài bản với tỷ lệ đại biểu tham gia cao.
  • Một số hạn chế như chất lượng báo cáo chưa đồng đều, đại biểu còn ngại va chạm và việc thực thi kiến nghị sau giám sát chưa quyết liệt cần được khắc phục.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm nâng cao năng lực đại biểu, đổi mới phương pháp giám sát, tăng cường phối hợp liên ngành và xây dựng cơ chế chế tài hiệu quả.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các bước tiếp theo trong việc hoàn thiện pháp luật và nâng cao chất lượng hoạt động giám sát của HĐND cấp xã, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng và đại biểu HĐND cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá định kỳ để nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát.