Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân (HĐND) cấp xã đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo thực thi pháp luật và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước tại địa phương. Tính đến năm 2019, Việt Nam có 11.162 chính quyền địa phương cấp xã, trong đó HĐND cấp xã là cơ quan quyền lực nhà nước gần dân nhất, trực tiếp đại diện cho ý chí và nguyện vọng của nhân dân. Nghiên cứu tập trung vào huyện Châu Đức, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, với dân số khoảng 162.781 người, gồm 16 đơn vị hành chính cấp xã, trong giai đoạn 2016-2019, nhằm đánh giá thực trạng hoạt động giám sát của HĐND cấp xã và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích cơ sở lý luận, khảo sát thực trạng tổ chức, chất lượng đại biểu và hoạt động giám sát của HĐND cấp xã tại huyện Châu Đức; từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giám sát, góp phần tăng cường hiệu lực quản lý nhà nước và phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND năm 2015 được ban hành, tạo cơ sở pháp lý mới cho hoạt động giám sát của HĐND các cấp.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm toàn bộ 16 xã, thị trấn trên địa bàn huyện Châu Đức, với thời gian khảo sát từ năm 2016 đến 2019, tầm nhìn đến năm 2026. Nghiên cứu góp phần cung cấp số liệu cụ thể về cơ cấu đại biểu, hoạt động giám sát tại kỳ họp, chất vấn, lấy phiếu tín nhiệm, đồng thời phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả giám sát, từ đó đưa ra các khuyến nghị phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý công, đặc biệt là lý thuyết về quyền lực nhà nước và giám sát trong quản lý công. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quyền lực nhà nước và giám sát: Theo Hiến pháp năm 2013 và Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND năm 2015, HĐND cấp xã là cơ quan quyền lực nhà nước đại diện cho nhân dân, có chức năng giám sát việc thực hiện pháp luật và nghị quyết tại địa phương. Giám sát được hiểu là hoạt động theo dõi, kiểm tra và đánh giá việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự giám sát nhằm đảm bảo tuân thủ pháp luật và nâng cao hiệu quả quản lý.

  2. Mô hình tổ chức và hoạt động của HĐND cấp xã: Bao gồm các khái niệm về chủ thể giám sát (HĐND xã, Thường trực HĐND, các Ban của HĐND, đại biểu HĐND), đối tượng giám sát (UBND xã, các cơ quan, tổ chức, cá nhân tại địa phương), nội dung giám sát (thực hiện nghị quyết, pháp luật, hoạt động của UBND, giải quyết khiếu nại tố cáo), hình thức giám sát (xem xét báo cáo, chất vấn, giám sát chuyên đề, lấy phiếu tín nhiệm).

Các khái niệm chuyên ngành như "giám sát chuyên đề", "lấy phiếu tín nhiệm", "chất vấn tại kỳ họp" được làm rõ để đảm bảo tính chính xác và phù hợp với quy định pháp luật hiện hành.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phối hợp, bao gồm:

  • Phân tích tài liệu: Tổng hợp, hệ thống hóa các văn bản pháp luật, tài liệu nghiên cứu liên quan đến tổ chức và hoạt động của HĐND cấp xã, đặc biệt là Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 và Luật Hoạt động giám sát năm 2015.

  • Khảo sát thực tế: Thu thập dữ liệu từ 16 xã, thị trấn của huyện Châu Đức, với cỡ mẫu 426 đại biểu HĐND xã nhiệm kỳ 2016-2021. Dữ liệu bao gồm cơ cấu đại biểu, số liệu về kỳ họp, chất vấn, lấy phiếu tín nhiệm, báo cáo giám sát.

  • Phương pháp thống kê - tổng hợp: Xử lý số liệu định lượng về cơ cấu đại biểu (giới tính, độ tuổi, trình độ, ngành nghề), hoạt động giám sát (số kỳ họp, số đại biểu tham gia chất vấn, tỷ lệ trả lời chất vấn đầy đủ), từ đó phân tích thực trạng và so sánh với các tiêu chuẩn, mục tiêu đề ra.

  • Phương pháp điều tra, phỏng vấn: Thu thập ý kiến từ đại biểu HĐND, cán bộ chuyên trách, người dân để đánh giá chất lượng hoạt động giám sát và các yếu tố ảnh hưởng.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2016-2019, với tầm nhìn đến năm 2026 nhằm đề xuất các giải pháp dài hạn.

Phương pháp chọn mẫu là toàn bộ đại biểu HĐND cấp xã tại huyện Châu Đức nhiệm kỳ 2016-2021, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Cơ cấu đại biểu HĐND cấp xã chưa cân đối: Trong tổng số 426 đại biểu, tỷ lệ nữ chỉ đạt 28,63%, thấp hơn mục tiêu 35-40% theo Nghị quyết số 11-NQ/TW. Độ tuổi đại biểu chủ yếu tập trung ở nhóm 35-50 tuổi (45,07%) và 50-60 tuổi (30,75%), đại biểu trẻ dưới 35 tuổi chiếm 15,25%. Trình độ học vấn chưa cao, với 35,68% đại biểu chưa qua đào tạo chuyên môn, nhiều người chỉ có trình độ trung học cơ sở hoặc tiểu học.

  2. Hoạt động giám sát tại kỳ họp còn hạn chế: Từ đầu nhiệm kỳ đến tháng 3/2019, 16 xã tổ chức 116 kỳ họp, trung bình mỗi kỳ họp xem xét 7-8 báo cáo quan trọng. Tuy nhiên, tỷ lệ đại biểu tham gia thảo luận chỉ đạt 20-30%. Hoạt động chất vấn còn yếu, bình quân mỗi kỳ họp chỉ có 3,1 đại biểu tham gia chất vấn với 1-2 ý kiến mỗi đại biểu. Một số xã như Đá Bạc và Bình Ba không có đại biểu tham gia chất vấn.

  3. Chất lượng trả lời chất vấn chưa đáp ứng yêu cầu: Trong 235 ý kiến trả lời chất vấn, chỉ 22,12% trả lời trực tiếp và đầy đủ, 72,34% trả lời chưa đầy đủ, 3,82% trả lời vòng vo, né tránh, 1,7% ủy quyền cho người khác trả lời. Điều này làm giảm hiệu quả giám sát và trách nhiệm giải trình của các cơ quan hữu quan.

  4. Lấy phiếu tín nhiệm được thực hiện đầy đủ nhưng kết quả chưa cao: 122 người giữ chức vụ do HĐND xã bầu được lấy phiếu tín nhiệm, trong đó 1,63% bị đánh giá tín nhiệm thấp. Riêng xã Nghĩa Thành đã tiến hành bỏ phiếu tín nhiệm đối với 2 người có tỷ lệ tín nhiệm thấp cao, đảm bảo quy trình pháp luật.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy hoạt động giám sát của HĐND cấp xã tại huyện Châu Đức đã có những chuyển biến tích cực như tổ chức kỳ họp thường xuyên, ban hành nhiều nghị quyết sát thực tế, thực hiện lấy phiếu tín nhiệm theo quy định. Tuy nhiên, chất lượng đại biểu còn hạn chế về cơ cấu giới, trình độ chuyên môn và năng lực giám sát, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động.

Tỷ lệ đại biểu nữ thấp và đại biểu trẻ tuổi ít góp phần làm giảm tính đại diện đa dạng của HĐND cấp xã. Việc đại biểu chưa tham gia tích cực vào chất vấn và thảo luận tại kỳ họp phản ánh sự thiếu tự tin, kỹ năng và động lực hoạt động. Tỷ lệ trả lời chất vấn chưa đầy đủ cho thấy sự chưa nghiêm túc trong trách nhiệm giải trình của các cơ quan hữu quan.

So sánh với các nghiên cứu tại huyện Củ Chi và Hoài Đức, các hạn chế tương tự như năng lực đại biểu, sự phối hợp giữa HĐND và UBND, chế độ đãi ngộ thấp cũng được ghi nhận. Điều này cho thấy cần có giải pháp đồng bộ về nâng cao năng lực đại biểu, hoàn thiện pháp luật và tăng cường điều kiện làm việc.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đại biểu nữ, độ tuổi, trình độ học vấn; bảng thống kê số kỳ họp, số đại biểu tham gia chất vấn; biểu đồ tròn phân loại chất lượng trả lời chất vấn để minh họa rõ nét thực trạng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng đại biểu HĐND cấp xã

    • Tổ chức các lớp đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ thường xuyên, tập trung vào kỹ năng giám sát, chất vấn và xây dựng nghị quyết.
    • Đối tượng: Đại biểu HĐND cấp xã.
    • Thời gian: Hàng năm, bắt đầu từ năm 2024.
    • Chủ thể thực hiện: HĐND tỉnh phối hợp với các cơ sở đào tạo chính trị.

  2. Tăng cường cơ chế phối hợp giữa HĐND và UBND xã

    • Xây dựng quy chế phối hợp rõ ràng, minh bạch trong tổ chức hoạt động giám sát và giải trình.
    • Đối tượng: Thường trực HĐND và UBND xã.
    • Thời gian: Triển khai trong 6 tháng đầu năm 2024.
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Ban Thường vụ Huyện ủy.

  3. Cải thiện chế độ đãi ngộ và điều kiện làm việc cho đại biểu

    • Xem xét nâng mức phụ cấp, hỗ trợ trang thiết bị công nghệ thông tin phục vụ hoạt động.
    • Đối tượng: Đại biểu HĐND cấp xã.
    • Thời gian: Năm 2024-2025.
    • Chủ thể thực hiện: HĐND tỉnh, Sở Tài chính.

  4. Đổi mới hình thức và nội dung giám sát

    • Ưu tiên giám sát chuyên đề trọng điểm, liên quan trực tiếp đến đời sống dân sinh và các vấn đề bức xúc.
    • Tăng cường theo dõi, đôn đốc việc thực hiện kiến nghị sau giám sát.
    • Đối tượng: Đoàn giám sát, Ban của HĐND xã.
    • Thời gian: Liên tục trong nhiệm kỳ.
    • Chủ thể thực hiện: Thường trực HĐND xã, Ban của HĐND.

  5. Khuyến khích đại biểu tích cực tham gia chất vấn và giám sát

    • Tổ chức các buổi tập huấn kỹ năng tranh luận, phản biện.
    • Thiết lập cơ chế khen thưởng đối với đại biểu có hoạt động giám sát hiệu quả.
    • Đối tượng: Đại biểu HĐND xã.
    • Thời gian: Hàng năm.
    • Chủ thể thực hiện: HĐND huyện, Ban Tổ chức Huyện ủy.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các đại biểu Hội đồng nhân dân cấp xã và cấp huyện

    • Lợi ích: Nắm vững cơ sở lý luận, pháp luật và thực tiễn hoạt động giám sát, nâng cao kỹ năng và hiệu quả công tác.
    • Use case: Chuẩn bị cho các kỳ họp, chất vấn, giám sát chuyên đề.

  2. Cán bộ, chuyên viên tham mưu giúp việc HĐND cấp xã

    • Lợi ích: Hiểu rõ quy trình, phương pháp tổ chức hoạt động giám sát, hỗ trợ đại biểu hiệu quả.
    • Use case: Xây dựng chương trình giám sát, tổng hợp báo cáo, theo dõi thực hiện kiến nghị.

  3. Lãnh đạo UBND cấp xã và huyện

    • Lợi ích: Nắm bắt yêu cầu, trách nhiệm trong phối hợp với HĐND, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.
    • Use case: Chuẩn bị báo cáo, trả lời chất vấn, thực hiện kiến nghị giám sát.

  4. Nhà nghiên cứu, giảng viên chuyên ngành quản lý công, luật học

    • Lợi ích: Tham khảo số liệu thực tiễn, phân tích chuyên sâu về hoạt động giám sát của HĐND cấp xã.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, giảng dạy, hoàn thiện lý thuyết quản lý công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động giám sát của HĐND cấp xã gồm những nội dung chính nào?
    Hoạt động giám sát bao gồm giám sát việc thực hiện nghị quyết của HĐND xã, giám sát hoạt động của Thường trực HĐND, UBND xã, giám sát văn bản quy phạm pháp luật của UBND xã, và giám sát việc thi hành Hiến pháp, pháp luật tại địa phương.

  2. Tỷ lệ đại biểu nữ trong HĐND cấp xã tại huyện Châu Đức có đạt mục tiêu không?
    Tỷ lệ đại biểu nữ chỉ đạt khoảng 28,63%, chưa đạt mục tiêu 35-40% theo Nghị quyết số 11-NQ/TW, cho thấy cần tăng cường công tác phát triển đại biểu nữ.

  3. Hoạt động chất vấn tại kỳ họp HĐND cấp xã diễn ra như thế nào?
    Bình quân mỗi kỳ họp có khoảng 3,1 đại biểu tham gia chất vấn với 1-2 ý kiến mỗi đại biểu. Một số xã chưa có đại biểu tham gia chất vấn, và chất lượng trả lời chất vấn còn thấp với tỷ lệ trả lời đầy đủ chỉ khoảng 22%.

  4. Lấy phiếu tín nhiệm có vai trò gì trong hoạt động giám sát?
    Lấy phiếu tín nhiệm là hình thức giám sát quan trọng, giúp đánh giá trách nhiệm và hiệu quả công tác của người giữ chức vụ do HĐND bầu, từ đó có thể đề xuất miễn nhiệm hoặc bãi nhiệm nếu cần thiết.

  5. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động giám sát của HĐND cấp xã?
    Bao gồm quy định pháp luật về quyền và trách nhiệm giám sát, cách tổ chức hoạt động giám sát, sự hợp tác của đối tượng giám sát, năng lực của đại biểu, và điều kiện vật chất, kinh phí hỗ trợ hoạt động.

Kết luận

  • HĐND cấp xã tại huyện Châu Đức giữ vai trò quan trọng trong quản lý nhà nước và đại diện cho ý chí nhân dân, nhưng hoạt động giám sát còn nhiều hạn chế về chất lượng đại biểu và hiệu quả thực hiện.
  • Tỷ lệ đại biểu nữ và đại biểu trẻ tuổi chưa đạt mục tiêu, trình độ chuyên môn và kỹ năng giám sát cần được nâng cao.
  • Hoạt động giám sát tại kỳ họp, đặc biệt là chất vấn và trả lời chất vấn, chưa phát huy hết vai trò, cần đổi mới phương pháp và tăng cường trách nhiệm giải trình.
  • Việc lấy phiếu tín nhiệm được thực hiện đầy đủ, góp phần nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm của người giữ chức vụ.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào nâng cao năng lực đại biểu, hoàn thiện cơ chế phối hợp, cải thiện điều kiện làm việc và đổi mới hình thức giám sát nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của HĐND cấp xã.

Next steps: Triển khai các lớp bồi dưỡng nghiệp vụ, xây dựng quy chế phối hợp, cải thiện chế độ đãi ngộ và đổi mới chương trình giám sát từ năm 2024.

Call to action: Các cơ quan quản lý và đại biểu HĐND cấp xã cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng hoạt động giám sát, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương bền vững.