Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam, việc nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân (HĐND) đối với hoạt động của Ủy ban nhân dân (UBND) cấp tỉnh là một yêu cầu cấp thiết. Tỉnh Lào Cai, với đặc điểm địa lý vùng cao, biên giới, dân số khoảng 703,2 nghìn người, trong đó dân tộc thiểu số chiếm 64,1%, có nhiều tiềm năng phát triển kinh tế - xã hội nhưng cũng đối mặt với không ít khó khăn, thách thức. Giai đoạn 2016-2018, tốc độ tăng trưởng kinh tế GRDP của tỉnh đạt trên 14,9%/năm, GDP bình quân đầu người đạt 61,8 triệu đồng, tăng 38,9% so với năm 2015, đồng thời tỷ lệ hộ nghèo giảm còn 17,81%. Tuy nhiên, hoạt động giám sát của HĐND đối với UBND tỉnh vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng hoạt động giám sát của HĐND đối với UBND tỉnh Lào Cai trong nhiệm kỳ 2016-2021, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả giám sát. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động giám sát của HĐND tỉnh Lào Cai khóa XV, nhiệm kỳ 2016-2021, với trọng tâm là các hoạt động giám sát tại kỳ họp và giữa các kỳ họp. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần hoàn thiện cơ chế giám sát của HĐND, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về quyền lực nhà nước, cơ chế giám sát trong bộ máy nhà nước, và quản lý hành chính công. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quyền lực nhà nước: Giám sát của HĐND là biểu hiện quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân, nhằm kiểm soát hoạt động của UBND, bảo đảm việc thực thi pháp luật và nghị quyết của HĐND đúng quy định.

  2. Mô hình giám sát hành chính công: Giám sát là hoạt động theo dõi, kiểm tra, đánh giá và tác động tích cực nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của cơ quan hành chính, trong đó HĐND đóng vai trò cơ quan đại diện nhân dân thực hiện quyền giám sát.

Các khái niệm chính bao gồm: giám sát của HĐND, hoạt động của UBND tỉnh, hiệu lực và hiệu quả giám sát, quyền lực nhà nước ở địa phương, và cơ chế phối hợp giữa các cơ quan nhà nước.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp kết hợp giữa định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm số liệu thống kê kinh tế - xã hội của tỉnh Lào Cai giai đoạn 2016-2018, báo cáo hoạt động của HĐND và UBND tỉnh, các văn bản pháp luật liên quan, kết quả khảo sát, phỏng vấn sâu với đại biểu HĐND, cán bộ UBND và các chuyên gia.

  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn mẫu đại biểu HĐND và cán bộ UBND theo phương pháp chọn mẫu phi xác suất có chủ đích, đảm bảo đại diện cho các nhóm đối tượng khác nhau về trình độ, chức vụ và địa bàn công tác.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê mô tả số liệu, so sánh tỷ lệ phần trăm các chỉ tiêu kinh tế - xã hội, phân tích nội dung báo cáo, đánh giá thực trạng giám sát qua các chỉ số hiệu quả, hiệu lực; sử dụng phương pháp so sánh với các nghiên cứu tương tự để rút ra nhận định.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2016-2018, trong nhiệm kỳ HĐND khóa XV, với thu thập dữ liệu và phân tích diễn ra trong năm 2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả giám sát qua kỳ họp HĐND: Trong 09 kỳ họp từ 2016 đến 2018, HĐND tỉnh đã xem xét trên 100 báo cáo công tác của UBND, ban hành 148 nghị quyết. Thời gian thảo luận tại kỳ họp được bố trí hợp lý, trung bình từ một buổi đến một ngày, tạo điều kiện cho đại biểu nghiên cứu sâu. Tuy nhiên, báo cáo của UBND tỉnh còn chung chung, thiếu phân tích cụ thể về trách nhiệm và nguyên nhân hạn chế, khiến việc giám sát chưa đạt hiệu quả tối ưu.

  2. Giám sát qua tiếp thu, giải quyết kiến nghị của cử tri: Từ kỳ họp thứ 2 đến kỳ họp thứ 8, Thường trực HĐND tỉnh đã chuyển 1.125 kiến nghị của cử tri đến UBND tỉnh, trong đó 71,6% kiến nghị đã được giải quyết. Một số kiến nghị chưa được giải quyết do nguồn lực hạn chế hoặc thuộc thẩm quyền Trung ương, ảnh hưởng đến niềm tin của nhân dân.

  3. Cơ cấu và trình độ đại biểu HĐND: Khóa XV có 56 đại biểu, trong đó 33,93% là nữ, 62,5% là người dân tộc thiểu số, 60,71% có trình độ cao cấp chính trị, 46% có trình độ đại học trở lên. Sự đa dạng về thành phần và trình độ góp phần nâng cao chất lượng giám sát, tuy nhiên vẫn còn hạn chế về kỹ năng và bản lĩnh đại biểu.

  4. Ảnh hưởng của đặc điểm kinh tế - xã hội: Tỉnh Lào Cai có nhiều thuận lợi về tài nguyên khoáng sản, du lịch, nhưng cũng gặp khó khăn do địa hình phức tạp, thiên tai thường xuyên, nguồn lực đầu tư hạn chế. Những yếu tố này tác động trực tiếp đến hoạt động quản lý của UBND và hiệu quả giám sát của HĐND.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy hoạt động giám sát của HĐND tỉnh Lào Cai đã có những bước tiến tích cực, góp phần nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Việc tổ chức kỳ họp, thảo luận báo cáo và ban hành nghị quyết được thực hiện nghiêm túc, minh bạch, có sự tham gia tích cực của đại biểu và cử tri. Tuy nhiên, báo cáo của UBND còn thiếu cụ thể về trách nhiệm và nguyên nhân hạn chế, làm giảm tính hiệu quả của giám sát.

So sánh với các nghiên cứu trong lĩnh vực quản lý nhà nước địa phương, việc giám sát cần được tăng cường về chất lượng báo cáo, kỹ năng đại biểu và cơ chế phối hợp giữa các cơ quan. Đặc điểm địa lý và kinh tế xã hội của Lào Cai cũng đặt ra thách thức lớn cho hoạt động giám sát, đòi hỏi sự chủ động, sáng tạo trong phương pháp và nội dung giám sát.

Việc giải quyết kiến nghị của cử tri đạt tỷ lệ trên 70% là kết quả tích cực, nhưng vẫn cần cải thiện để nâng cao niềm tin của nhân dân. Cơ cấu đại biểu đa dạng về giới tính và dân tộc là điểm mạnh, song cần tiếp tục nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng thực tiễn cho đại biểu để phát huy vai trò giám sát hiệu quả hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ giải quyết kiến nghị của cử tri theo từng năm, bảng phân bố trình độ đại biểu HĐND, và biểu đồ tăng trưởng kinh tế - xã hội của tỉnh giai đoạn 2016-2018 để minh họa rõ nét hơn các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện pháp luật và quy định về giám sát: Cần bổ sung, sửa đổi các văn bản pháp luật liên quan đến giám sát của HĐND nhằm làm rõ trách nhiệm, quyền hạn và quy trình giám sát đối với UBND tỉnh. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Bộ Tư pháp.

  2. Nâng cao năng lực đại biểu HĐND: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng giám sát, pháp luật, kỹ năng tiếp xúc cử tri cho đại biểu HĐND, đặc biệt là đại biểu dân tộc thiểu số và nữ đại biểu. Thời gian: liên tục trong nhiệm kỳ. Chủ thể: Trường Đại học Luật, Ban Tổ chức Tỉnh ủy, Văn phòng HĐND tỉnh.

  3. Cải tiến chất lượng báo cáo của UBND tỉnh: Yêu cầu UBND tỉnh xây dựng báo cáo công tác chi tiết, phân tích rõ trách nhiệm, nguyên nhân hạn chế và đề xuất giải pháp cụ thể để HĐND giám sát hiệu quả hơn. Thời gian: áp dụng từ kỳ họp tiếp theo. Chủ thể: UBND tỉnh, các sở ngành liên quan.

  4. Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan giám sát: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa HĐND, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội và các cơ quan thanh tra, kiểm tra để tránh chồng chéo, nâng cao hiệu quả giám sát. Thời gian: 6-12 tháng. Chủ thể: Thường trực HĐND tỉnh, Ủy ban MTTQ tỉnh.

  5. Đầu tư kinh phí và cơ sở vật chất cho hoạt động giám sát: Tăng cường nguồn lực tài chính, trang thiết bị hỗ trợ cho các đoàn giám sát, đặc biệt khi thực hiện giám sát tại các vùng sâu, vùng xa. Thời gian: hàng năm. Chủ thể: HĐND tỉnh, Sở Tài chính.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp: Nâng cao hiểu biết về cơ sở pháp lý, phương pháp và thực tiễn giám sát, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động đại diện cho nhân dân.

  2. Cán bộ, công chức Ủy ban nhân dân tỉnh và các sở ngành: Hiểu rõ vai trò, trách nhiệm trong việc phối hợp với HĐND, nâng cao chất lượng báo cáo và thực hiện các kiến nghị giám sát.

  3. Nhà nghiên cứu, giảng viên luật và quản lý nhà nước: Cung cấp tài liệu tham khảo về cơ sở lý luận và thực tiễn giám sát quyền lực nhà nước ở địa phương, phục vụ nghiên cứu và giảng dạy.

  4. Các tổ chức chính trị - xã hội và Mặt trận Tổ quốc: Tăng cường phối hợp giám sát, phát huy vai trò phản biện xã hội, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Giám sát của HĐND đối với UBND tỉnh là gì?
    Giám sát là hoạt động theo dõi, kiểm tra, đánh giá việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của UBND tỉnh nhằm bảo đảm tuân thủ Hiến pháp, pháp luật và nghị quyết của HĐND. Ví dụ, HĐND xem xét báo cáo công tác của UBND tại kỳ họp để đánh giá hiệu quả quản lý.

  2. Phương pháp giám sát nào được HĐND tỉnh Lào Cai sử dụng?
    HĐND sử dụng giám sát tại kỳ họp, giám sát chuyên đề giữa các kỳ họp, chất vấn và lấy phiếu tín nhiệm. Các đoàn giám sát được thành lập để khảo sát thực tế, thu thập thông tin và báo cáo kết quả. Ví dụ, đoàn giám sát chuyên đề về quản lý đất đai.

  3. Những khó khăn chính trong hoạt động giám sát của HĐND tỉnh Lào Cai là gì?
    Khó khăn gồm báo cáo của UBND còn chung chung, đại biểu thiếu kỹ năng giám sát chuyên sâu, nguồn lực hạn chế, địa hình phức tạp gây khó khăn trong giám sát thực địa. Ví dụ, việc khảo sát tại vùng sâu vùng xa gặp nhiều trở ngại về giao thông.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giám sát của HĐND?
    Cần hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực đại biểu, cải tiến báo cáo của UBND, tăng cường phối hợp giữa các cơ quan và đầu tư kinh phí cho hoạt động giám sát. Ví dụ, tổ chức đào tạo kỹ năng giám sát cho đại biểu.

  5. Vai trò của cử tri trong hoạt động giám sát của HĐND như thế nào?
    Cử tri đóng vai trò giám sát gián tiếp qua việc phản ánh ý kiến, kiến nghị và đánh giá hoạt động của đại biểu HĐND. HĐND tiếp nhận và chuyển kiến nghị của cử tri đến UBND để giải quyết, qua đó nâng cao trách nhiệm của chính quyền địa phương.

Kết luận

  • Giám sát của HĐND tỉnh Lào Cai đối với hoạt động của UBND tỉnh là chức năng pháp lý quan trọng, góp phần nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước và phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Hoạt động giám sát đã đạt được nhiều kết quả tích cực, nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về chất lượng báo cáo, kỹ năng đại biểu và nguồn lực thực hiện.
  • Đặc điểm kinh tế - xã hội và địa hình tỉnh Lào Cai ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả giám sát, đòi hỏi sự chủ động, sáng tạo trong tổ chức và thực hiện.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực đại biểu, cải tiến báo cáo UBND, tăng cường phối hợp và đầu tư kinh phí cho hoạt động giám sát.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng giám sát để nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước địa phương.

Call-to-action: Các cơ quan chức năng, đại biểu HĐND và UBND tỉnh Lào Cai cần phối hợp chặt chẽ, triển khai đồng bộ các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát, góp phần xây dựng chính quyền địa phương trong sạch, vững mạnh, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững.