Giải pháp hiệu quả để thúc đẩy xuất khẩu trái cây Việt Nam sang Nhật Bản

• Tác giả: Trinh Dinh Nga
• Người hướng dẫn: M.Sc Nguyen Thi Thuy Linh
• Trường học: Academy of Policy and Development
• Chuyên ngành: Economics and Finance
• Đề tài: Giải Pháp Thúc Đẩy Xuất Khẩu Trái Cây Việt Nam Sang Nhật Bản
• Loại tài liệu: graduation thesis
• Năm xuất bản: 2021
• Địa điểm: Hanoi

• ACKOWLEDGE
• TABLE OF CONTENT
• 1. CHAPTER 1: LITERATURE AND EMPIRICAL REVIEW OF FRUIT EXPORT
• 1.1. General theories of export
• 1.2. Definitions and characteristics
• 1.3. Exporting through intermediaries
• 1.4. Temporary import and re-export
• 1.5. On-spot export
• 1.6. The role of exports in the economy
• 1.7. Factors affecting the export
• 1.8. 5 Indicators to evaluate export activities
• 1.9. Product quality and price of exported products
• 1.10. Market share of exported products
• 1.11. Brand and reputation of exported products
• 1.12. Overview of fruit export
• 1.13. Characteristics of fruit exports
• 1.14. Factors affecting fruit export
• 1.15. International experience of some countries in exporting fruits
• 1.16. Experience from exporting Thai durian. Israel's dragon fruit production experience
• 1.17. Lessons for Vietnam
• 2. CHAPTER 2: GENERAL INTRODUCTION TO JAPANESE FRUIT MARKET AND IMPORTANT TRADE AGREEMENTS BETWEEN VIETNAM-JAPAN
• 2.1. The scale of Japan's economy
• 2.2. Japan’s domestic demand for fruits
• 2.3. Japan’s scale of fruit production and demand from imported fruits
• 2.4. Japanese food import regulations
• 2.5. Regulations on food hygiene and safety
• 2.6. Regulations on food additives
• 2.7. Regulation on agrochemical residues
• 2.8. Trade agreements between Japan and Vietnam
• 3. CHAPTER 3: THE SITUATION OF EXPORTING VIETNAM’S FRUITS TO JAPAN FROM 2015 TO 2020
• 3.1. An introduction to Vietnam’s fruit production and export
• 3.2. Types of fruits
• 3.3. Area, capacity and yields
• 3.4. Status of fruit exports of Vietnam in the period 2015 – 2020
• 3.5. Scale and value of Vietnam's fruit exports in the period 2015-2020
• 3.6. The main export fruits
• 3.7. Main export market
• 3.8. Potentials, challenges and Government’s support for Vietnam's fruit export
• 3.9. Vietnam's fruit export potentials
• 3.10. Challenges for Vietnam's fruit export
• 3.11. Support policy from Government
• 3.12. The performance of Vietnamese exported fruits to Japan from 2015 to 2020
• 3.13. Export volume and scale
• 3.14. Diversity of export products
• 3.15. Market share of Vietnamese fruit in Japan
• 3.16. Achievements and Challenges
• 4. CHAPTER 4: SOLUTIONS TO PROMOTE VIETNAM’S FRUIT EXPORTS TO JAPANESE MARKET IN 2021-2030
• 4.1. SWOT analysis for exporting fruits to the Japanese market
• 4.2. Strengths and Weaknesses
• 4.3. Opportunities and Challenges
• 4.4. Orientation for Vietnam’s fruit export to Japan in the period 2021-2030
• 4.5. Solutions to promote fruit export
• 4.6. Solutions for fruit production
• 4.7. Solutions for processing and preservation activities
• 4.8. Solutions for export
• 4.9. Recommendations to the Government and relevant ministries
• 4.10. Recommendations for exporting enterprises and farmers
• LIST OF REFERENCE

I. Tình hình xuất khẩu trái cây Việt Nam sang Nhật Bản

Trong giai đoạn 2015-2020, xuất khẩu trái cây của Việt Nam sang Nhật Bản đã có những bước phát triển đáng kể. Nhật Bản là một trong những thị trường tiềm năng cho trái cây Việt Nam, với nhu cầu tiêu thụ trái cây cao. Theo số liệu, tổng lượng trái cây xuất khẩu sang Nhật Bản đã tăng trưởng ổn định, với các loại trái cây chủ lực như thanh long, vải thiều và nhãn. Tuy nhiên, thị trường Nhật Bản cũng đặt ra nhiều yêu cầu khắt khe về chất lượng và an toàn thực phẩm. Các tiêu chuẩn như quy định về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật và an toàn thực phẩm là những yếu tố quan trọng mà các nhà xuất khẩu cần chú ý. Để duy trì và mở rộng thị phần, các doanh nghiệp cần cải thiện quy trình sản xuất và chế biến, đồng thời nâng cao chất lượng sản phẩm. Việc hợp tác với các đối tác Nhật Bản cũng là một giải pháp hiệu quả để tăng cường khả năng cạnh tranh của trái cây Việt Nam.

1.1. Đặc điểm và tiềm năng của trái cây Việt Nam

Việt Nam sở hữu nhiều loại trái cây đặc sản với chất lượng cao, như vải thiều, nhãn, và thanh long. Những loại trái cây này không chỉ có giá trị dinh dưỡng cao mà còn được thị trường Nhật Bản ưa chuộng. Nông sản Việt Nam có lợi thế về giá cả cạnh tranh và sự đa dạng về chủng loại. Tuy nhiên, để thâm nhập sâu hơn vào thị trường Nhật Bản, cần phải chú trọng đến việc nâng cao chất lượng sản phẩm và đáp ứng các tiêu chuẩn xuất khẩu. Việc áp dụng công nghệ tiên tiến trong sản xuất và chế biến sẽ giúp cải thiện chất lượng và kéo dài thời gian bảo quản, từ đó tăng khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

1.2. Thách thức trong xuất khẩu trái cây sang Nhật Bản

Mặc dù có nhiều tiềm năng, xuất khẩu trái cây sang Nhật Bản cũng gặp phải không ít thách thức. Các quy định nghiêm ngặt về an toàn thực phẩm và chất lượng sản phẩm là một trong những rào cản lớn nhất. Các nhà xuất khẩu cần phải đầu tư vào công nghệ và quy trình sản xuất để đảm bảo sản phẩm đáp ứng các tiêu chuẩn này. Hơn nữa, sự cạnh tranh từ các nước khác như Thái Lan và Trung Quốc cũng là một yếu tố cần được xem xét. Để vượt qua những thách thức này, việc xây dựng thương hiệu và nâng cao nhận thức về sản phẩm trái cây Việt Nam trên thị trường Nhật Bản là rất quan trọng.

II. Giải pháp thúc đẩy xuất khẩu trái cây Việt Nam sang Nhật Bản

Để thúc đẩy xuất khẩu trái cây sang Nhật Bản, cần có một chiến lược tổng thể và đồng bộ. Trước hết, cần nâng cao chất lượng sản phẩm thông qua việc áp dụng công nghệ hiện đại trong sản xuất và chế biến. Các doanh nghiệp cần chú trọng đến việc cải thiện quy trình sản xuất, từ khâu trồng trọt đến chế biến và bảo quản. Thứ hai, việc xây dựng thương hiệu cho trái cây Việt Nam là rất cần thiết. Các doanh nghiệp cần đầu tư vào marketing và quảng bá sản phẩm để nâng cao nhận thức của người tiêu dùng Nhật Bản về chất lượng và giá trị dinh dưỡng của sản phẩm. Cuối cùng, việc thiết lập các mối quan hệ hợp tác với các đối tác Nhật Bản sẽ giúp tăng cường khả năng thâm nhập vào thị trường này.

2.1. Nâng cao chất lượng sản phẩm

Chất lượng sản phẩm là yếu tố quyết định trong xuất khẩu nông sản. Để đáp ứng yêu cầu của thị trường Nhật Bản, các nhà sản xuất cần áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế trong sản xuất và chế biến. Việc đầu tư vào công nghệ mới và cải tiến quy trình sản xuất sẽ giúp nâng cao chất lượng sản phẩm. Ngoài ra, cần có các chương trình đào tạo cho nông dân về kỹ thuật canh tác và bảo quản trái cây, nhằm đảm bảo sản phẩm đạt tiêu chuẩn xuất khẩu.

2.2. Xây dựng thương hiệu và marketing

Xây dựng thương hiệu cho trái cây Việt Nam là một trong những giải pháp quan trọng để tăng cường khả năng cạnh tranh. Các doanh nghiệp cần đầu tư vào các chiến dịch marketing hiệu quả, nhằm nâng cao nhận thức của người tiêu dùng Nhật Bản về sản phẩm. Việc tham gia các hội chợ thương mại và triển lãm quốc tế cũng là một cách hiệu quả để giới thiệu sản phẩm và tìm kiếm đối tác. Hơn nữa, việc sử dụng các kênh truyền thông xã hội để quảng bá sản phẩm cũng cần được chú trọng.

Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam là một trong những quốc gia xuất khẩu trái cây hàng đầu thế giới với nhiều loại trái cây có sản lượng lớn như vải thiều, thanh long, nhãn, dừa, chanh dây. Giá trị xuất khẩu trái cây của Việt Nam đã tăng từ khoảng 460 triệu USD năm 2010 lên gần 4 tỷ USD năm 2019, đóng góp quan trọng vào phát triển kinh tế nông nghiệp, tạo việc làm và thúc đẩy ngành chế biến. Tuy nhiên, thị trường Trung Quốc chiếm tới 80% sản lượng xuất khẩu trái cây Việt Nam, dẫn đến rủi ro phụ thuộc cao và bị ép giá khi Trung Quốc giảm mua hoặc ngừng nhập khẩu. Do đó, việc mở rộng thị trường xuất khẩu sang các nước phát triển như Nhật Bản là rất cần thiết để giảm thiểu rủi ro và nâng cao giá trị xuất khẩu.

Nhật Bản là thị trường nhập khẩu trái cây lớn với nhu cầu khoảng 5,4 triệu tấn mỗi năm, trong đó 1,8 triệu tấn là nhập khẩu. Việt Nam và Nhật Bản đã ký kết nhiều hiệp định thương mại quan trọng như Hiệp định Đối tác Kinh tế Việt Nam - Nhật Bản (VJEPA) từ năm 2010, giúp giảm thuế nhập khẩu nông sản, tạo điều kiện thuận lợi cho xuất khẩu trái cây Việt Nam. Tuy nhiên, để thâm nhập thị trường Nhật Bản, trái cây Việt Nam phải đáp ứng các tiêu chuẩn nghiêm ngặt về chất lượng, an toàn thực phẩm và quy định kỹ thuật.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng xuất khẩu trái cây Việt Nam sang Nhật Bản giai đoạn 2015-2020 và đề xuất các giải pháp thúc đẩy xuất khẩu trong giai đoạn 2021-2030. Nghiên cứu tập trung vào các loại trái cây chủ lực như thanh long, xoài, chuối, vải thiều và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến xuất khẩu như chất lượng sản phẩm, quy định nhập khẩu, thị trường và chính sách hỗ trợ. Phạm vi nghiên cứu bao gồm dữ liệu xuất khẩu, quy định pháp luật và thị trường Nhật Bản trong giai đoạn 2015-2020, với ý nghĩa nâng cao hiệu quả xuất khẩu, đa dạng hóa thị trường và tăng giá trị gia tăng cho ngành trái cây Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình xuất khẩu quốc tế, bao gồm:

• Lý thuyết xuất khẩu trực tiếp và gián tiếp: Phân tích các hình thức xuất khẩu qua trung gian và xuất khẩu trực tiếp, ưu nhược điểm của từng phương thức trong việc tiếp cận thị trường nước ngoài.
• Mô hình SWOT: Đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức của xuất khẩu trái cây Việt Nam sang thị trường Nhật Bản.
• Các chỉ số đánh giá hoạt động xuất khẩu: Bao gồm doanh thu xuất khẩu, chất lượng sản phẩm, thị phần, thương hiệu và uy tín sản phẩm.
• Lý thuyết về rào cản thương mại: Phân tích các rào cản thuế quan và phi thuế quan như quy định về an toàn thực phẩm, giới hạn dư lượng thuốc bảo vệ thực vật (MRLs), tiêu chuẩn kỹ thuật và các biện pháp hành chính.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: xuất khẩu trực tiếp, xuất khẩu gián tiếp, rào cản kỹ thuật, tiêu chuẩn an toàn thực phẩm, thị phần xuất khẩu, thương hiệu sản phẩm, và chính sách hỗ trợ xuất khẩu.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp từ các nguồn chính thức như Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, các báo cáo thương mại, dữ liệu xuất nhập khẩu từ Trademap, và các bài báo khoa học liên quan. Dữ liệu tập trung vào giai đoạn 2015-2020, với trọng tâm là xuất khẩu trái cây sang Nhật Bản.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp thống kê mô tả, phân tích SWOT và so sánh các chỉ số xuất khẩu qua các năm. Cỡ mẫu dữ liệu bao gồm số liệu xuất khẩu của các loại trái cây chủ lực, quy định nhập khẩu của Nhật Bản và các hiệp định thương mại liên quan. Phương pháp chọn mẫu dựa trên tính đại diện của các loại trái cây xuất khẩu chính và các thị trường tiêu thụ lớn.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2019 đến 2021, bao gồm thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2021-2030.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tăng trưởng xuất khẩu trái cây sang Nhật Bản: Giá trị xuất khẩu trái cây Việt Nam sang Nhật Bản tăng đều trong giai đoạn 2015-2020, với tốc độ tăng trưởng trung bình khoảng 15% mỗi năm. Năm 2017, lượng thanh long xuất khẩu sang Nhật đạt khoảng 3.000 tấn, tăng mạnh so với các năm trước.

2. Đa dạng hóa sản phẩm xuất khẩu: Việt Nam đã xuất khẩu nhiều loại trái cây sang Nhật như thanh long, xoài, chuối, vải thiều và dừa. Thanh long và xoài chiếm tỷ trọng lớn trong tổng giá trị xuất khẩu, với thị phần tại Nhật tăng từ 5% lên khoảng 12% trong giai đoạn nghiên cứu.

3. Rào cản kỹ thuật và tiêu chuẩn an toàn thực phẩm: Nhật Bản áp dụng các quy định nghiêm ngặt về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, an toàn thực phẩm và các tiêu chuẩn vệ sinh. Khoảng 30% lô hàng trái cây nhập khẩu bị kiểm tra ngẫu nhiên, và các vi phạm về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật dẫn đến việc hàng hóa bị trả lại hoặc bị giữ lại tại cảng.

4. Chính sách hỗ trợ từ Chính phủ Việt Nam: Các chính sách hỗ trợ về vốn, đào tạo kỹ thuật, xúc tiến thương mại và cải thiện chất lượng sản phẩm đã góp phần nâng cao năng lực xuất khẩu. Tuy nhiên, việc áp dụng các chính sách này còn chưa đồng bộ và chưa đáp ứng kịp thời nhu cầu của doanh nghiệp và nông dân.

Thảo luận kết quả

Sự tăng trưởng xuất khẩu trái cây sang Nhật Bản phản ánh tiềm năng lớn của thị trường này, đặc biệt khi Việt Nam tận dụng được các ưu đãi thuế quan từ VJEPA. Tuy nhiên, việc đa dạng hóa sản phẩm và nâng cao chất lượng là yếu tố then chốt để duy trì và mở rộng thị phần. Rào cản kỹ thuật và tiêu chuẩn an toàn thực phẩm của Nhật Bản là thách thức lớn, đòi hỏi doanh nghiệp và nông dân phải nâng cao nhận thức và áp dụng công nghệ sản xuất sạch, kiểm soát dư lượng thuốc bảo vệ thực vật.

So với các nghiên cứu trước đây, kết quả nghiên cứu này cập nhật số liệu mới và tập trung vào thị trường Nhật Bản, một thị trường có yêu cầu cao về chất lượng và an toàn thực phẩm. Việc áp dụng mô hình SWOT giúp nhận diện rõ điểm mạnh như nguồn nguyên liệu phong phú, điểm yếu như hạn chế về công nghệ bảo quản, cơ hội từ các hiệp định thương mại và thách thức từ cạnh tranh quốc tế.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng giá trị xuất khẩu theo năm, bảng so sánh tỷ lệ kiểm tra và vi phạm tiêu chuẩn an toàn thực phẩm, cũng như sơ đồ SWOT minh họa các yếu tố ảnh hưởng.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Nâng cao chất lượng sản phẩm và áp dụng tiêu chuẩn quốc tế: Đẩy mạnh áp dụng các tiêu chuẩn GAP, GMP, HACCP trong sản xuất và chế biến trái cây để đáp ứng yêu cầu khắt khe của thị trường Nhật Bản. Mục tiêu tăng tỷ lệ sản phẩm đạt chuẩn lên 80% trong vòng 5 năm. Chủ thể thực hiện: doanh nghiệp, hợp tác xã, nông dân.

2. Phát triển công nghệ bảo quản và chế biến sau thu hoạch: Đầu tư vào công nghệ bảo quản lạnh, xử lý sau thu hoạch nhằm kéo dài thời gian bảo quản và giữ nguyên chất lượng trái cây. Mục tiêu giảm tỷ lệ hư hỏng sau thu hoạch xuống dưới 10% trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: doanh nghiệp chế biến, viện nghiên cứu.

3. Mở rộng và đa dạng hóa thị trường xuất khẩu: Tăng cường xúc tiến thương mại, tham gia hội chợ quốc tế, xây dựng thương hiệu trái cây Việt Nam tại Nhật Bản và các thị trường phát triển khác. Mục tiêu tăng thị phần xuất khẩu sang Nhật lên 20% trong 10 năm. Chủ thể thực hiện: Bộ Công Thương, các hiệp hội ngành hàng.

4. Tăng cường hỗ trợ chính sách và đào tạo kỹ thuật: Chính phủ cần hoàn thiện chính sách hỗ trợ vốn, thuế, đào tạo kỹ thuật cho nông dân và doanh nghiệp, đồng thời xây dựng hệ thống kiểm soát chất lượng và truy xuất nguồn gốc hiệu quả. Mục tiêu nâng cao năng lực cạnh tranh cho 70% doanh nghiệp xuất khẩu trong 5 năm. Chủ thể thực hiện: Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, các địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Doanh nghiệp xuất khẩu trái cây: Nghiên cứu cung cấp thông tin chi tiết về thị trường Nhật Bản, giúp doanh nghiệp xây dựng chiến lược thâm nhập và phát triển thị trường hiệu quả.

2. Nông dân và hợp tác xã trồng trái cây: Hiểu rõ các yêu cầu về chất lượng, kỹ thuật canh tác và bảo quản để nâng cao giá trị sản phẩm và đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu.

3. Cơ quan quản lý nhà nước và hoạch định chính sách: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng và điều chỉnh chính sách hỗ trợ xuất khẩu, phát triển ngành trái cây bền vững.

4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kinh tế nông nghiệp, thương mại quốc tế: Tài liệu tham khảo về phương pháp nghiên cứu, phân tích thị trường và đề xuất giải pháp trong lĩnh vực xuất khẩu nông sản.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao Việt Nam cần mở rộng thị trường xuất khẩu trái cây sang Nhật Bản?
   Việc mở rộng sang Nhật Bản giúp giảm sự phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc, tăng giá trị xuất khẩu nhờ thuế quan ưu đãi và tiếp cận thị trường tiêu dùng cao cấp với yêu cầu chất lượng cao.

2. Những loại trái cây nào của Việt Nam có tiềm năng xuất khẩu sang Nhật Bản?
   Các loại chủ lực gồm thanh long, xoài, chuối, vải thiều và dừa, do phù hợp với khẩu vị người tiêu dùng Nhật và đã được cấp phép xuất khẩu.

3. Những rào cản chính khi xuất khẩu trái cây sang Nhật Bản là gì?
   Bao gồm tiêu chuẩn an toàn thực phẩm nghiêm ngặt, giới hạn dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, quy định về vệ sinh và kiểm dịch, cũng như yêu cầu về truy xuất nguồn gốc.

4. Chính phủ Việt Nam đã có những hỗ trợ gì cho ngành xuất khẩu trái cây?
   Chính phủ hỗ trợ về vốn vay ưu đãi, đào tạo kỹ thuật, xúc tiến thương mại và xây dựng hệ thống kiểm soát chất lượng, tuy nhiên cần tăng cường và đồng bộ hơn.

5. Doanh nghiệp nhỏ và nông dân có thể làm gì để nâng cao năng lực xuất khẩu?
   Cần áp dụng các tiêu chuẩn sản xuất sạch, tham gia các chương trình đào tạo, hợp tác với doanh nghiệp chế biến và tận dụng các chính sách hỗ trợ để nâng cao chất lượng và giá trị sản phẩm.

Kết luận

• Xuất khẩu trái cây Việt Nam sang Nhật Bản tăng trưởng ổn định với tiềm năng lớn nhờ nhu cầu nhập khẩu cao và ưu đãi thuế quan từ VJEPA.
• Các rào cản kỹ thuật và tiêu chuẩn an toàn thực phẩm là thách thức cần được khắc phục bằng nâng cao chất lượng và áp dụng công nghệ hiện đại.
• Chính sách hỗ trợ của Nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển ngành xuất khẩu trái cây, cần được hoàn thiện và thực thi hiệu quả hơn.
• Giải pháp trọng tâm bao gồm nâng cao chất lượng sản phẩm, phát triển công nghệ bảo quản, đa dạng hóa thị trường và tăng cường đào tạo kỹ thuật.
• Nghiên cứu đề xuất lộ trình phát triển xuất khẩu trái cây Việt Nam sang Nhật Bản giai đoạn 2021-2030, góp phần đa dạng hóa thị trường và nâng cao giá trị ngành nông nghiệp.

Để tiếp tục phát triển, các doanh nghiệp và cơ quan quản lý cần phối hợp chặt chẽ trong việc thực hiện các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường nghiên cứu thị trường và đổi mới công nghệ nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường quốc tế.