Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là chính sách an sinh xã hội quan trọng, bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi gặp rủi ro như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hưu trí và tử tuất. Tại Việt Nam, theo Luật BHXH năm 2014, BHXH được tổ chức dưới dạng quỹ độc lập, hình thành từ đóng góp của người lao động, người sử dụng lao động và sự hỗ trợ của Nhà nước. Trong giai đoạn 2016-2019, BHXH huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định đã thực hiện chi trả các chế độ BHXH với số lượng người hưởng và kinh phí chi trả tăng dần, phản ánh vai trò thiết yếu của BHXH trong ổn định đời sống người lao động.

Tuy nhiên, trong thực tế, công tác chi trả BHXH đang đối mặt với nhiều khó khăn do tình trạng lạm dụng, trục lợi quỹ BHXH, gây thất thoát tài chính và ảnh hưởng đến quyền lợi người tham gia. Do đó, việc tăng cường kiểm soát nội bộ (KSNB) chi BHXH tại các đơn vị cấp huyện như BHXH huyện Phù Cát là cấp thiết nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, đảm bảo chi đúng, chi đủ, chi kịp thời.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc đánh giá thực trạng KSNB chi BHXH tại BHXH huyện Phù Cát, xác định các hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp tăng cường KSNB nhằm nâng cao tính minh bạch và hiệu quả trong công tác chi trả. Phạm vi nghiên cứu bao gồm ba loại hình nghiệp vụ chi trả chính: chi lương hưu và trợ cấp BHXH hàng tháng, chi BHXH một lần và chi các chế độ ốm đau, thai sản, dưỡng sức phục hồi sức khỏe trong giai đoạn gần đây.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ tại đơn vị, bảo vệ quỹ BHXH, đồng thời tạo niềm tin cho người lao động và các bên liên quan, góp phần thúc đẩy phát triển bền vững chính sách BHXH tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên khung lý thuyết về hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) trong khu vực công, được phát triển theo chuẩn mực của INTOSAI 2013 và COSO, bao gồm năm thành phần chính: (1) Môi trường kiểm soát, (2) Đánh giá rủi ro, (3) Hoạt động kiểm soát, (4) Thông tin và truyền thông, và (5) Giám sát. Môi trường kiểm soát tạo nền tảng đạo đức và cơ cấu tổ chức, trong khi đánh giá rủi ro giúp nhận diện và phân tích các rủi ro có thể ảnh hưởng đến mục tiêu chi BHXH. Hoạt động kiểm soát bao gồm các chính sách và thủ tục nhằm ngăn ngừa và phát hiện sai phạm. Thông tin và truyền thông đảm bảo dữ liệu chính xác, kịp thời và bảo mật, còn giám sát giúp đánh giá hiệu quả vận hành hệ thống KSNB.

Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng các khái niệm chuyên ngành về BHXH như các chế độ BHXH bắt buộc và tự nguyện, quỹ BHXH, quy trình chi trả và kiểm soát chi BHXH tại cấp huyện. Các lý thuyết về quản trị rủi ro và mô hình ERM cũng được tham khảo để nâng cao hiệu quả kiểm soát nội bộ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ hồ sơ, báo cáo tài chính và cơ sở dữ liệu của BHXH huyện Phù Cát, đặc biệt là số liệu chi trả các chế độ BHXH giai đoạn 2016-2019. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát, phỏng vấn sâu và quan sát tại đơn vị, với mẫu nghiên cứu được chọn theo phương pháp phi xác suất, phân bổ đều ở các phòng ban liên quan.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả để đánh giá thực trạng, kết hợp với phân tích yếu tố môi trường kiểm soát nội bộ. Quá trình khảo sát tập trung vào các yếu tố như tính chính trực của lãnh đạo, năng lực nhân viên, quy trình kiểm soát, thông tin truyền thông và giám sát. Timeline nghiên cứu kéo dài trong khoảng thời gian từ năm 2019 đến 2020, đảm bảo thu thập và xử lý dữ liệu đầy đủ, chính xác.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng kiểm soát nội bộ chi BHXH tại BHXH huyện Phù Cát còn nhiều hạn chế: Qua khảo sát, khoảng 65% nhân viên đánh giá môi trường kiểm soát chưa thực sự nghiêm ngặt, đặc biệt trong khâu phân công phân nhiệm và thủ tục phê duyệt. Tỷ lệ sai sót trong hồ sơ chi trả chiếm khoảng 12%, chủ yếu do thiếu sót trong chứng từ và quy trình xét duyệt.

  2. Đánh giá rủi ro chưa được thực hiện toàn diện: Chỉ khoảng 30% các rủi ro liên quan đến chi BHXH được nhận diện và đánh giá đầy đủ. Việc thiếu hệ thống đánh giá rủi ro có hệ thống dẫn đến khó khăn trong việc phân bổ nguồn lực kiểm soát hiệu quả.

  3. Hoạt động kiểm soát chưa đồng bộ và thiếu sự phối hợp: Khoảng 40% các thủ tục kiểm soát chưa được thực hiện đầy đủ hoặc không nhất quán giữa các bộ phận. Việc kiểm soát chứng từ, phê duyệt và giám sát chưa được thực hiện thường xuyên, dẫn đến nguy cơ gian lận và trục lợi quỹ.

  4. Thông tin và truyền thông còn hạn chế: Hệ thống thông tin chưa đảm bảo tính kịp thời và đầy đủ, chỉ có khoảng 55% nhân viên nhận được thông tin liên quan đến các quy trình kiểm soát một cách đầy đủ. Việc truyền thông nội bộ chưa hiệu quả làm giảm khả năng nhận thức và tuân thủ của cán bộ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ nhận thức chưa đầy đủ của lãnh đạo về tầm quan trọng của KSNB, năng lực nhân viên còn hạn chế và quy trình kiểm soát chưa được chuẩn hóa. So với các nghiên cứu tại các đơn vị BHXH khác trong nước, BHXH huyện Phù Cát có mức độ thực hiện KSNB thấp hơn khoảng 15-20%, đặc biệt trong khâu đánh giá rủi ro và giám sát.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thực hiện các yếu tố KSNB và bảng tổng hợp các sai sót trong hồ sơ chi trả theo từng loại chế độ BHXH. Kết quả này nhấn mạnh sự cần thiết phải hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ theo chuẩn mực COSO và INTOSAI, đồng thời áp dụng các công cụ quản trị rủi ro hiện đại để nâng cao hiệu quả quản lý quỹ BHXH.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và hoàn thiện quy trình kiểm soát nội bộ: Thiết lập các quy trình chuẩn hóa, rõ ràng về phân công, phê duyệt và giám sát chi BHXH, đảm bảo tuân thủ nguyên tắc phân công phân nhiệm và thủ tục kiểm soát. Thời gian thực hiện dự kiến trong 6 tháng, do Ban lãnh đạo BHXH huyện chủ trì.

  2. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực nhân viên: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kiểm soát nội bộ, quản trị rủi ro và nghiệp vụ BHXH cho cán bộ, nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng thực hiện. Mục tiêu tăng tỷ lệ nhân viên hiểu và áp dụng đúng quy trình lên trên 90% trong vòng 1 năm.

  3. Áp dụng hệ thống công nghệ thông tin hỗ trợ kiểm soát: Triển khai phần mềm quản lý hồ sơ và chi trả BHXH tích hợp chức năng kiểm soát tự động, giúp giảm thiểu sai sót và tăng tính minh bạch. Thời gian triển khai dự kiến 12 tháng, phối hợp với phòng công nghệ thông tin và các đơn vị liên quan.

  4. Tăng cường công tác giám sát và đánh giá rủi ro: Thiết lập bộ phận giám sát nội bộ chuyên trách, thực hiện đánh giá rủi ro định kỳ và kiểm tra, rà soát các khoản chi BHXH. Mục tiêu giảm tỷ lệ sai sót và gian lận xuống dưới 5% trong 2 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý BHXH các cấp: Giúp hiểu rõ về hệ thống kiểm soát nội bộ chi BHXH, từ đó áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý quỹ tại đơn vị mình.

  2. Nhân viên kế toán, tài chính và kiểm soát nội bộ: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về quy trình kiểm soát chi BHXH, kỹ năng nhận diện rủi ro và thực hiện các thủ tục kiểm soát hiệu quả.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, quản trị công: Là tài liệu tham khảo quý giá về ứng dụng lý thuyết kiểm soát nội bộ trong lĩnh vực BHXH, đồng thời cung cấp dữ liệu thực tiễn tại địa phương.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và kiểm toán: Hỗ trợ trong việc đánh giá, giám sát hoạt động chi BHXH, phát hiện và ngăn ngừa các hành vi sai phạm, góp phần hoàn thiện chính sách quản lý quỹ BHXH.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát nội bộ chi BHXH là gì?
    Kiểm soát nội bộ chi BHXH là hệ thống các chính sách, thủ tục và hoạt động nhằm đảm bảo việc chi trả các chế độ BHXH được thực hiện đúng quy định, minh bạch, hiệu quả và ngăn ngừa sai phạm. Ví dụ, việc phân công rõ ràng trách nhiệm và phê duyệt chứng từ là một phần của kiểm soát nội bộ.

  2. Tại sao cần tăng cường kiểm soát nội bộ chi BHXH?
    Việc tăng cường kiểm soát giúp ngăn ngừa lạm dụng, trục lợi quỹ BHXH, bảo vệ quyền lợi người lao động và đảm bảo quỹ BHXH được sử dụng hiệu quả. Thực tế cho thấy nhiều đơn vị gặp khó khăn do sai sót và gian lận trong chi trả, ảnh hưởng đến uy tín và tài chính.

  3. Các yếu tố chính của hệ thống kiểm soát nội bộ theo COSO là gì?
    Hệ thống gồm năm yếu tố: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát. Mỗi yếu tố đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng hệ thống kiểm soát toàn diện và hiệu quả.

  4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng, thu thập dữ liệu sơ cấp qua khảo sát, phỏng vấn và dữ liệu thứ cấp từ hồ sơ, báo cáo tài chính của BHXH huyện Phù Cát. Phân tích dữ liệu bằng thống kê mô tả và phân tích yếu tố.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao kiểm soát nội bộ chi BHXH?
    Các giải pháp bao gồm hoàn thiện quy trình kiểm soát, đào tạo nâng cao năng lực nhân viên, ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường giám sát, đánh giá rủi ro. Mỗi giải pháp có mục tiêu cụ thể và thời gian thực hiện rõ ràng nhằm đảm bảo hiệu quả.

Kết luận

  • Luận văn đã đánh giá thực trạng kiểm soát nội bộ chi BHXH tại BHXH huyện Phù Cát, chỉ ra nhiều hạn chế về môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát và truyền thông nội bộ.
  • Nghiên cứu áp dụng khung lý thuyết chuẩn mực COSO và INTOSAI, kết hợp với phân tích dữ liệu thực tiễn, cung cấp cái nhìn toàn diện về hệ thống KSNB chi BHXH.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực như hoàn thiện quy trình, đào tạo nhân viên, ứng dụng công nghệ và tăng cường giám sát nhằm nâng cao hiệu quả quản lý quỹ BHXH.
  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần bảo vệ quỹ BHXH, đảm bảo quyền lợi người lao động và nâng cao hiệu quả hoạt động của BHXH huyện Phù Cát.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu áp dụng tại các đơn vị BHXH khác. Đề nghị các cơ quan liên quan phối hợp thực hiện để đạt được mục tiêu chung.