Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn từ năm 2016 đến năm 2020, trên địa bàn tỉnh An Giang, tỉnh Đồng Tháp và thành phố Cần Thơ, các cơ quan tiến hành tố tụng đã thụ lý tổng cộng khoảng 33.000 vụ án hình sự có áp dụng biện pháp định giá tài sản. Việc định giá tài sản trong tố tụng hình sự được Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) năm 2015 quy định là một trong những nguồn chứng cứ quan trọng nhằm xác định tính chất, mức độ thiệt hại về tài sản do hành vi phạm tội gây ra. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ các vấn đề nhận thức, pháp luật và thực trạng liên quan đến căn cứ xác định giá tài sản, thời hạn định giá tài sản và kết luận định giá tài sản trong tố tụng hình sự, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động định giá tài sản. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các vụ án hình sự liên quan đến tài sản tại ba địa phương nêu trên trong khoảng thời gian 2016-2020. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đảm bảo giải quyết vụ án hình sự chính xác, khách quan, góp phần phòng chống tội phạm, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các chủ thể tham gia tố tụng và giữ vững an ninh trật tự xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết pháp luật tố tụng hình sự, đặc biệt là các quy định của BLTTHS năm 2015 và các văn bản hướng dẫn thi hành như Nghị định số 30/2018/NĐ-CP, Nghị định số 97/2019/NĐ-CP và Thông tư số 30/2020/TT-BTC. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Định giá tài sản: Hoạt động xác định giá trị tài sản do Hội đồng định giá tài sản thực hiện theo yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng.
  • Căn cứ xác định giá tài sản: Các yếu tố pháp luật quy định và giao dịch thực tế làm cơ sở để xác định giá trị tài sản, bao gồm giá thị trường, giá do cơ quan nhà nước quy định, giá thẩm định của doanh nghiệp, hồ sơ tài liệu hợp pháp và các căn cứ khác.
  • Thời hạn định giá tài sản: Khoảng thời gian được pháp luật quy định để tiến hành định giá tài sản, tính từ thời điểm yêu cầu đến khi trả kết luận định giá.
  • Kết luận định giá tài sản: Văn bản do Hội đồng định giá tài sản lập, thể hiện kết quả định giá và là nguồn chứng cứ quan trọng trong tố tụng hình sự.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu lý thuyết kết hợp nghiên cứu thực tiễn. Cụ thể:

  • Phân tích, so sánh, tổng hợp các quy định pháp luật về định giá tài sản trong tố tụng hình sự.
  • Khảo sát số liệu thống kê về hoạt động định giá tài sản trong tố tụng hình sự tại ba địa phương An Giang, Đồng Tháp và Cần Thơ từ năm 2016 đến 2020.
  • Nghiên cứu vụ án điển hình để làm rõ thực trạng áp dụng pháp luật và các vướng mắc.
  • Phỏng vấn, trao đổi với các cán bộ có kinh nghiệm tham gia Hội đồng định giá tài sản nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.
  • Cỡ mẫu khảo sát gồm hơn 33.000 vụ án có áp dụng biện pháp định giá tài sản, trong đó phân tích chi tiết các vụ án có áp dụng định giá tài sản là hàng cấm và không phải hàng cấm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Căn cứ xác định giá tài sản: Trong 17.646 vụ án có áp dụng định giá tài sản không phải hàng cấm, 51,4% sử dụng căn cứ giá thị trường, 29% dựa vào giá do doanh nghiệp thẩm định cung cấp, 17% dựa vào giá do cơ quan nhà nước quy định. Đối với 15.396 vụ án có tài sản là hàng cấm, 47,3% sử dụng giá mua bán trên thị trường không chính thức, 38,2% dựa vào giá thị trường khu vực hoặc thế giới do cơ quan có thẩm quyền cung cấp.

  2. Thời hạn định giá tài sản và kết luận định giá: Có khoảng 7,3% vụ án phải tạm đình chỉ chờ kết quả định giá tài sản, trong đó năm 2018 là năm có tỷ lệ cao nhất (10,6%). Tỷ lệ vụ án phải định giá lại tài sản chiếm khoảng 0,5%. Nguyên nhân chủ yếu là do thời hạn định giá chưa được quy định cụ thể, dẫn đến việc cơ quan yêu cầu định giá ấn định thời gian quá ngắn hoặc Hội đồng định giá kéo dài thời gian thực hiện.

  3. Hạn chế trong thực tiễn áp dụng: Việc định giá tài sản trong các trường hợp đặc biệt như tài sản là gia súc, động vật quý hiếm, tài sản không phổ biến trên thị trường còn nhiều khó khăn. Nhận thức chủ quan của một số thành viên Hội đồng định giá và thiếu sự phối hợp giữa các cơ quan chuyên môn cũng ảnh hưởng đến chất lượng kết luận định giá.

  4. Chất lượng kết luận định giá: Một số kết luận định giá còn chung chung, không rõ ràng, dẫn đến nghi ngờ và phải định giá lại. Việc kiểm tra, đánh giá kết luận định giá của cơ quan tiến hành tố tụng chưa thực sự chặt chẽ, gây ảnh hưởng đến tiến độ và chất lượng giải quyết vụ án.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc áp dụng căn cứ xác định giá tài sản chủ yếu dựa trên giá thị trường và giá thẩm định của doanh nghiệp, phù hợp với quy định pháp luật hiện hành. Tuy nhiên, sự thiếu thống nhất trong việc lựa chọn căn cứ và nhận thức chủ quan của Hội đồng định giá làm giảm tính khách quan của kết luận định giá. Thời hạn định giá tài sản không được quy định cụ thể trong BLTTHS năm 2015 dẫn đến tình trạng kéo dài thời gian định giá hoặc ấn định thời gian quá ngắn, ảnh hưởng đến tiến độ giải quyết vụ án. So sánh với các nghiên cứu trước đây, luận văn đã bổ sung số liệu thực tiễn chi tiết và phân tích sâu về các vướng mắc trong thực tiễn áp dụng, từ đó đề xuất giải pháp cụ thể hơn. Việc xây dựng Trung tâm Dữ liệu quốc gia về căn cứ xác định giá tài sản và nâng cao trình độ chuyên môn của thành viên Hội đồng định giá được đánh giá là những bước đi cần thiết để nâng cao hiệu quả công tác định giá tài sản trong tố tụng hình sự.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy định pháp luật về căn cứ xác định giá tài sản: Bổ sung quyền của Tòa án và người tham gia tố tụng trong việc lựa chọn căn cứ định giá tài sản, đồng thời ban hành các văn bản hướng dẫn cụ thể về căn cứ xác định giá trong các trường hợp đặc biệt như tài sản là động vật quý hiếm, tài sản không phổ biến trên thị trường.

  2. Quy định cụ thể về thời hạn định giá tài sản: Xây dựng quy định thời hạn tối đa cho việc định giá tài sản tương ứng với tính chất và đặc điểm của tài sản, đảm bảo phù hợp với thời hạn tố tụng, tránh kéo dài hoặc ấn định thời gian quá ngắn gây khó khăn cho Hội đồng định giá.

  3. Nâng cao năng lực và số lượng thành viên Hội đồng định giá: Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho các thành viên Hội đồng định giá và cán bộ chuyên môn, đồng thời bổ sung biên chế để giảm tải công việc, nâng cao chất lượng kết luận định giá.

  4. Xây dựng Trung tâm Dữ liệu quốc gia về căn cứ xác định giá tài sản: Ứng dụng công nghệ thông tin để thu thập, cập nhật và quản lý thông tin giá tài sản, tạo điều kiện thuận lợi cho việc tra cứu, khảo sát giá và nâng cao tính khách quan, minh bạch trong hoạt động định giá.

  5. Tăng cường phối hợp và giám sát công tác định giá tài sản: Các cấp ủy, tổ chức đảng và cơ quan chức năng cần chỉ đạo, kiểm tra, giám sát chặt chẽ hoạt động định giá tài sản, xử lý nghiêm các vi phạm, đồng thời xây dựng quy chế phối hợp giữa các cơ quan liên quan để nâng cao hiệu quả công tác này.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan tiến hành tố tụng (Công an, Viện kiểm sát, Tòa án): Giúp nâng cao nhận thức và hiểu biết về quy trình, căn cứ và thời hạn định giá tài sản, từ đó nâng cao chất lượng giải quyết vụ án hình sự liên quan đến tài sản.

  2. Hội đồng định giá tài sản và các chuyên gia thẩm định giá: Cung cấp cơ sở pháp lý và thực tiễn để cải thiện phương pháp định giá, nâng cao tính khách quan và chính xác của kết luận định giá.

  3. Nhà nghiên cứu và giảng viên luật hình sự, tố tụng hình sự: Là tài liệu tham khảo quan trọng để nghiên cứu sâu về pháp luật tố tụng hình sự liên quan đến định giá tài sản, đồng thời làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Người tham gia tố tụng (bị can, bị cáo, bị hại, luật sư): Giúp hiểu rõ quyền và nghĩa vụ liên quan đến việc định giá tài sản, từ đó bảo vệ quyền lợi hợp pháp trong quá trình tố tụng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Định giá tài sản trong tố tụng hình sự là gì?
    Định giá tài sản là hoạt động xác định giá trị tài sản do Hội đồng định giá tài sản thực hiện theo yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng nhằm làm căn cứ giải quyết vụ án hình sự liên quan đến tài sản.

  2. Căn cứ nào được sử dụng để xác định giá tài sản?
    Căn cứ xác định giá tài sản bao gồm giá thị trường, giá do cơ quan nhà nước quy định, giá thẩm định của doanh nghiệp, hồ sơ tài liệu hợp pháp và các căn cứ khác như lời khai, thông tin từ các vụ án tương tự.

  3. Thời hạn định giá tài sản được quy định như thế nào?
    BLTTHS năm 2015 quy định thời hạn định giá tài sản do cơ quan yêu cầu định giá ấn định trong văn bản yêu cầu, tuy nhiên chưa có quy định cụ thể về thời hạn tối đa, dẫn đến thực tiễn áp dụng chưa thống nhất.

  4. Kết luận định giá tài sản có vai trò gì trong tố tụng hình sự?
    Kết luận định giá tài sản là nguồn chứng cứ quan trọng giúp xác định tính chất, mức độ thiệt hại về tài sản, từ đó làm căn cứ cho việc khởi tố, điều tra, truy tố và xét xử vụ án hình sự.

  5. Người tham gia tố tụng có quyền gì liên quan đến kết luận định giá tài sản?
    Người tham gia tố tụng có quyền nhận thông báo về kết luận định giá, trình bày ý kiến, đề nghị định giá lại nếu nghi ngờ tính xác thực của kết luận, và khi không đồng ý có thể khiếu nại theo quy định pháp luật.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ các quy định pháp luật và thực trạng áp dụng căn cứ xác định giá tài sản, thời hạn định giá và kết luận định giá tài sản trong tố tụng hình sự tại ba địa phương từ 2016-2020.
  • Phát hiện những hạn chế như thiếu quy định cụ thể về thời hạn định giá, nhận thức chưa đồng nhất của Hội đồng định giá và các cơ quan tiến hành tố tụng, ảnh hưởng đến chất lượng kết luận định giá.
  • Đề xuất hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực Hội đồng định giá, xây dựng Trung tâm Dữ liệu quốc gia và tăng cường phối hợp, giám sát công tác định giá tài sản.
  • Các giải pháp đề xuất hướng tới nâng cao hiệu quả, tính khách quan và kịp thời của hoạt động định giá tài sản, góp phần giải quyết vụ án hình sự chính xác, công bằng.
  • Khuyến nghị các cơ quan tiến hành tố tụng, Hội đồng định giá và các bên liên quan nghiên cứu, áp dụng và phối hợp thực hiện các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng công tác định giá tài sản trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng cần sớm triển khai xây dựng văn bản hướng dẫn, tổ chức đào tạo và phát triển hệ thống dữ liệu để nâng cao hiệu quả công tác định giá tài sản trong tố tụng hình sự.