Tổng quan nghiên cứu
An toàn thực phẩm (ATTP) là vấn đề cấp thiết ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng và sự phát triển kinh tế xã hội. Tại Việt Nam, số vụ ngộ độc thực phẩm (NĐTP) vẫn ở mức cao, với hơn 5.000 người bị ngộ độc và nhiều trường hợp tử vong mỗi năm. Riêng tỉnh Tiền Giang năm 2017 đã ghi nhận 5 vụ NĐTP với 92 người mắc, trong đó bún là một trong 10 loại thực phẩm có nguy cơ ngộ độc cao do sản xuất thủ công, thiếu kiểm soát. Tại Phường 9, TP Mỹ Tho, Tiền Giang, có khoảng 26 cơ sở sản xuất bún quy mô hộ gia đình, cung cấp 10-15 tấn bún/ngày, nhưng điều kiện ATTP và kiến thức thực hành của người sản xuất chưa được đánh giá đầy đủ.
Nghiên cứu nhằm mục tiêu: (1) Mô tả điều kiện an toàn thực phẩm của các cơ sở sản xuất bún tại Phường 9, TP Mỹ Tho năm 2018; (2) Đánh giá kiến thức và thực hành về ATTP của người sản xuất bún tại các cơ sở này. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 3 đến tháng 9 năm 2018, với 26 cơ sở và 81 người sản xuất tham gia. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng sản phẩm, giảm thiểu nguy cơ ngộ độc thực phẩm, đồng thời hỗ trợ các cơ quan quản lý xây dựng chính sách kiểm soát hiệu quả.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và quy định về an toàn thực phẩm, bao gồm:
- Lý thuyết về điều kiện an toàn thực phẩm: Bao gồm ba nhóm điều kiện chính là cơ sở vật chất, trang thiết bị dụng cụ và con người, theo Thông tư số 15/2012/TT-BYT và Thông tư số 30/2012/TT-BYT của Bộ Y tế.
- Lý thuyết về kiến thức và thực hành an toàn thực phẩm: Đánh giá kiến thức về vệ sinh cơ sở, vệ sinh cá nhân, vệ sinh dụng cụ và vệ sinh trong sản xuất, bảo quản; thực hành cá nhân và thực hành tại cơ sở sản xuất.
- Khái niệm chuyên ngành: An toàn thực phẩm, ngộ độc thực phẩm cấp tính và mạn tính, ô nhiễm thực phẩm, phụ gia thực phẩm, bảo quản thực phẩm.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng thiết kế mô tả cắt ngang kết hợp định lượng. Đối tượng nghiên cứu gồm 26 cơ sở sản xuất bún và 81 người sản xuất tại Phường 9, TP Mỹ Tho, Tiền Giang. Cỡ mẫu được chọn toàn bộ các cơ sở và người sản xuất đáp ứng tiêu chuẩn lựa chọn.
Nguồn dữ liệu thu thập qua phỏng vấn trực tiếp và quan sát thực tế, sử dụng bộ câu hỏi gồm hai phần: đánh giá điều kiện ATTP của cơ sở và đánh giá kiến thức - thực hành của người sản xuất. Dữ liệu được nhập bằng phần mềm Epidata 3.1 và phân tích bằng SPSS 18 với các thống kê mô tả tần số, tỷ lệ phần trăm.
Quá trình thu thập dữ liệu được thực hiện từ tháng 3 đến tháng 9 năm 2018, với sự hỗ trợ của cán bộ chuyên trách ATTP tại địa phương. Các biện pháp kiểm soát sai số bao gồm thiết kế câu hỏi ngắn gọn, tập huấn điều tra viên, kiểm tra và làm sạch dữ liệu hàng ngày.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Điều kiện an toàn thực phẩm của các cơ sở sản xuất bún:
- 76,9% (20/26) cơ sở đạt điều kiện chung về ATTP.
- Tỷ lệ đạt điều kiện cơ sở vật chất là 76,9%, trang thiết bị dụng cụ 80,8%, con người 92,3%.
- Kho chứa gạo nguyên liệu đạt tiêu chuẩn chỉ chiếm 46,2%, kho gạo được bao gói sẵn chiếm 57,7%.
- Trang thiết bị bảo quản có trang bị phòng chống côn trùng chỉ đạt 23,1%.
- Thiết bị rửa tay đầy đủ đạt 96,2%, nhưng khăn hoặc giấy lau tay dùng một lần chỉ đạt 76,9%.
- Trang phục bảo hộ lao động được sử dụng chỉ chiếm 42,3%.
Kiến thức về an toàn thực phẩm của người sản xuất:
- 75,3% người sản xuất đạt tiêu chuẩn kiến thức chung đúng về ATTP.
- Kiến thức về vệ sinh cá nhân đạt tỷ lệ cao (trên 80%), trong khi kiến thức về bảo quản và vệ sinh dụng cụ thấp hơn, khoảng 50-60%.
Thực hành an toàn thực phẩm của người sản xuất:
- 53,1% người sản xuất đạt thực hành chung đúng về ATTP.
- Thực hành cá nhân như rửa tay, mặc trang phục bảo hộ có tỷ lệ tuân thủ thấp hơn so với kiến thức.
- Thực hành tại cơ sở như vệ sinh dụng cụ, bảo quản thực phẩm còn nhiều hạn chế.
Thảo luận kết quả
Kết quả cho thấy phần lớn các cơ sở sản xuất bún tại Phường 9 đáp ứng được các điều kiện cơ bản về cơ sở vật chất và trang thiết bị, tuy nhiên vẫn còn tồn tại những điểm yếu như kho chứa gạo chưa đảm bảo, thiết bị bảo quản thiếu trang bị phòng chống côn trùng. Điều này tương đồng với các nghiên cứu trong nước và quốc tế cho thấy các cơ sở sản xuất nhỏ lẻ thường gặp khó khăn trong việc đầu tư cơ sở vật chất và thiết bị hiện đại.
Kiến thức về ATTP của người sản xuất tương đối tốt, đạt trên 75%, nhưng thực hành chỉ đạt khoảng 53%, phản ánh khoảng cách giữa nhận thức và hành động. Nguyên nhân có thể do thiếu đào tạo chuyên sâu, áp lực sản xuất, hoặc thiếu kiểm tra giám sát thường xuyên. So sánh với các nghiên cứu tại các tỉnh khác, tỷ lệ thực hành đúng cũng thường thấp hơn kiến thức, cho thấy cần tăng cường đào tạo và giám sát thực tế.
Việc sử dụng trang phục bảo hộ lao động còn thấp (42,3%) là điểm cần cải thiện, bởi đây là yếu tố quan trọng trong phòng ngừa ô nhiễm thực phẩm. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ đạt điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị và con người sẽ minh họa rõ sự chênh lệch giữa các nhóm điều kiện này.
Đề xuất và khuyến nghị
Nâng cấp cơ sở vật chất và trang thiết bị: Chủ cơ sở cần đầu tư cải thiện kho chứa gạo, trang bị thiết bị bảo quản có hệ thống phòng chống côn trùng, đảm bảo vệ sinh môi trường sản xuất. Mục tiêu đạt 90% cơ sở đạt chuẩn trong vòng 2 năm.
Tăng cường đào tạo kiến thức và thực hành ATTP: Tổ chức các khóa tập huấn định kỳ cho người sản xuất về vệ sinh cá nhân, vệ sinh dụng cụ và quy trình sản xuất an toàn. Mục tiêu 100% người sản xuất được đào tạo và cấp chứng nhận trong 1 năm.
Khám sức khỏe định kỳ cho người sản xuất: Yêu cầu người sản xuất phải khám sức khỏe hàng năm và không tham gia sản xuất khi mắc bệnh truyền nhiễm. Chủ cơ sở phối hợp với cơ quan y tế địa phương thực hiện.
Tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm: Ngành chức năng cần tăng tần suất kiểm tra đột xuất, xử lý nghiêm các cơ sở không đạt chuẩn ATTP, đồng thời hỗ trợ các cơ sở cải thiện điều kiện sản xuất. Mục tiêu giảm 50% số cơ sở vi phạm trong 2 năm.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Chủ cơ sở sản xuất bún và người sản xuất: Nắm bắt kiến thức và thực hành ATTP để nâng cao chất lượng sản phẩm, bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng.
Cán bộ quản lý an toàn thực phẩm tại địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng kế hoạch kiểm tra, giám sát và hỗ trợ các cơ sở sản xuất.
Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng, an toàn thực phẩm: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, kết quả và khung lý thuyết để phát triển các nghiên cứu tiếp theo.
Ngành công nghiệp thực phẩm và các tổ chức đào tạo: Áp dụng các kiến nghị để thiết kế chương trình đào tạo, nâng cao nhận thức và kỹ năng cho người sản xuất thực phẩm truyền thống.
Câu hỏi thường gặp
Tại sao điều kiện cơ sở vật chất lại quan trọng trong sản xuất bún?
Điều kiện cơ sở vật chất ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng kiểm soát ô nhiễm, bảo quản nguyên liệu và thành phẩm, từ đó giảm nguy cơ ngộ độc thực phẩm. Ví dụ, kho chứa gạo ẩm mốc sẽ tạo điều kiện cho vi sinh vật phát triển.Kiến thức về ATTP có ảnh hưởng thế nào đến thực hành của người sản xuất?
Kiến thức là nền tảng để người sản xuất thực hiện đúng quy trình vệ sinh và an toàn. Tuy nhiên, nghiên cứu cho thấy kiến thức cao không đồng nghĩa với thực hành tốt, do còn phụ thuộc vào thái độ và điều kiện làm việc.Làm thế nào để nâng cao thực hành ATTP tại các cơ sở sản xuất nhỏ lẻ?
Cần kết hợp đào tạo thường xuyên, giám sát chặt chẽ và hỗ trợ kỹ thuật, đồng thời tạo điều kiện về cơ sở vật chất và trang thiết bị phù hợp với quy mô sản xuất.Tại sao việc khám sức khỏe định kỳ cho người sản xuất lại cần thiết?
Khám sức khỏe giúp phát hiện và loại trừ người mắc bệnh truyền nhiễm khỏi quá trình sản xuất, giảm nguy cơ lây nhiễm mầm bệnh vào thực phẩm, bảo vệ sức khỏe cộng đồng.Ngành chức năng có thể làm gì để hỗ trợ các cơ sở sản xuất bún?
Ngành chức năng cần tăng cường kiểm tra, hướng dẫn kỹ thuật, hỗ trợ đào tạo và xử lý nghiêm các vi phạm để nâng cao chất lượng sản phẩm và đảm bảo an toàn thực phẩm.
Kết luận
- 76,9% cơ sở sản xuất bún tại Phường 9, TP Mỹ Tho đạt điều kiện chung về an toàn thực phẩm, trong đó điều kiện con người đạt cao nhất (92,3%).
- 75,3% người sản xuất có kiến thức đúng về ATTP, nhưng chỉ 53,1% thực hành đúng, cho thấy khoảng cách giữa nhận thức và hành động.
- Kho chứa gạo và trang thiết bị bảo quản còn nhiều hạn chế, cần được cải thiện để giảm nguy cơ ô nhiễm.
- Đào tạo, kiểm tra và giám sát là các giải pháp then chốt để nâng cao chất lượng sản xuất bún an toàn.
- Nghiên cứu đề xuất các khuyến nghị cụ thể nhằm hỗ trợ các cơ sở sản xuất bún và cơ quan quản lý địa phương trong việc đảm bảo an toàn thực phẩm, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Hành động ngay hôm nay để nâng cao an toàn thực phẩm tại các cơ sở sản xuất bún, bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng và phát triển bền vững ngành nghề truyền thống.