Tổng quan nghiên cứu

Theo số liệu của Ủy ban quốc gia về Người khuyết tật (NKT), đến đầu năm 2018, Việt Nam có khoảng 8 triệu NKT từ 5 tuổi trở lên, chiếm 7,8% dân số, trong đó có 1,5 triệu trẻ em khuyết tật (TEKT). TEKT là nhóm đối tượng đặc biệt cần được quan tâm do những hạn chế về thể chất và tinh thần, ảnh hưởng đến khả năng học tập, sinh hoạt và hòa nhập xã hội. Trung tâm Phục hồi chức năng người khuyết tật Thụy An, trực thuộc Bộ Lao động Thương binh và Xã hội, là một trong những cơ sở trọng điểm cung cấp dịch vụ công tác xã hội (DVCTXH) cho TEKT tại khu vực phía Bắc Việt Nam. Trung tâm phục vụ khoảng 200 trẻ em khuyết tật với nhiều dạng tật khác nhau, trong đó 110 trẻ từ 9 đến 16 tuổi được khảo sát nghiên cứu.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng cung cấp DVCTXH cho TEKT tại Trung tâm Thụy An trong giai đoạn 2015-2018, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng dịch vụ. Nghiên cứu tập trung vào bốn nhóm dịch vụ chính: phục hồi chức năng, chăm sóc nuôi dưỡng, tư vấn hỗ trợ tâm lý và giáo dục hướng nghiệp. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện hiệu quả hỗ trợ TEKT, góp phần nâng cao năng lực tự lập và hòa nhập cộng đồng cho các em, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách và mô hình dịch vụ tương tự trên phạm vi toàn quốc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng hai lý thuyết chính để phân tích và đánh giá DVCTXH đối với TEKT:

  • Thuyết nhu cầu của Abraham Maslow: Xác định thứ bậc nhu cầu của TEKT từ nhu cầu sinh lý, an toàn, quan hệ xã hội, được tôn trọng đến nhu cầu phát triển bản thân. Lý thuyết giúp đánh giá mức độ đáp ứng các nhu cầu này thông qua các dịch vụ công tác xã hội hiện có, từ đó ưu tiên các giải pháp can thiệp phù hợp.

  • Lý thuyết hệ thống: Trung tâm Thụy An được xem như một hệ thống phức hợp gồm các tiểu hệ thống như nhân viên công tác xã hội, đối tượng phục vụ, các bộ phận chức năng. Lý thuyết này giúp phân tích mối quan hệ tương tác giữa các thành phần trong hệ thống và với các hệ thống bên ngoài như chính sách nhà nước, cộng đồng, gia đình TEKT, từ đó nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng dịch vụ.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng bao gồm: khuyết tật (theo Luật Người khuyết tật 2010), trẻ em (theo Luật Trẻ em 2016), dịch vụ công tác xã hội, nhân viên công tác xã hội, và các dạng dịch vụ phục hồi chức năng, chăm sóc nuôi dưỡng, tư vấn tâm lý, giáo dục hướng nghiệp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 110 trẻ em khuyết tật độ tuổi 9-16 đang học tập và điều trị tại Trung tâm Thụy An, 3 nhân viên công tác xã hội, 1 lãnh đạo trung tâm và 3 trẻ em được phỏng vấn sâu. Ngoài ra, sử dụng tài liệu thứ cấp gồm các văn bản pháp luật, báo cáo ngành, tài liệu khoa học liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê mô tả số liệu khảo sát về đặc điểm khách thể, nhu cầu và mức độ hài lòng với các dịch vụ; phân tích nội dung phỏng vấn sâu để làm rõ các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp. Phương pháp quan sát được áp dụng để đánh giá sự thay đổi về sức khỏe và tinh thần của TEKT trước và sau khi tham gia dịch vụ.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu thực hiện trong giai đoạn 2015-2018, tập trung khảo sát và thu thập dữ liệu tại Trung tâm Thụy An, huyện Ba Vì, Hà Nội.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm khách thể và trình độ học vấn: Trong 110 trẻ khảo sát, 55,5% đang học tiểu học, 24,5% học trung học cơ sở, 20% chưa qua đào tạo do sức khỏe yếu hoặc điều trị kéo dài. Các dạng khuyết tật đa dạng, chủ yếu là khuyết tật vận động, trí tuệ, thần kinh và đa tật.

  2. Thực trạng cung cấp dịch vụ công tác xã hội: Trung tâm cung cấp bốn nhóm dịch vụ chính gồm phục hồi chức năng, chăm sóc nuôi dưỡng, tư vấn hỗ trợ tâm lý và giáo dục hướng nghiệp. Mức độ hài lòng của trẻ em với các dịch vụ này dao động từ 60% đến 80%, trong đó dịch vụ phục hồi chức năng và chăm sóc nuôi dưỡng được đánh giá cao nhất.

  3. Nhu cầu dịch vụ chưa được đáp ứng đầy đủ: Khoảng 30% trẻ em và gia đình phản ánh nhu cầu về tư vấn tâm lý và hỗ trợ giáo dục hướng nghiệp chưa được đáp ứng kịp thời và chuyên sâu. Cơ sở vật chất và nguồn nhân lực còn hạn chế, đặc biệt số lượng nhân viên công tác xã hội chỉ chiếm 3 người trong tổng số 92 cán bộ viên chức.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng dịch vụ: Bao gồm chính sách pháp luật chưa đồng bộ, nhận thức hạn chế của gia đình và cộng đồng về DVCTXH, năng lực nhân viên công tác xã hội còn yếu, và hạn chế về cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ phục hồi chức năng và giáo dục.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy Trung tâm Thụy An đã xây dựng được hệ thống dịch vụ đa dạng, đáp ứng phần lớn nhu cầu cơ bản của TEKT, đặc biệt là phục hồi chức năng và chăm sóc nuôi dưỡng. Tuy nhiên, sự thiếu hụt về nhân lực chuyên môn và hạn chế về cơ sở vật chất làm giảm hiệu quả các dịch vụ tư vấn tâm lý và giáo dục hướng nghiệp, những dịch vụ quan trọng giúp TEKT phát triển toàn diện và hòa nhập cộng đồng.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, như mô hình dịch vụ công tác xã hội tại Anh, Mỹ và Singapore, việc đầu tư vào đào tạo nhân viên chuyên nghiệp và phát triển dịch vụ đa ngành là yếu tố then chốt nâng cao chất lượng dịch vụ. Ở Việt Nam, mặc dù có hệ thống pháp luật tương đối đầy đủ, việc thực thi còn chưa đồng bộ và thiếu sự giám sát hiệu quả, dẫn đến khoảng cách giữa chính sách và thực tế cung cấp dịch vụ.

Biểu đồ trình độ đào tạo cán bộ viên chức tại Trung tâm cho thấy chỉ 6,5% có trình độ sau đại học, 30% đại học, phần lớn còn lại là trung cấp và sơ cấp, điều này ảnh hưởng trực tiếp đến năng lực chuyên môn và khả năng đáp ứng nhu cầu đa dạng của TEKT. Bảng khảo sát mức độ hài lòng và nhu cầu dịch vụ cũng minh họa rõ sự chênh lệch giữa các nhóm dịch vụ, phản ánh nhu cầu cần được ưu tiên cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực nhân viên công tác xã hội: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kỹ năng tư vấn, tham vấn tâm lý và giáo dục hướng nghiệp cho nhân viên hiện tại, đồng thời tuyển dụng thêm nhân viên có trình độ đại học trở lên. Mục tiêu đạt tỷ lệ 50% nhân viên có trình độ đại học trở lên trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Trung tâm phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  2. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị: Đầu tư nâng cấp phòng phục hồi chức năng, trang thiết bị y tế, dụng cụ hỗ trợ học tập và sinh hoạt cho TEKT. Ưu tiên hoàn thành trong 3 năm tới nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ phục hồi và giáo dục. Chủ thể thực hiện: Bộ Lao động Thương binh và Xã hội, Trung tâm Thụy An.

  3. Tăng cường truyền thông, nâng cao nhận thức cho TEKT và gia đình: Triển khai các chương trình tập huấn, hội thảo về quyền lợi, dịch vụ công tác xã hội và kỹ năng tự chăm sóc, hòa nhập cộng đồng cho TEKT và người thân. Mục tiêu nâng cao nhận thức ít nhất 70% gia đình trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Trung tâm phối hợp với các tổ chức xã hội.

  4. Xây dựng hệ thống kết nối nguồn lực xã hội hóa: Vận động các tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân hỗ trợ tài chính, vật chất và tinh thần cho TEKT có hoàn cảnh khó khăn. Thiết lập mạng lưới phối hợp với các cơ sở y tế, giáo dục và tổ chức xã hội trong và ngoài nước. Thời gian triển khai liên tục, ưu tiên trong 2 năm đầu. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Trung tâm, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhân viên công tác xã hội và cán bộ quản lý Trung tâm phục hồi chức năng: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về nhu cầu và thực trạng dịch vụ, từ đó cải thiện chất lượng công tác chuyên môn.

  2. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước về lao động, thương binh và xã hội: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng, điều chỉnh chính sách hỗ trợ TEKT hiệu quả hơn.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và tổ chức xã hội hoạt động trong lĩnh vực hỗ trợ người khuyết tật: Tham khảo để phát triển các chương trình can thiệp phù hợp với nhu cầu thực tế của TEKT.

  4. Gia đình và người chăm sóc TEKT: Hiểu rõ hơn về các dịch vụ công tác xã hội, quyền lợi và cách thức tiếp cận dịch vụ nhằm hỗ trợ tốt hơn cho trẻ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dịch vụ công tác xã hội với trẻ em khuyết tật là gì?
    Dịch vụ công tác xã hội với TEKT là các hoạt động chuyên nghiệp nhằm đáp ứng nhu cầu vật chất và tinh thần của trẻ, giúp các em phục hồi chức năng, phát triển kỹ năng sống và hòa nhập cộng đồng. Ví dụ, dịch vụ tư vấn tâm lý giúp trẻ vượt qua mặc cảm tự ti.

  2. Trung tâm Thụy An cung cấp những dịch vụ nào cho TEKT?
    Trung tâm cung cấp bốn nhóm dịch vụ chính: phục hồi chức năng, chăm sóc nuôi dưỡng, tư vấn hỗ trợ tâm lý và giáo dục hướng nghiệp. Mỗi dịch vụ đều được thiết kế phù hợp với đặc điểm và nhu cầu của từng trẻ.

  3. Những khó khăn chính trong việc cung cấp dịch vụ công tác xã hội cho TEKT tại Trung tâm là gì?
    Khó khăn gồm hạn chế về nhân lực chuyên môn, cơ sở vật chất chưa đồng bộ, nhận thức của gia đình và cộng đồng còn hạn chế, cũng như sự chưa đồng bộ trong chính sách và thực thi.

  4. Làm thế nào để nâng cao chất lượng dịch vụ công tác xã hội cho TEKT?
    Cần đào tạo nâng cao năng lực nhân viên, cải thiện cơ sở vật chất, tăng cường truyền thông nâng cao nhận thức và xây dựng mạng lưới kết nối nguồn lực xã hội hóa hỗ trợ TEKT.

  5. Gia đình TEKT có thể tiếp cận dịch vụ công tác xã hội như thế nào?
    Gia đình có thể liên hệ trực tiếp với Trung tâm hoặc các cơ sở trợ giúp xã hội địa phương để được tư vấn, hỗ trợ. Ngoài ra, các chương trình truyền thông và hội thảo cũng giúp gia đình hiểu rõ quyền lợi và cách thức tiếp cận dịch vụ.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ thực trạng cung cấp dịch vụ công tác xã hội cho trẻ em khuyết tật tại Trung tâm Phục hồi chức năng người khuyết tật Thụy An trong giai đoạn 2015-2018.
  • Đã xác định được bốn nhóm dịch vụ chính và mức độ đáp ứng nhu cầu của TEKT, đồng thời nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng dịch vụ.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực nhân viên, cải thiện cơ sở vật chất, tăng cường truyền thông và xây dựng mạng lưới kết nối nguồn lực xã hội hóa.
  • Nghiên cứu góp phần nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các bên liên quan trong việc hỗ trợ TEKT phát triển toàn diện và hòa nhập cộng đồng.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai thực hiện các giải pháp đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu đánh giá hiệu quả dịch vụ trong các giai đoạn tiếp theo để hoàn thiện mô hình cung cấp dịch vụ công tác xã hội cho TEKT.

Hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng môi trường sống tốt đẹp hơn cho trẻ em khuyết tật!