Tổng quan nghiên cứu

An toàn người bệnh là một trong những vấn đề trọng yếu trong chăm sóc sức khỏe toàn cầu, được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) nhấn mạnh do tỷ lệ sự cố y khoa ngày càng gia tăng. Tại Việt Nam, Bộ Y tế đã chuẩn hóa bộ tiêu chí đánh giá chất lượng bệnh viện phiên bản 2.0 với 83 tiêu chí nhằm đảm bảo an toàn người bệnh dựa trên xây dựng văn hóa an toàn. Bệnh viện Đa khoa Đống Đa, một bệnh viện đa khoa hạng II với 379 cán bộ viên chức, đã triển khai nhiều hoạt động nâng cao chất lượng và an toàn người bệnh nhưng chưa có nghiên cứu đánh giá cụ thể về văn hóa an toàn người bệnh (VHATNB) từ góc nhìn nhân viên y tế.

Nghiên cứu được thực hiện nhằm mục tiêu: (1) Đánh giá thực trạng VHATNB theo nhận thức của nhân viên y tế tại Bệnh viện Đa khoa Đống Đa năm 2019; (2) Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến VHATNB của nhân viên y tế tại bệnh viện. Nghiên cứu sử dụng thiết kế cắt ngang, thu thập dữ liệu từ 273 nhân viên y tế (bác sĩ, điều dưỡng, kỹ thuật viên, dược sĩ, hộ lý) đang công tác tại các khoa lâm sàng và cận lâm sàng, với thời gian thu thập từ tháng 3 đến tháng 5 năm 2019. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xác định điểm mạnh, điểm yếu của văn hóa an toàn tại bệnh viện, từ đó đề xuất các giải pháp cải tiến nhằm nâng cao chất lượng chăm sóc và an toàn người bệnh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên khung lý thuyết về văn hóa an toàn người bệnh, được định nghĩa là tập hợp các giá trị, thái độ, nhận thức và hành vi của cá nhân và tổ chức nhằm đảm bảo an toàn trong chăm sóc sức khỏe. Văn hóa an toàn được xem là nguyên tắc hàng đầu trong thực hành y khoa, phản ánh qua các đặc điểm như: thừa nhận rủi ro, môi trường không trừng phạt khi báo cáo lỗi, khuyến khích hợp tác liên cấp và cam kết tổ chức nguồn lực cho an toàn.

Hai mô hình chính được áp dụng gồm:

  1. Hospital Survey on Patient Safety Culture (HSOPSC) của Cơ quan Nghiên cứu và Chất lượng Y tế Hoa Kỳ (AHRQ), với 12 khía cạnh đánh giá văn hóa an toàn người bệnh như làm việc theo ê kíp, quan điểm và hành động của người quản lý, tính cải tiến liên tục, hỗ trợ quản lý, nhận thức về an toàn, phản hồi về sai sót, trao đổi cởi mở, tần suất ghi nhận sự cố, nhân lực, bàn giao và chuyển bệnh, không trừng phạt khi có sai sót.

  2. Lý thuyết về yếu tố ảnh hưởng đến văn hóa an toàn người bệnh, bao gồm các yếu tố quản lý (chính sách, giám sát, đào tạo), nhân viên y tế (nhận thức, kỹ năng, thái độ), môi trường làm việc (cơ sở vật chất, áp lực công việc) và hệ thống báo cáo sự cố.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp mô tả cắt ngang kết hợp định lượng và định tính, thực hiện tại Bệnh viện Đa khoa Đống Đa từ tháng 12/2018 đến tháng 9/2019.

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 273 nhân viên y tế (bác sĩ, điều dưỡng, kỹ thuật viên, dược sĩ, hộ lý) làm việc tại các khoa lâm sàng và cận lâm sàng, có thời gian công tác tối thiểu 6 tháng. Ngoài ra, phỏng vấn sâu 4 lãnh đạo bệnh viện và các phòng chức năng để bổ sung dữ liệu định tính.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Chọn mẫu toàn bộ nhân viên y tế phù hợp tiêu chuẩn, thu thập dữ liệu định lượng qua phát phiếu khảo sát; chọn mẫu có chủ đích cho phỏng vấn sâu.

  • Công cụ thu thập: Bộ câu hỏi khảo sát HSOPSC được Việt hóa và điều chỉnh phù hợp với thực tế bệnh viện, gồm 42 câu hỏi đánh giá 12 khía cạnh văn hóa an toàn người bệnh theo thang Likert 5 điểm.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS 16.0 để phân tích mô tả (tỷ lệ phần trăm, trung bình) và kiểm định Khi bình phương để xác định mối liên quan giữa các yếu tố nhân khẩu học, nghề nghiệp với văn hóa an toàn người bệnh. Dữ liệu định tính được phân tích theo chủ đề, bổ sung và giải thích kết quả định lượng.

  • Tiêu chuẩn đánh giá: Điểm từ 4-5 được xem là đáp ứng tích cực, dưới 4 là chưa đáp ứng. Tổng điểm 168 trở lên (42 câu x 4 điểm) được xem là nhóm đáp ứng tích cực văn hóa an toàn.

  • Đạo đức nghiên cứu: Được Hội đồng đạo đức Trường Đại học Y tế Công cộng phê duyệt, đảm bảo tự nguyện, ẩn danh và bảo mật thông tin người tham gia.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ đáp ứng tích cực văn hóa an toàn người bệnh đạt 74% trong tổng số 273 nhân viên y tế tham gia khảo sát. Đây là mức độ tương đối cao, phản ánh nhận thức và thực hành an toàn người bệnh đã được chú trọng tại bệnh viện.

  2. Khía cạnh làm việc theo ê kíp trong cùng một khoa/phòng đạt tỷ lệ tích cực cao nhất 91,6%, thể hiện sự hỗ trợ và phối hợp tốt giữa các nhân viên trong cùng đơn vị. Tỷ lệ này cao hơn nhiều so với khía cạnh tần suất ghi nhận sự cố chỉ đạt 65,9%, cho thấy việc báo cáo sự cố còn hạn chế.

  3. Quan điểm và hành động về an toàn người bệnh của người quản lý đạt 87,5%, với 93,8% nhân viên cho rằng lãnh đạo luôn lắng nghe và xem xét nghiêm túc các đề xuất cải tiến. Tuy nhiên, tỷ lệ động viên, khen thưởng khi nhân viên thực hiện đúng quy trình chỉ đạt 76,2%, cho thấy cần tăng cường khích lệ.

  4. Các yếu tố hỗ trợ về quản lý, tính cải tiến liên tục và học tập hệ thống đều đạt trên 80%, phản ánh sự quan tâm và đầu tư của bệnh viện trong việc nâng cao văn hóa an toàn.

  5. Yếu tố không trừng phạt khi có sai sót đạt 75,5%, cho thấy bệnh viện đã xây dựng môi trường không đổ lỗi cá nhân, tập trung phân tích nguyên nhân hệ thống, tuy nhiên vẫn còn khoảng 24,5% nhân viên chưa hoàn toàn yên tâm về vấn đề này.

  6. Phân tích mối liên quan giữa các yếu tố nhân khẩu học và nghề nghiệp với văn hóa an toàn không cho thấy sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p > 0,05), cho thấy văn hóa an toàn được nhận thức tương đối đồng đều giữa các nhóm nhân viên.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy Bệnh viện Đa khoa Đống Đa đã đạt được mức độ văn hóa an toàn người bệnh tương đối tích cực, đặc biệt trong khía cạnh làm việc nhóm và sự quan tâm của lãnh đạo. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, như nghiên cứu tại Bệnh viện Từ Dũ và các bệnh viện ở Thụy Điển, Brazil, cho thấy vai trò quan trọng của lãnh đạo và phối hợp nhóm trong xây dựng văn hóa an toàn.

Tuy nhiên, tỷ lệ báo cáo sự cố còn thấp (chỉ 65,9% tích cực), phản ánh những rào cản trong việc ghi nhận và chia sẻ các sai sót, có thể do tâm lý sợ bị trừng phạt hoặc thiếu hệ thống báo cáo hiệu quả. Đây là điểm cần cải thiện để nâng cao văn hóa học tập và phòng ngừa sự cố.

Môi trường làm việc với áp lực công việc, thiếu nhân lực và trang thiết bị cũ cũng được xác định là những yếu tố ảnh hưởng tiêu cực đến văn hóa an toàn, tương tự các nghiên cứu trước đây. Việc tổ chức đào tạo, tập huấn liên tục và xây dựng quy trình chuẩn là những biện pháp đã được bệnh viện thực hiện và cần tiếp tục phát huy.

Dữ liệu định tính bổ sung cho thấy lãnh đạo bệnh viện có sự quan tâm sâu sắc đến an toàn người bệnh, đã thành lập phòng Quản lý chất lượng và xây dựng các chỉ số đánh giá cụ thể. Tuy nhiên, chế tài khen thưởng, xử phạt chưa đủ mạnh và nhận thức của một số nhân viên y tế về an toàn người bệnh còn hạn chế, đặc biệt là kỹ năng mềm và thái độ nghề nghiệp.

Biểu đồ và bảng số liệu minh họa rõ ràng tỷ lệ đáp ứng tích cực theo từng khía cạnh, giúp xác định các lĩnh vực ưu tiên cải tiến như tần suất ghi nhận sự cố, không trừng phạt khi có sai sót và bàn giao chuyển tiếp người bệnh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Thành lập Nhóm giám sát chủ động an toàn người bệnh nhằm tăng cường kiểm tra, giám sát và hỗ trợ các khoa phòng trong việc thực hiện văn hóa an toàn. Nhóm này cần hoạt động liên tục, báo cáo định kỳ cho Ban Giám đốc bệnh viện. (Target: tăng tỷ lệ báo cáo sự cố lên 85% trong 12 tháng)

  2. Xây dựng và triển khai chính sách khen thưởng, xử phạt rõ ràng, minh bạch đối với cá nhân và tập thể thực hiện tốt hoặc chưa tốt văn hóa an toàn người bệnh, nhằm tạo động lực và răn đe hiệu quả. (Target: hoàn thiện chính sách trong 6 tháng, áp dụng từ năm tài chính tiếp theo)

  3. Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn nâng cao kiến thức và kỹ năng về an toàn người bệnh cho nhân viên y tế, bao gồm kỹ năng giao tiếp, nhận diện và báo cáo sự cố, kỹ năng làm việc nhóm và thái độ nghề nghiệp. (Target: 100% nhân viên y tế tham gia đào tạo hàng năm)

  4. Cải thiện hệ thống báo cáo sự cố y khoa, xây dựng môi trường không trừng phạt, khuyến khích nhân viên y tế tự nguyện báo cáo các sự cố và nguy cơ, từ đó phân tích nguyên nhân và đề xuất giải pháp phòng ngừa. (Target: tăng số lượng báo cáo sự cố lên gấp đôi trong 1 năm)

  5. Nâng cấp cơ sở vật chất, trang thiết bị và bổ sung nhân lực chất lượng cao để giảm áp lực công việc, đảm bảo điều kiện làm việc an toàn và hiệu quả cho nhân viên y tế. (Target: hoàn thành kế hoạch nâng cấp trong 2 năm)

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo bệnh viện và phòng Quản lý chất lượng: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chiến lược, chính sách và kế hoạch cải tiến văn hóa an toàn người bệnh, đồng thời giám sát thực hiện hiệu quả.

  2. Nhân viên y tế các khoa lâm sàng và cận lâm sàng: Nâng cao nhận thức và thực hành an toàn người bệnh, cải thiện kỹ năng làm việc nhóm, giao tiếp và báo cáo sự cố.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý bệnh viện, Y tế công cộng: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, kết quả và phân tích để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến văn hóa an toàn và quản lý chất lượng bệnh viện.

  4. Cơ quan quản lý y tế và Bộ Y tế: Là tài liệu tham khảo để đánh giá thực trạng và xây dựng các chính sách, tiêu chuẩn về an toàn người bệnh trong hệ thống y tế Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Văn hóa an toàn người bệnh là gì?
    Văn hóa an toàn người bệnh là tập hợp các giá trị, thái độ và hành vi của cá nhân và tổ chức nhằm đảm bảo an toàn trong chăm sóc sức khỏe, bao gồm việc nhận diện rủi ro, báo cáo sự cố và cải tiến liên tục.

  2. Tại sao việc báo cáo sự cố y khoa lại quan trọng?
    Báo cáo sự cố giúp phát hiện các lỗi và nguy cơ tiềm ẩn, từ đó phân tích nguyên nhân và đề xuất biện pháp phòng ngừa, góp phần nâng cao chất lượng và an toàn người bệnh.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến văn hóa an toàn người bệnh?
    Bao gồm yếu tố quản lý (chính sách, giám sát), nhân viên y tế (nhận thức, kỹ năng, thái độ), môi trường làm việc (cơ sở vật chất, áp lực công việc) và hệ thống báo cáo sự cố.

  4. Làm thế nào để cải thiện văn hóa an toàn người bệnh tại bệnh viện?
    Thông qua đào tạo nâng cao nhận thức, xây dựng môi trường không trừng phạt, tăng cường giám sát, chính sách khen thưởng xử phạt rõ ràng và cải thiện điều kiện làm việc.

  5. Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng cho các bệnh viện khác không?
    Có, các kết quả và đề xuất có thể tham khảo để áp dụng trong các bệnh viện tương tự nhằm nâng cao văn hóa an toàn người bệnh và chất lượng chăm sóc.

Kết luận

  • Nghiên cứu đánh giá thực trạng văn hóa an toàn người bệnh tại Bệnh viện Đa khoa Đống Đa năm 2019 với tỷ lệ đáp ứng tích cực đạt 74%, phản ánh sự quan tâm và thực hành an toàn tương đối tốt.
  • Khía cạnh làm việc theo ê kíp và quan điểm của người quản lý được đánh giá cao, trong khi tần suất ghi nhận sự cố và không trừng phạt khi có sai sót còn hạn chế.
  • Các yếu tố ảnh hưởng chính bao gồm quản lý, nhân viên y tế và môi trường làm việc, trong đó nhận thức và thái độ của nhân viên đóng vai trò quan trọng.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể như thành lập nhóm giám sát, chính sách khen thưởng xử phạt, đào tạo nâng cao và cải thiện hệ thống báo cáo sự cố nhằm nâng cao văn hóa an toàn.
  • Tiếp tục triển khai nghiên cứu và giám sát định kỳ để đánh giá hiệu quả các biện pháp cải tiến, hướng tới mục tiêu an toàn người bệnh và chất lượng dịch vụ y tế ngày càng cao hơn.

Hành động tiếp theo: Ban lãnh đạo và các phòng chức năng cần phối hợp triển khai các đề xuất, đồng thời tổ chức các khóa đào tạo và xây dựng hệ thống báo cáo sự cố hiệu quả để duy trì và phát triển văn hóa an toàn người bệnh tại bệnh viện.