Đánh Giá Kết Quả Thực Hiện Tiêu Chí Môi Trường Trong Xây Dựng Nông Thôn Mới Tại Huyện Đại Từ, Thái Nguyên

• Tác giả: Phạm Thu Hiền
• Người hướng dẫn: PGS. Lương Văn Hinh
• Trường học: Đại học Nông Lâm Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Khoa học môi trường
• Đề tài: Đánh giá kết quả thực hiện tiêu chí môi trường trong xây dựng nông thôn mới tại một số xã huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. MỞ ĐẦU
• 1.1. Mục tiêu của đề tài
• 1.2. Mục tiêu tổng quát
• 1.3. Mục tiêu cụ thể
• 1.4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
• 1.4.1. Ý nghĩa khoa học
• 1.4.2. Ý nghĩa thực tiễn
• 2. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU
• 2.1. TỔNG QUAN VỀ NÔNG THÔN MỚI
• 2.1.1. Khái niệm nông thôn và nông thôn mới
• 2.1.2. Đặc trưng của nông thôn mới
• 2.1.3. Xây dựng nông thôn mới
• 2.1.4. Khái niệm môi trường
• 2.1.5. Nguyên tắc xây dựng nông thôn mới
• 2.1.6. Nhiệm vụ xây dựng và phát triển nông thôn mới
• 2.1.7. Quy định chung về quy hoạch nông thôn mới
• 2.2. TRÌNH TỰ LẬP VÀ QUẢN LÝ QUY HOẠCH NÔNG THÔN
• 2.2.1. Trình tự lập quy hoạch
• 2.2.2. Các bước thực hiện quy hoạch nông thôn mới
• 2.3. CƠ SỞ LẬP QUY HOẠCH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI
• 2.3.1. Cơ sở nghiên cứu
• 2.4. TÌNH HÌNH THỰC HIỆN MÔ HÌNH NÔNG THÔN MỚI Ở THẾ GIỚI VÀ Ở VIỆT NAM
• 2.4.1. Tình hình thực hiện mô hình nông thôn mới trên thế giới
• 2.4.2. Việc xây dựng mô hình nông thôn mới ở nước ta
• 2.4.3. Việc xây dựng mô hình nông thôn mới tại tỉnh Thái Nguyên
• 2.4.4. Thành tựu đạt được của sự chuyền biến kinh tế xã hội và Chương trình Nông thôn mới huyện Đại Từ năm 2016
• 3. CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI NGHIÊN CỨU
• 3.1.1. Đối tượng nghiên cứu
• 3.1.2. Phạm vi nghiên cứu
• 3.1.3. Thời gian nghiên cứu thực trạng
• 3.2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
• 3.3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.3.1. Phương pháp thu thập số liệu
• 3.3.2. Phương pháp điều tra phỏng vấn và khảo sát thực địa
• 3.3.3. Phương pháp kế thừa
• 3.3.4. Phương pháp tổng hợp, xử lý số liệu
• 3.3.5. Phương pháp chuyên gia, chuyên khảo
• 3.3.6. Phương pháp phân tích so sánh đánh giá
• 3.3.7. Phương pháp lấy mẫu và phân tích trong phòng thí nghiệm
• 4. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 4.1. Giới thiệu khái quát về huyện Đại Từ và hai xã Tân Linh, Hoàng Nông của huyện Đại Từ
• 4.2. Một số đặc điểm của huyện Đại Từ
• 4.3. Thực trạng môi trường xã Hoàng Nông và xã Tân Linh huyện Đại Từ
• 4.3.1. Tiêu chí nước sạch
• 4.3.2. Tiêu chí hoạt động sản xuất kinh doanh
• 4.3.3. Hiện trạng thu gom và xử lý nước thải, chất thải
• 4.3.4. Hiện trạng nghĩa trang
• 4.3.5. Nhận thức, sự tìm hiểu của người dân địa phương về môi trường
• 4.3.6. Những yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện tiêu chí môi trường
• 4.3.6.1. Tài chính
• 4.3.6.2. Nhận thức và sự tham gia của người dân
• 4.3.6.3. Năng lực quản lý, trình độ chuyên môn của cán bộ cơ sở
• 4.3.6.4. Công tác lãnh đạo, chỉ đạo
• 4.4. Đề xuất các giải pháp thực hiện tốt tiêu chí môi trường
• 4.4.1. Đối với các cấp chính quyền
• 4.4.1.1. Triển khai thực hiện tốt công tác thu gom, xử lý rác thải, chất thải
• 4.4.1.2. Khuyến khích, vận động các hộ gia đình xây dựng nhà tiêu hợp vệ sinh
• 4.4.1.3. Triển khai thực hiện tốt công tác quản lý nghĩa trang nhân dân
• 4.4.1.4. Tăng cường công tác đào tạo, tập huấn nâng cao trình độ cho đội ngũ cán bộ
• 4.4.2. Đối với người dân
• KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Đánh giá kết quả thực hiện tiêu chí môi trường

Đánh giá kết quả thực hiện tiêu chí môi trường trong xây dựng nông thôn mới tại huyện Đại Từ, Thái Nguyên là một nhiệm vụ quan trọng nhằm xác định mức độ hoàn thành các tiêu chí đã đề ra. Kết quả cho thấy, mặc dù có những tiến bộ nhất định trong việc cải thiện môi trường nông thôn, nhưng vẫn còn nhiều thách thức cần phải giải quyết. Theo báo cáo, tỷ lệ hộ dân sử dụng nước sạch hợp vệ sinh đạt khoảng 65%, chưa đạt yêu cầu tối thiểu là 70%. Điều này cho thấy sự cần thiết phải tăng cường các biện pháp bảo vệ môi trường và nâng cao nhận thức của người dân về tầm quan trọng của việc sử dụng nước sạch. Ngoài ra, tình trạng rác thải chưa được thu gom và xử lý đúng cách vẫn diễn ra tại nhiều xã, gây ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng.

1.1. Thực trạng môi trường tại huyện Đại Từ

Thực trạng môi trường tại huyện Đại Từ cho thấy nhiều vấn đề nghiêm trọng. Các hoạt động sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là việc sử dụng hóa chất bảo vệ thực vật, đã dẫn đến ô nhiễm đất và nước. Theo số liệu khảo sát, khoảng 40% hộ gia đình chưa có hệ thống thu gom rác thải hợp vệ sinh. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến môi trường nông thôn mà còn tác động tiêu cực đến sức khỏe của người dân. Việc quản lý chất thải rắn và nước thải chưa được thực hiện hiệu quả, dẫn đến tình trạng ô nhiễm nghiêm trọng tại nhiều khu vực. Cần có các giải pháp đồng bộ từ chính quyền địa phương và sự tham gia tích cực của cộng đồng để cải thiện tình hình này.

1.2. Những yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện tiêu chí môi trường

Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện tiêu chí môi trường trong xây dựng nông thôn mới tại huyện Đại Từ. Đầu tiên, nhận thức của người dân về bảo vệ môi trường còn hạn chế, dẫn đến việc không tuân thủ các quy định về xử lý chất thải. Thứ hai, năng lực quản lý của cán bộ cơ sở còn yếu, thiếu kinh nghiệm trong việc triển khai các chương trình bảo vệ môi trường. Thứ ba, tài chính cho các hoạt động bảo vệ môi trường còn hạn chế, ảnh hưởng đến khả năng thực hiện các dự án cải thiện môi trường. Để khắc phục những vấn đề này, cần có sự hỗ trợ từ các cấp chính quyền và các tổ chức xã hội trong việc nâng cao nhận thức và năng lực cho người dân.

II. Đề xuất giải pháp thực hiện tốt tiêu chí môi trường

Để thực hiện tốt tiêu chí môi trường trong xây dựng nông thôn mới, cần có những giải pháp cụ thể và khả thi. Đầu tiên, chính quyền địa phương cần tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục về bảo vệ môi trường cho người dân. Việc tổ chức các buổi hội thảo, tập huấn về kỹ thuật xử lý rác thải và bảo vệ nguồn nước sẽ giúp nâng cao nhận thức và kỹ năng cho cộng đồng. Thứ hai, cần xây dựng các mô hình quản lý chất thải hiệu quả, khuyến khích người dân tham gia vào các hoạt động thu gom và xử lý rác thải. Thứ ba, cần có sự đầu tư mạnh mẽ từ ngân sách nhà nước và các nguồn lực khác để cải thiện cơ sở hạ tầng phục vụ cho công tác bảo vệ môi trường.

2.1. Giải pháp cho chính quyền

Chính quyền cần xây dựng các chính sách hỗ trợ cho các hộ gia đình trong việc đầu tư hệ thống thu gom và xử lý rác thải. Cần có các quy định rõ ràng về trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân trong việc bảo vệ môi trường. Đồng thời, cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra việc thực hiện các quy định về bảo vệ môi trường tại các cơ sở sản xuất kinh doanh. Việc này sẽ giúp nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của người dân và các tổ chức trong việc bảo vệ môi trường.

2.2. Giải pháp cho cộng đồng

Cộng đồng cần được khuyến khích tham gia vào các hoạt động bảo vệ môi trường thông qua các phong trào, hoạt động tình nguyện. Việc thành lập các nhóm bảo vệ môi trường tại các thôn, xóm sẽ tạo ra sự gắn kết và nâng cao trách nhiệm của người dân trong việc bảo vệ môi trường. Ngoài ra, cần có các chương trình hỗ trợ tài chính cho các hộ gia đình trong việc xây dựng các công trình vệ sinh hợp vệ sinh, góp phần cải thiện chất lượng môi trường sống.

Tổng quan nghiên cứu

Xây dựng nông thôn mới (NTM) là một trong những chương trình mục tiêu quốc gia quan trọng nhằm phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại các vùng nông thôn Việt Nam. Tỉnh Thái Nguyên, với huyện Đại Từ là một trong những địa phương có nhiều xã nhất tỉnh, đang tích cực triển khai chương trình này. Tuy nhiên, theo báo cáo, tình trạng ô nhiễm môi trường tại 17/30 xã, thị trấn của huyện vẫn còn nghiêm trọng, đặc biệt là việc thu gom và xử lý rác thải chưa hiệu quả, gây ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống người dân và phát triển bền vững.

Luận văn tập trung đánh giá kết quả thực hiện tiêu chí môi trường trong xây dựng NTM tại hai xã Tân Linh và Hoàng Nông, huyện Đại Từ, giai đoạn 2011-2016. Mục tiêu cụ thể là phân tích điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, thực trạng môi trường, mức độ hoàn thành các tiêu chí môi trường và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý môi trường. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các cấp chính quyền địa phương hoàn thiện tiêu chí môi trường, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững, nâng cao chất lượng cuộc sống người dân nông thôn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

• Lý thuyết phát triển bền vững: Nhấn mạnh sự cân bằng giữa phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và tiến bộ xã hội trong xây dựng NTM.
• Mô hình tiêu chí quốc gia về NTM: Bộ tiêu chí gồm 19 tiêu chí, trong đó tiêu chí môi trường bao gồm 5 nội dung chính như nước sạch, xử lý chất thải, nghĩa trang, bảo vệ môi trường sản xuất kinh doanh, và cảnh quan môi trường.
• Khái niệm môi trường theo Luật Bảo vệ Môi trường 2014: Môi trường là hệ thống các yếu tố vật chất tự nhiên và nhân tạo tác động đến sự tồn tại và phát triển của con người và sinh vật.
• Khung quản lý môi trường nông thôn: Bao gồm nhận thức cộng đồng, năng lực quản lý của cán bộ, chính sách và cơ chế thực thi.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: tiêu chí môi trường trong xây dựng NTM, quản lý chất thải rắn và nước thải, bảo vệ môi trường sản xuất nông nghiệp, và vai trò cộng đồng trong bảo vệ môi trường.

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: Kết hợp số liệu thứ cấp từ các báo cáo kinh tế - xã hội, báo cáo môi trường tỉnh Thái Nguyên, số liệu của UBND huyện Đại Từ và hai xã Tân Linh, Hoàng Nông; số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát, phỏng vấn 250 hộ dân (125 hộ mỗi xã) và cán bộ quản lý môi trường.
• Phương pháp thu thập số liệu: Phát phiếu điều tra, phỏng vấn trực tiếp, khảo sát thực địa, lấy mẫu nước ngầm phân tích tại phòng thí nghiệm theo tiêu chuẩn quốc gia.
• Phương pháp phân tích: Sử dụng Excel để xử lý số liệu khảo sát, phân tích so sánh giữa hai xã, đánh giá mức độ hoàn thành tiêu chí môi trường, kết hợp ý kiến chuyên gia để nhận định và đề xuất giải pháp.
• Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ tháng 7/2016 đến tháng 6/2017, tập trung đánh giá giai đoạn 2011-2016.

Cỡ mẫu 250 phiếu điều tra được chọn ngẫu nhiên, phân bổ theo mật độ dân cư nhằm đảm bảo tính đại diện. Phân tích mẫu nước gồm 5 mẫu với 8 chỉ tiêu môi trường so sánh với quy chuẩn quốc gia.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tình hình thực hiện tiêu chí môi trường: Hai xã Tân Linh và Hoàng Nông đều đạt 11/19 tiêu chí NTM, nhưng tiêu chí môi trường chưa đạt. Tỷ lệ hộ sử dụng nước sạch hợp vệ sinh tại Tân Linh là 87%, Hoàng Nông thấp hơn, khoảng 80%. Tỷ lệ thu gom và xử lý rác thải sinh hoạt chưa đạt 70%, còn tồn đọng rác thải tại các khu vực công cộng và đồng ruộng.

2. Chất lượng nước ngầm: Kết quả phân tích mẫu nước cho thấy pH, tổng chất rắn hòa tan (TDS), độ cứng, amôni và nitrat đều nằm trong giới hạn cho phép theo QCVN 09-MT:2015/BTNMT, tuy nhiên một số mẫu có chỉ số nitrit vượt nhẹ, cảnh báo nguy cơ ô nhiễm do hoạt động sản xuất nông nghiệp.

3. Hoạt động sản xuất kinh doanh và chăn nuôi: Khoảng 65% cơ sở sản xuất kinh doanh và 70% hộ chăn nuôi có chuồng trại đảm bảo vệ sinh môi trường. Tuy nhiên, việc xử lý chất thải chưa đồng bộ, nhiều hộ vẫn thải trực tiếp ra môi trường, gây ô nhiễm đất và nước.

4. Nhận thức và sự tham gia của người dân: Khoảng 60% người dân được khảo sát có nhận thức tốt về bảo vệ môi trường, tuy nhiên chỉ 45% tham gia các hoạt động thu gom, xử lý rác thải và bảo vệ môi trường. Năng lực quản lý môi trường của cán bộ cơ sở còn hạn chế, thiếu chuyên môn và kinh nghiệm thực tiễn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của việc chưa hoàn thành tiêu chí môi trường là do hạn chế về nguồn lực tài chính, nhận thức và sự tham gia của cộng đồng chưa đồng đều, cùng với năng lực quản lý môi trường của cán bộ cơ sở còn yếu. So với các nghiên cứu tại các địa phương khác trong tỉnh, tình trạng này tương tự, phản ánh chung khó khăn trong quản lý môi trường nông thôn.

Biểu đồ thể hiện tỷ lệ hộ sử dụng nước sạch và tỷ lệ thu gom rác thải cho thấy sự chênh lệch rõ rệt giữa hai xã, trong khi bảng phân tích chất lượng nước minh họa các chỉ tiêu môi trường cơ bản đều đạt chuẩn nhưng có xu hướng tăng nhẹ các chỉ số ô nhiễm.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của việc nâng cao nhận thức cộng đồng và tăng cường năng lực quản lý môi trường để hoàn thiện tiêu chí môi trường trong xây dựng NTM. Đồng thời, cần có chính sách hỗ trợ tài chính và kỹ thuật phù hợp để các xã có thể đầu tư hệ thống xử lý chất thải hiệu quả.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng: Triển khai các chương trình giáo dục môi trường, vận động người dân tham gia thu gom, phân loại và xử lý rác thải tại hộ gia đình và cộng đồng. Mục tiêu tăng tỷ lệ tham gia lên 70% trong vòng 2 năm, do UBND xã phối hợp với Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức xã hội thực hiện.

2. Xây dựng và hoàn thiện hệ thống thu gom, xử lý chất thải: Đầu tư xây dựng các điểm tập kết rác thải tập trung, hệ thống xử lý nước thải sinh hoạt và sản xuất theo quy chuẩn. Mục tiêu đạt 90% tỷ lệ thu gom và xử lý rác thải trong 3 năm tới, do phòng Tài nguyên và Môi trường huyện chủ trì phối hợp với các xã.

3. Nâng cao năng lực quản lý môi trường cho cán bộ cơ sở: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn chuyên môn về quản lý môi trường, kỹ thuật xử lý chất thải và giám sát môi trường. Mục tiêu 100% cán bộ môi trường xã được đào tạo trong 1 năm, do Sở Tài nguyên và Môi trường phối hợp với các trường đại học thực hiện.

4. Khuyến khích áp dụng công nghệ sản xuất sạch và mô hình chăn nuôi an toàn: Hỗ trợ kỹ thuật và tài chính cho các hộ sản xuất, chăn nuôi áp dụng quy trình thân thiện môi trường, giảm thiểu ô nhiễm. Mục tiêu 50% hộ chăn nuôi áp dụng mô hình sạch trong 3 năm, do UBND xã và các tổ chức nông nghiệp triển khai.

5. Tăng cường công tác quản lý, giám sát và xử lý vi phạm môi trường: Xây dựng quy chế phối hợp giữa các cơ quan chức năng, tăng cường kiểm tra, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm về môi trường. Mục tiêu giảm 30% vi phạm môi trường trong 2 năm, do UBND huyện và công an huyện thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ quản lý môi trường cấp xã, huyện: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch và triển khai các giải pháp bảo vệ môi trường trong xây dựng NTM.

2. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, cơ chế hỗ trợ phát triển bền vững môi trường nông thôn.

3. Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng dân cư: Tham khảo để tổ chức các chương trình tuyên truyền, vận động và tham gia bảo vệ môi trường tại địa phương.

4. Học viên, nghiên cứu sinh chuyên ngành khoa học môi trường và phát triển nông thôn: Tài liệu tham khảo thực tiễn về đánh giá tiêu chí môi trường và phương pháp nghiên cứu xã hội kết hợp kỹ thuật môi trường.

Câu hỏi thường gặp

1. Tiêu chí môi trường trong xây dựng NTM gồm những nội dung gì?
   Tiêu chí môi trường bao gồm: tỷ lệ hộ sử dụng nước sạch hợp vệ sinh, hoạt động sản xuất kinh doanh đảm bảo môi trường, quản lý và xử lý chất thải, quy hoạch nghĩa trang, xây dựng cảnh quan môi trường xanh - sạch - đẹp.

2. Tại sao tiêu chí môi trường là tiêu chí khó thực hiện nhất?
   Do yêu cầu kỹ thuật cao, nguồn lực tài chính hạn chế, nhận thức và sự tham gia của người dân chưa đồng đều, cùng với năng lực quản lý môi trường của cán bộ cơ sở còn yếu.

3. Phương pháp thu thập số liệu trong nghiên cứu này là gì?
   Kết hợp số liệu thứ cấp từ các báo cáo, số liệu sơ cấp qua khảo sát, phỏng vấn 250 hộ dân, lấy mẫu nước phân tích theo tiêu chuẩn quốc gia, xử lý và phân tích số liệu bằng Excel.

4. Kết quả phân tích chất lượng nước ngầm như thế nào?
   Các chỉ tiêu pH, TDS, độ cứng, amôni, nitrat đều nằm trong giới hạn cho phép, tuy nhiên một số mẫu có chỉ số nitrit vượt nhẹ, cảnh báo nguy cơ ô nhiễm do hoạt động sản xuất nông nghiệp.

5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao tiêu chí môi trường?
   Tăng cường tuyên truyền, xây dựng hệ thống thu gom xử lý chất thải, đào tạo cán bộ quản lý, áp dụng công nghệ sản xuất sạch, tăng cường quản lý và xử lý vi phạm môi trường.

Kết luận

• Đánh giá thực trạng tiêu chí môi trường tại hai xã Tân Linh và Hoàng Nông cho thấy nhiều hạn chế, đặc biệt trong thu gom, xử lý chất thải và nhận thức cộng đồng.
• Chất lượng nước ngầm cơ bản đạt quy chuẩn, nhưng có dấu hiệu ô nhiễm nhẹ cần được giám sát chặt chẽ.
• Năng lực quản lý môi trường của cán bộ cơ sở còn hạn chế, cần được nâng cao thông qua đào tạo chuyên môn.
• Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện tiêu chí môi trường, góp phần hoàn thiện xây dựng NTM bền vững.
• Nghiên cứu có thể làm cơ sở cho các bước tiếp theo trong hoạch định chính sách và triển khai thực tiễn tại huyện Đại Từ và các địa phương tương tự.

Hành động tiếp theo: Các cấp chính quyền và tổ chức liên quan cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp. Đề nghị các nhà nghiên cứu và cán bộ quản lý môi trường tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả công tác bảo vệ môi trường trong xây dựng nông thôn mới.