Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng nông thôn mới nâng cao trở thành nhiệm vụ trọng tâm nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống và bảo vệ môi trường bền vững. Tại huyện Châu Phú, tỉnh An Giang, đến năm 2023, đã có 8/11 xã đạt chuẩn nông thôn mới, trong đó xã Bình Long và xã Thạnh Mỹ Tây đang phấn đấu đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao vào năm 2024 và 2025. Tiêu chí môi trường (tiêu chí 17) là một trong 19 tiêu chí quan trọng, bao gồm các chỉ tiêu về thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt, chất thải hữu cơ, chất thải nhựa, nước thải sinh hoạt, cơ sở chăn nuôi, nghĩa trang và đất cây xanh công cộng.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng thực hiện tiêu chí môi trường tại hai xã này trong giai đoạn 2021-2025, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả bảo vệ môi trường trong quá trình xây dựng nông thôn mới nâng cao. Nghiên cứu tập trung khảo sát 200 hộ dân, phỏng vấn cán bộ quản lý địa phương và khảo sát thực tế tại các khu vực kinh doanh, chăn nuôi, nghĩa trang, cùng với phân tích SWOT và phân tích các bên liên quan.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp số liệu cụ thể về mức độ hoàn thành các chỉ tiêu môi trường, làm cơ sở khoa học cho công tác quản lý, đồng thời góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng và thúc đẩy phát triển bền vững tại địa phương. Kết quả nghiên cứu cũng có thể áp dụng làm tài liệu tham khảo cho các huyện, tỉnh khác trong việc thực hiện tiêu chí môi trường nông thôn mới nâng cao.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển nông thôn bền vững, bao gồm:

  • Lý thuyết phát triển nông thôn toàn diện: Nhấn mạnh sự phát triển đồng bộ về kinh tế, xã hội, văn hóa và môi trường nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống người dân nông thôn.
  • Mô hình xây dựng nông thôn mới nâng cao: Tập trung vào việc nâng cao chất lượng các tiêu chí đã đạt, đặc biệt là tiêu chí môi trường, nhằm hướng tới nông thôn xanh, sạch, đẹp và bền vững.
  • Phân tích SWOT: Đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong thực hiện tiêu chí môi trường tại địa phương.
  • Phân tích các bên liên quan (Stakeholder Analysis): Xác định vai trò, ảnh hưởng và mối quan hệ giữa các bên liên quan trong quá trình thực hiện tiêu chí môi trường.

Các khái niệm chính bao gồm: tiêu chí môi trường xã nông thôn mới nâng cao, ô nhiễm môi trường nông thôn, quản lý chất thải rắn và nước thải, phát triển bền vững, và sự tham gia cộng đồng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp thu thập dữ liệu thứ cấp và khảo sát thực tế:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập tài liệu thứ cấp từ các văn bản pháp lý như Quyết định 1261/QĐ-UBND (2022), báo cáo của UBND huyện Châu Phú, các báo cáo môi trường quốc gia, cùng các nghiên cứu liên quan. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát 200 hộ dân (100 hộ/xã), phỏng vấn 10 cán bộ quản lý địa phương và khảo sát thực tế tại các khu vực kinh doanh, chăn nuôi, nghĩa trang.
  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn ngẫu nhiên có phân bổ đều các hộ dân trên địa bàn xã nhằm đảm bảo tính đại diện. Cỡ mẫu được tính toán dựa trên công thức thống kê với sai số 5%, tuy nhiên do giới hạn nguồn lực, cỡ mẫu thực tế đạt độ chính xác 90%.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS để phân tích thống kê mô tả (tần số, tỷ lệ phần trăm, trung bình), Excel để trình bày biểu đồ, phân tích SWOT để đánh giá nội bộ và môi trường bên ngoài, phân tích các bên liên quan để xác định vai trò và ảnh hưởng của các nhóm đối tượng.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu và khảo sát thực tế được thực hiện từ tháng 2 đến tháng 3 năm 2024; phân tích dữ liệu và hoàn thiện báo cáo từ tháng 4 đến tháng 6 năm 2024.

Phương pháp nghiên cứu điển hình (case study) được áp dụng nhằm tập trung đánh giá chi tiết thực trạng tại hai xã Bình Long và Thạnh Mỹ Tây, từ đó rút ra bài học và đề xuất giải pháp phù hợp cho toàn huyện Châu Phú.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Khả năng đáp ứng tiêu chí môi trường: Cả hai xã Bình Long và Thạnh Mỹ Tây đều đạt 8/12 chỉ tiêu của tiêu chí môi trường (tiêu chí 17). Tuy nhiên, có 3 chỉ tiêu chung chưa hoàn thành gồm: tỷ lệ thu gom và xử lý chất thải rắn sinh hoạt và không nguy hại đạt dưới 95%, tỷ lệ thu gom và tái sử dụng chất thải hữu cơ, phụ phẩm nông nghiệp dưới 80%, và tỷ lệ sử dụng hình thức hỏa táng dưới 10%.

  2. Chỉ tiêu riêng chưa đạt: Xã Bình Long chưa đạt chỉ tiêu về tỷ lệ thu gom, tái sử dụng và tái chế chất thải nhựa (dưới 70%), trong khi xã Thạnh Mỹ Tây chưa đạt chỉ tiêu về tỷ lệ cơ sở chăn nuôi đảm bảo vệ sinh thú y và bảo vệ môi trường (dưới 85%).

  3. Tỷ lệ thu gom chất thải rắn sinh hoạt: Tỷ lệ thu gom tại hai xã đạt khoảng 90%, thấp hơn tiêu chuẩn ≥95%. Tỷ lệ hộ gia đình thực hiện phân loại rác tại nguồn đạt khoảng 53%, chưa đạt mức ≥50% theo tiêu chuẩn.

  4. Thu gom và xử lý nước thải sinh hoạt: Tỷ lệ hộ gia đình thực hiện thu gom và xử lý nước thải bằng biện pháp phù hợp đạt khoảng 30%, thấp hơn tiêu chuẩn ≥35%.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của việc chưa hoàn thành các chỉ tiêu môi trường là do cơ sở hạ tầng và trang thiết bị xử lý chất thải chưa đồng bộ, nhận thức và thói quen của người dân còn hạn chế, cùng với hiệu quả quản lý và giám sát chưa cao. So với các nghiên cứu tại các địa phương khác như xã Vĩnh Hải (Sóc Trăng) hay xã San Thàng (Lai Châu), tình trạng thu gom và xử lý chất thải tại Châu Phú có phần tương đồng về những khó khăn trong việc nâng cao nhận thức cộng đồng và đầu tư hạ tầng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ hoàn thành từng chỉ tiêu môi trường của hai xã, bảng so sánh tỷ lệ thu gom chất thải rắn, nước thải và phân loại rác tại nguồn. Phân tích SWOT cho thấy điểm mạnh là sự quan tâm của chính quyền địa phương và sự tham gia của cộng đồng, điểm yếu là hạn chế về nguồn lực và nhận thức, cơ hội đến từ các chính sách hỗ trợ của tỉnh và trung ương, thách thức là biến đổi khí hậu và áp lực phát triển kinh tế.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao năng lực quản lý, tăng cường truyền thông giáo dục cộng đồng và đầu tư hạ tầng kỹ thuật để bảo vệ môi trường nông thôn bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường hợp tác và huy động nguồn lực: Chủ động phối hợp giữa các cấp chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng để huy động nguồn lực tài chính và kỹ thuật nhằm nâng cấp hệ thống thu gom, xử lý chất thải rắn và nước thải. Mục tiêu đạt tỷ lệ thu gom chất thải rắn sinh hoạt ≥95% trong giai đoạn 2023-2025.

  2. Nâng cao năng lực quản lý và chuyên môn: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn cho cán bộ quản lý địa phương và nhân viên kỹ thuật về quản lý môi trường, vận hành thiết bị xử lý chất thải. Đảm bảo 100% cán bộ liên quan được đào tạo bài bản trước năm 2025.

  3. Tăng cường truyền thông và giáo dục nhận thức cộng đồng: Triển khai các chương trình tuyên truyền, vận động người dân thực hiện phân loại rác tại nguồn, sử dụng các biện pháp xử lý nước thải sinh hoạt phù hợp. Mục tiêu nâng tỷ lệ hộ gia đình phân loại rác tại nguồn lên ≥60% vào năm 2025.

  4. Áp dụng các phương pháp canh tác bền vững và xử lý chất thải hữu cơ: Khuyến khích người dân áp dụng kỹ thuật ủ phân compost từ chất thải hữu cơ và phụ phẩm nông nghiệp, giảm thiểu đốt rơm rạ gây ô nhiễm. Hỗ trợ xây dựng mô hình điểm về canh tác bền vững tại các xã.

  5. Kiểm tra, giám sát và đánh giá thường xuyên: Thiết lập hệ thống kiểm tra, giám sát định kỳ việc thực hiện tiêu chí môi trường, xử lý nghiêm các vi phạm. Đảm bảo các chỉ tiêu môi trường được duy trì và nâng cao liên tục trong giai đoạn 2023-2025.

Các giải pháp trên cần được thực hiện đồng bộ, có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, tổ chức xã hội và người dân nhằm đạt được mục tiêu xây dựng nông thôn mới nâng cao bền vững.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước địa phương: Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp nâng cao tiêu chí môi trường, từ đó xây dựng kế hoạch, chính sách phù hợp cho địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành chính sách công, môi trường: Cung cấp dữ liệu thực tiễn, phương pháp nghiên cứu và phân tích chuyên sâu về xây dựng nông thôn mới nâng cao.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực môi trường và phát triển nông thôn: Là cơ sở để thiết kế các chương trình hỗ trợ, dự án phát triển bền vững tại khu vực nông thôn.

  4. Cộng đồng dân cư và các nhóm nông dân tại huyện Châu Phú và các vùng lân cận: Nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường, khuyến khích tham gia tích cực vào các hoạt động xây dựng nông thôn mới nâng cao.

Luận văn cung cấp các ví dụ thực tế, số liệu cụ thể và đề xuất giải pháp thiết thực, giúp các đối tượng trên có thể áp dụng và phát triển phù hợp với điều kiện địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tiêu chí môi trường trong xây dựng nông thôn mới nâng cao gồm những gì?
    Tiêu chí môi trường (tiêu chí 17) bao gồm các chỉ tiêu về thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt và không nguy hại, xử lý nước thải sinh hoạt, phân loại rác tại nguồn, quản lý chất thải hữu cơ và phụ phẩm nông nghiệp, cơ sở chăn nuôi đảm bảo vệ sinh thú y, nghĩa trang và đất cây xanh công cộng, cùng tỷ lệ sử dụng hình thức hỏa táng.

  2. Tại sao xã Bình Long và Thạnh Mỹ Tây chưa đạt một số chỉ tiêu môi trường?
    Nguyên nhân chính là do cơ sở hạ tầng xử lý chất thải chưa đồng bộ, nhận thức và thói quen của người dân còn hạn chế, cùng với hiệu quả quản lý và giám sát chưa cao, dẫn đến tỷ lệ thu gom và xử lý chất thải chưa đạt chuẩn.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp hỗn hợp gồm thu thập dữ liệu thứ cấp, khảo sát thực tế, phỏng vấn cán bộ và hộ dân, phân tích thống kê mô tả bằng SPSS, phân tích SWOT và phân tích các bên liên quan để đánh giá toàn diện thực trạng và đề xuất giải pháp.

  4. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao tiêu chí môi trường?
    Các giải pháp bao gồm tăng cường hợp tác huy động nguồn lực, nâng cao năng lực quản lý, truyền thông giáo dục cộng đồng, áp dụng phương pháp canh tác bền vững và xử lý chất thải hữu cơ, cùng với kiểm tra, giám sát thường xuyên.

  5. Nghiên cứu có thể áp dụng cho các địa phương khác không?
    Có, kết quả và đề xuất của nghiên cứu có thể làm tài liệu tham khảo cho các huyện, tỉnh khác có điều kiện tương tự trong việc thực hiện tiêu chí môi trường xây dựng nông thôn mới nâng cao, giúp nâng cao hiệu quả quản lý và bảo vệ môi trường nông thôn.

Kết luận

  • Đánh giá thực trạng cho thấy xã Bình Long và Thạnh Mỹ Tây đạt 8/12 chỉ tiêu môi trường, còn một số chỉ tiêu quan trọng chưa hoàn thành do hạn chế về hạ tầng và nhận thức cộng đồng.
  • Nguyên nhân chủ yếu là cơ sở vật chất chưa đáp ứng, thói quen và nhận thức người dân còn thấp, cùng với hiệu quả quản lý chưa cao.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp đồng bộ gồm huy động nguồn lực, nâng cao năng lực quản lý, truyền thông giáo dục, áp dụng kỹ thuật xử lý chất thải và kiểm tra giám sát.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn cao, cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý môi trường nông thôn tại huyện Châu Phú và các địa phương tương tự.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi, đánh giá định kỳ và mở rộng nghiên cứu sang các xã khác trong tỉnh để hoàn thiện tiêu chí môi trường nông thôn mới nâng cao.

Hãy hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng nông thôn mới nâng cao xanh - sạch - đẹp và bền vững cho tương lai!