I. Tổng Quan Về Bệnh Lao Trẻ Em Dịch Tễ Học Hiện Nay
Bệnh lao ở trẻ em vẫn là một thách thức lớn trên toàn cầu. Theo báo cáo của WHO năm 2022, trẻ em chiếm khoảng 11% tổng số ca bệnh lao và 14% tổng số ca tử vong do lao. Tuy nhiên, số liệu thực tế thường thấp hơn ước tính do khó khăn trong chẩn đoán. Các triệu chứng lâm sàng ở trẻ em không đặc hiệu, việc thu thập mẫu bệnh phẩm để xét nghiệm vi khuẩn lao gặp nhiều khó khăn. Do đó, chẩn đoán lao trẻ em chủ yếu dựa vào lâm sàng, có thể dẫn đến trì hoãn điều trị và bệnh tiến triển nặng hơn. Nghiên cứu toàn cầu ước tính năm 2019 có khoảng 997.500 ca bệnh lao trẻ em. WHO liên tục cập nhật hướng dẫn chẩn đoán, điều trị, tập trung vào chẩn đoán lao phổi trẻ em không có bằng chứng vi khuẩn.
1.1. Thách thức trong chẩn đoán lao ở trẻ em Bằng chứng vi khuẩn
Mặc dù xét nghiệm tìm vi khuẩn lao cần được thực hiện bằng nhiều phương pháp và với các loại bệnh phẩm có thể thu thập, khả năng tìm thấy bằng chứng vi khuẩn lao trong các loại bệnh phẩm còn thấp. Tuy nhiên, hầu hết các trường hợp bệnh lao có bằng chứng vi khuẩn (89%) là có bất thường Xquang ngực phù hợp với bệnh lao. Theo báo cáo của WHO, khoảng 20% bệnh nhân lao phổi có kết quả cấy đờm dương tính với vi khuẩn lao nhưng kết quả nhuộm soi trực tiếp âm tính. Nghiên cứu dựa trên cộng đồng cho thấy sự hiện diện của 3 triệu chứng: thời gian ho kéo dài > 2 tuần, gầy sút cân hoặc không tăng cân trong 3 tháng gần đây và mệt mỏi cung cấp độ chính xác chẩn đoán tốt.
1.2. Vai trò của X quang trong chẩn đoán lao phổi trẻ em Ưu điểm
Xquang ngực là một công cụ quan trọng để đánh giá các trường hợp nghi ngờ bệnh lao phổi, màng phổi, hạch trung thất, rốn phổi và nó cũng hữu ích để hỗ trợ chẩn đoán khi lao phổi không thể có bằng chứng vi khuẩn. Nghiên cứu so sánh giá trị của sàng lọc dựa trên triệu chứng lâm sàng với xét nghiệm dựa trên Mantoux và Xquang ngực ở trẻ tiếp xúc với nguồn lây lao cho thấy việc kiểm tra triệu chứng đơn giản và có giá trị đáng kể trong sàng lọc bệnh lao.
II. Phương Pháp Chẩn Đoán Lao Trẻ Em Hướng Dẫn Mới Nhất
Chẩn đoán lao ở trẻ em gặp nhiều khó khăn do triệu chứng không đặc hiệu và hạn chế về bằng chứng vi khuẩn. Hướng dẫn chẩn đoán của WHO liên tục được cập nhật. Hướng dẫn năm 2022 tập trung vào chẩn đoán lao phổi trẻ em không có bằng chứng vi khuẩn, dựa vào lâm sàng, tiền sử tiếp xúc và hình ảnh X-quang. Các triệu chứng: ho kéo dài, gầy sút cân, mệt mỏi hỗ trợ chẩn đoán. X-quang ngực là công cụ quan trọng, đặc biệt khi không có bằng chứng vi khuẩn. Tuy nhiên, chẩn đoán vẫn dựa trên sự kết hợp các triệu chứng lâm sàng, cận lâm sàng và tiền sử tiếp xúc do khả năng tìm bằng chứng vi khuẩn lao ở trẻ em còn hạn chế.
2.1. Các xét nghiệm hỗ trợ chẩn đoán lao trẻ em Xpert MTB RIF
Mặc dù khả năng tìm thấy bằng chứng vi khuẩn lao trong các loại bệnh phẩm còn thấp nhưng xét nghiệm tìm vi khuẩn lao cần đƣợc làm bằng nhiều phƣơng pháp với các loại bệnh phẩm có thể thu nhận đƣợc để tăng khả năng phát hiện vi khuẩn lao. Hầu hết các trƣờng hợp bệnh lao có bằng chứng vi khuẩn (89%) là có bất thƣờng Xquang ngực phù hợp với bệnh lao. Theo báo cáo của WHO, khoảng 20% bệnh nhân lao phổi có kết quả cấy đờm dƣơng tính với vi khuẩn lao nhƣng kết quả nhuộm soi trực tiếp âm tính.
2.2. Phân biệt lao phổi và lao ngoài phổi ở trẻ em Điểm khác biệt
Chẩn đoán bệnh lao ở người lớn thường là chẩn đoán vi sinh còn chẩn đoán bệnh lao ở trẻ em thường là chẩn đoán lâm sàng, dịch tễ học. Trong một số nghiên bệnh lao trẻ em tại Nam Phi, Nigenia thấy rằng lao phổi ở trẻ em chiếm đa số (trên 90%). Tuy nhiên, trong một số nghiên cứu khác, tỉ lệ lao ngoài phổi ở trẻ em chiếm khoảng một nửa tổng số trẻ bị bệnh lao. Nghiên cứu hồi cứu năm năm về lao trẻ em tại Ấn Độ của Tilahun G và cs (2016) thấy trong số trẻ mắc lao phổi thì đa số là lao phổi AFB (-) chiếm 83,1%; 92,5% là các trường hợp lao mới.
III. Điều Trị Lao Trẻ Em Hiệu Quả Phác Đồ Và Lưu Ý Quan Trọng
Điều trị lao trẻ em cần tuân thủ phác đồ chuẩn để đảm bảo hiệu quả và giảm nguy cơ kháng thuốc. Báo cáo của tác giả Hamid M và cs (2019) trong 1665 trẻ đƣợc chẩn đoán lao nhạy cảm và sử dụng thuốc lao hàng 1 thời gian từ 2016-2017, kết quả điều trị thành công là 1.421 trẻ (85,4%) và không thành công là 197 trẻ (11,8%); trong đó 27 trẻ (1,6%) tử vong; 16 trẻ (1%) thất bại điều trị và 154 trẻ (9,3%) không đƣợc đánh giá. Các yếu tố liên quan đến kết quả điều trị không thành công bao gồm: nhóm trẻ nhỏ 0 - 4 tuổi, giới nam, có bằng chứng vi khuẩn học. Tỉ lệ điều trị không thành công ở nhóm có bằng chứng vi khuẩn cao hơn gấp 2,5 lần so với nhóm đƣợc chẩn đoán bằng lâm sàng. Cần theo dõi sát các tác dụng phụ của thuốc và đảm bảo dinh dưỡng đầy đủ cho trẻ trong quá trình điều trị. Cần phát hiện và điều trị sớm để không có trẻ em nào phải chết vì bệnh lao.
3.1. Phác đồ điều trị lao cho trẻ em Những thay đổi mới nhất
Hướng dẫn mới về chẩn đoán, điều trị bệnh lao trẻ em của WHO năm 2022 có sự thay đổi về lựa chọn phác đồ điều trị cho trẻ em trong đó có đề cập đến việc sử dụng phác đồ 4 tháng (2RHZE/2RH) cho các thể lao nhẹ, phác đồ 06 tháng (6RHZPto) trong điều trị lao màng não và việc thay đổi phác đồ điều trị lao hạch từ 12 tháng (2RHZE/10RH) còn 06 tháng (2RHZE/4RH). Theo dõi sát sao, phát hiện sớm các tác dụng phụ của thuốc.
3.2. Yếu tố ảnh hưởng kết quả điều trị lao ở trẻ nhỏ Biện pháp khắc phục
Các yếu tố liên quan đến kết quả điều trị không thành công bao gồm: nhóm trẻ nhỏ 0 - 4 tuổi, giới nam, có bằng chứng vi khuẩn học. Tỉ lệ điều trị không thành công ở nhóm có bằng chứng vi khuẩn cao hơn gấp 2,5 lần so với nhóm đƣợc chẩn đoán bằng lâm sàng. Cần có chế độ chăm sóc đặc biệt với nhóm đối tượng này, đảm bảo tuân thủ điều trị.
IV. Đánh Giá Kết Quả Điều Trị Lao ở Trẻ Em Tiêu Chí Nào
Việc đánh giá kết quả điều trị lao ở trẻ em dựa trên nhiều yếu tố, bao gồm sự cải thiện về lâm sàng, kết quả xét nghiệm vi khuẩn và hình ảnh học. Các tiêu chí đánh giá bao gồm: khỏi bệnh, điều trị thất bại, tử vong, bỏ trị và chuyển điều trị. Cần theo dõi sát sao và ghi nhận đầy đủ thông tin trong quá trình điều trị để đánh giá chính xác kết quả. Báo cáo kết quả điều trị cần tuân thủ theo hướng dẫn của CTCLQG và WHO.
4.1. Tiêu chí đánh giá thành công trong điều trị lao trẻ em Hướng dẫn
Các tiêu chí đánh giá bao gồm: khỏi bệnh, điều trị thất bại, tử vong, bỏ trị và chuyển điều trị. Cần theo dõi sát sao và ghi nhận đầy đủ thông tin trong quá trình điều trị để đánh giá chính xác kết quả. Báo cáo kết quả điều trị cần tuân thủ theo hướng dẫn của CTCLQG và WHO.
4.2. Các yếu tố tiên lượng xấu khi điều trị lao ở trẻ em Lưu ý
Các yếu tố liên quan đến kết quả điều trị không thành công bao gồm: nhóm trẻ nhỏ 0 - 4 tuổi, giới nam, có bằng chứng vi khuẩn học. Tỉ lệ điều trị không thành công ở nhóm có bằng chứng vi khuẩn cao hơn gấp 2,5 lần so với nhóm đƣợc chẩn đoán bằng lâm sàng.
V. Phòng Ngừa Bệnh Lao Trẻ Em Vacxin BCG và Các Biện Pháp
Phòng ngừa bệnh lao ở trẻ em là một chiến lược quan trọng để giảm gánh nặng bệnh tật. Tiêm phòng BCG là biện pháp chính để bảo vệ trẻ khỏi các thể lao nặng như lao màng não, lao kê. Phát hiện và điều trị sớm nguồn lây trong gia đình và cộng đồng cũng góp phần quan trọng vào phòng ngừa. Các biện pháp phòng ngừa khác bao gồm: cải thiện điều kiện sống, dinh dưỡng hợp lý và tăng cường hệ miễn dịch cho trẻ.
5.1. Vacxin BCG Hiệu quả trong phòng ngừa lao sơ nhiễm ở trẻ
Tiêm phòng BCG là biện pháp chính để bảo vệ trẻ khỏi các thể lao nặng như lao màng não, lao kê. Vacxin giúp giảm nguy cơ mắc bệnh nặng và tử vong do lao. Cần đảm bảo trẻ được tiêm phòng BCG theo đúng lịch trình.
5.2. Biện pháp giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm lao cho trẻ em Thực hiện
Phát hiện và điều trị sớm nguồn lây trong gia đình và cộng đồng cũng góp phần quan trọng vào phòng ngừa. Các biện pháp phòng ngừa khác bao gồm: cải thiện điều kiện sống, dinh dưỡng hợp lý và tăng cường hệ miễn dịch cho trẻ. Cần tăng cường giáo dục sức khỏe về bệnh lao cho cộng đồng.
VI. Tương Lai Chẩn Đoán và Điều Trị Lao Trẻ Em Hướng Đi Mới
Tương lai của chẩn đoán và điều trị lao trẻ em hứa hẹn nhiều tiến bộ. Các kỹ thuật chẩn đoán mới như xét nghiệm GeneXpert và các xét nghiệm IGRA giúp phát hiện bệnh sớm và chính xác hơn. Nghiên cứu về các loại thuốc mới và phác đồ điều trị ngắn ngày hơn có thể cải thiện hiệu quả điều trị và giảm gánh nặng cho bệnh nhân. Cần tiếp tục đầu tư vào nghiên cứu và phát triển để đạt được mục tiêu thanh toán bệnh lao.
6.1. Ứng dụng công nghệ mới trong chẩn đoán lao trẻ em Triển vọng
Các kỹ thuật chẩn đoán mới như xét nghiệm GeneXpert và các xét nghiệm IGRA giúp phát hiện bệnh sớm và chính xác hơn. Các xét nghiệm này có độ nhạy và độ đặc hiệu cao hơn so với các phương pháp truyền thống.
6.2. Nghiên cứu phát triển thuốc điều trị lao hiệu quả hơn Lợi ích
Nghiên cứu về các loại thuốc mới và phác đồ điều trị ngắn ngày hơn có thể cải thiện hiệu quả điều trị và giảm gánh nặng cho bệnh nhân. Các loại thuốc mới có thể có ít tác dụng phụ hơn và rút ngắn thời gian điều trị.
