Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động tư vấn sử dụng thuốc không kê đơn (OTC) tại các nhà thuốc đóng vai trò quan trọng trong hệ thống chăm sóc sức khỏe cộng đồng, đặc biệt tại Việt Nam, nơi hơn 80% người dân thường tìm đến nhà thuốc khi có vấn đề sức khỏe. Tuy nhiên, thực trạng tư vấn tại các nhà thuốc trên địa bàn thành phố Huế còn nhiều hạn chế, với tỷ lệ tư vấn chỉ đạt khoảng 61% trong tổng số trường hợp mua thuốc OTC được quan sát. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng tư vấn sử dụng thuốc OTC tại các nhà thuốc trên địa bàn thành phố Huế và đánh giá hiệu quả của can thiệp đào tạo nhằm nâng cao chất lượng tư vấn. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 8/2017 đến tháng 3/2018, với phạm vi khảo sát 21 nhà thuốc và 38 dược sĩ tham gia đào tạo. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp bằng chứng thực tiễn về chất lượng tư vấn tại nhà thuốc, đồng thời đề xuất các giải pháp can thiệp nhằm nâng cao kỹ năng và kiến thức tư vấn, góp phần cải thiện việc sử dụng thuốc an toàn, hợp lý và hiệu quả trong cộng đồng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết Thực hành tốt nhà thuốc (GPP): Đặt lợi ích người bệnh lên trên hết, cung cấp thuốc chất lượng kèm tư vấn thích hợp, tham gia tự điều trị và góp phần sử dụng thuốc an toàn, hợp lý.
  • Mô hình tư vấn sử dụng thuốc OTC: Bao gồm các bước thiết lập mối quan hệ, thu thập thông tin, cung cấp thông tin và kết thúc tư vấn với kiểm tra mức độ hiểu của bệnh nhân.
  • Khái niệm thuốc không kê đơn (OTC): Thuốc có độc tính thấp, an toàn cho tự điều trị, ít tương tác và không gây lệ thuộc.
  • Khung lý thuyết can thiệp giáo dục: Tập trung nâng cao kiến thức và kỹ năng thông qua đào tạo, phản hồi ngay lập tức và sử dụng công cụ hỗ trợ tư vấn.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thiết kế gồm hai giai đoạn chính:

  1. Đánh giá thực trạng tư vấn sử dụng thuốc OTC:

    • Phương pháp: Quan sát trực tiếp, mù đơn, không can thiệp.
    • Đối tượng: 269 trường hợp mua thuốc OTC tại 21 nhà thuốc trên địa bàn thành phố Huế.
    • Cỡ mẫu: 21 nhà thuốc được chọn thuận tiện, quan sát trong tổng số 63 giờ.
    • Công cụ: Bảng kiểm đánh giá các bước tư vấn, thu thập và cung cấp thông tin, kết thúc tư vấn.

  2. Đánh giá hiệu quả can thiệp nâng cao chất lượng tư vấn:

    • Phương pháp: Can thiệp giáo dục qua đào tạo trực tiếp, đánh giá kiến thức trước và sau đào tạo bằng phiếu đánh giá, đánh giá kỹ năng tư vấn qua phương pháp đóng vai.
    • Đối tượng: 38 dược sĩ nhà thuốc trên địa bàn thành phố Huế.
    • Công cụ: Phiếu đánh giá kiến thức, kịch bản đóng vai tư vấn cảm lạnh, bảng kiểm đánh giá kỹ năng tư vấn.
    • Timeline: Đào tạo vào tháng 3/2018, đánh giá kỹ năng đóng vai một tuần sau đào tạo.

Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm Microsoft Excel 2013 và Medcalc® 12.3, sử dụng các kiểm định thống kê phù hợp như test McNemar và test t ghép cặp để đánh giá sự khác biệt.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ tư vấn sử dụng thuốc OTC tại nhà thuốc:

    • Trong 269 trường hợp quan sát, có 164 trường hợp (61,0%) được dược sĩ tư vấn.
    • 59,2% tư vấn được thực hiện chủ động bởi dược sĩ, 40,8% do khách hàng yêu cầu.
    • Thời gian tư vấn chủ yếu dưới 3 phút (64,0%).

  2. Chất lượng thu thập và cung cấp thông tin:

    • Thông tin thu thập nhiều nhất là triệu chứng bệnh (63,4%) và đối tượng dùng thuốc (52,4%).
    • Thông tin cung cấp phổ biến gồm số lần dùng thuốc (61,0%), liều dùng (52,4%) và chỉ định thuốc (51,2%).
    • Hướng dẫn xử lý khi quên liều và bảo quản thuốc không được tư vấn.
    • Tỷ lệ tư vấn trường hợp cần khám chuyên khoa chỉ đạt 18,9%.

  3. Hiệu quả can thiệp đào tạo:

    • Kiến thức dược sĩ về quản lý cảm lạnh tăng đáng kể sau đào tạo, ví dụ tỷ lệ trả lời đúng về nguyên nhân cảm lạnh tăng từ 39,5% lên 94,7% (p < 0,05).
    • Số lời khuyên trung bình mỗi dược sĩ đưa ra tăng từ 1,89 lên 4,97 (p < 0,05).
    • Tỷ lệ tư vấn sau can thiệp đạt 100%, trong đó 80% tư vấn chủ động.
    • Thời gian tư vấn trung bình gần 4 phút, tăng so với trước can thiệp.

  4. Thực hành bán thuốc điều trị cảm lạnh:

    • Trung bình mỗi trường hợp mua thuốc cảm lạnh người lớn được bán 4,56 thuốc, trẻ em 3,43 thuốc.
    • 100% trường hợp mua thuốc người lớn được bán paracetamol, 100% trường hợp mua thuốc người lớn và 56,3% trẻ em được bán kháng sinh không có đơn.
    • Việc bán thuốc kê đơn không theo quy định vẫn phổ biến.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy hoạt động tư vấn tại nhà thuốc trên địa bàn thành phố Huế còn nhiều hạn chế về tỷ lệ tư vấn, thời gian và nội dung tư vấn, tương tự các nghiên cứu tại Việt Nam và một số nước đang phát triển. Việc tư vấn chủ yếu do dược sĩ cao đẳng và trung học thực hiện, thời gian tư vấn ngắn, chưa đầy đủ các nội dung quan trọng như hướng dẫn xử lý quên liều, bảo quản thuốc và tư vấn khi cần khám chuyên khoa. Sau can thiệp đào tạo, kiến thức và kỹ năng tư vấn của dược sĩ được cải thiện rõ rệt, thể hiện qua tỷ lệ trả lời đúng kiến thức và số lời khuyên tăng lên, cũng như tỷ lệ tư vấn chủ động tăng lên 80%. Tuy nhiên, việc bán thuốc kê đơn không theo quy định vẫn còn phổ biến, cho thấy cần có các biện pháp quản lý chặt chẽ hơn. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ trả lời đúng kiến thức trước và sau đào tạo, bảng thống kê tỷ lệ tư vấn các nội dung và biểu đồ phân bố thời gian tư vấn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức đào tạo thường xuyên cho dược sĩ nhà thuốc nhằm nâng cao kiến thức và kỹ năng tư vấn sử dụng thuốc OTC, đặc biệt về các bệnh thông thường như cảm lạnh. Thời gian: hàng năm; Chủ thể: Sở Y tế, Trường Đại học Y Dược.

  2. Phát triển và phổ biến công cụ hỗ trợ tư vấn như “Sổ tay tư vấn dành cho dược sĩ nhà thuốc” để dược sĩ dễ dàng tra cứu và áp dụng trong thực tế. Thời gian: 6 tháng; Chủ thể: Bộ Y tế, các tổ chức dược phẩm.

  3. Tăng cường kiểm tra, giám sát hoạt động bán thuốc tại nhà thuốc, đặc biệt việc bán thuốc kê đơn không có đơn, nhằm đảm bảo tuân thủ quy định pháp luật. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Cục Quản lý Dược, Thanh tra Sở Y tế.

  4. Xây dựng chương trình truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng về việc sử dụng thuốc hợp lý, khuyến khích người dân yêu cầu tư vấn và tuân thủ hướng dẫn sử dụng thuốc. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Bộ Y tế, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Dược sĩ nhà thuốc và nhân viên bán thuốc: Nâng cao kỹ năng tư vấn, cập nhật kiến thức quản lý các bệnh thông thường, cải thiện chất lượng phục vụ khách hàng.

  2. Cơ quan quản lý nhà nước về dược và y tế: Làm cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, quy định và chương trình đào tạo, giám sát hoạt động nhà thuốc.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Dược: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, nội dung đào tạo và thực trạng thực hành tư vấn tại nhà thuốc.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và phát triển y dược: Sử dụng dữ liệu thực tiễn để phát triển các công cụ hỗ trợ tư vấn, chương trình can thiệp giáo dục phù hợp với điều kiện Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tư vấn sử dụng thuốc OTC tại nhà thuốc lại quan trọng?
    Tư vấn giúp người dùng hiểu rõ cách dùng thuốc an toàn, hợp lý, giảm nguy cơ tác dụng phụ và tăng hiệu quả điều trị. Ví dụ, tư vấn đúng liều dùng paracetamol giúp tránh ngộ độc gan.

  2. Phương pháp nào được sử dụng để đánh giá chất lượng tư vấn trong nghiên cứu?
    Nghiên cứu sử dụng quan sát trực tiếp và phương pháp đóng vai để thu thập dữ liệu khách quan về thực hành tư vấn tại nhà thuốc.

  3. Can thiệp đào tạo có hiệu quả như thế nào trong việc nâng cao chất lượng tư vấn?
    Sau đào tạo, tỷ lệ tư vấn chủ động tăng từ 59,2% lên 80%, kiến thức dược sĩ về quản lý cảm lạnh tăng đáng kể với p < 0,05.

  4. Tại sao việc bán thuốc kê đơn không có đơn vẫn phổ biến?
    Nguyên nhân có thể do thiếu kiểm soát chặt chẽ, nhận thức chưa đầy đủ của dược sĩ và nhu cầu mua thuốc nhanh của khách hàng.

  5. Làm thế nào để cải thiện thời gian và chất lượng tư vấn tại nhà thuốc?
    Đào tạo kỹ năng giao tiếp, sử dụng công cụ hỗ trợ tư vấn và tăng cường giám sát thực hành là các giải pháp hiệu quả.

Kết luận

  • Tỷ lệ tư vấn sử dụng thuốc OTC tại nhà thuốc trên địa bàn thành phố Huế đạt khoảng 61%, với phần lớn tư vấn do dược sĩ cao đẳng và trung học thực hiện.
  • Nội dung tư vấn còn thiếu sót, đặc biệt trong hướng dẫn xử lý quên liều, bảo quản thuốc và tư vấn khi cần khám chuyên khoa.
  • Can thiệp đào tạo nâng cao kiến thức và kỹ năng tư vấn của dược sĩ, tăng tỷ lệ tư vấn chủ động lên 80% và cải thiện số lượng lời khuyên.
  • Việc bán thuốc kê đơn không có đơn vẫn còn phổ biến, cần tăng cường quản lý và giám sát.
  • Khuyến nghị tổ chức đào tạo thường xuyên, phát triển công cụ hỗ trợ tư vấn, tăng cường kiểm tra và truyền thông cộng đồng để nâng cao chất lượng sử dụng thuốc an toàn, hợp lý.

Tiếp theo, các cơ quan chức năng và nhà thuốc nên phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả tư vấn sử dụng thuốc, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Để biết thêm chi tiết và áp dụng các phương pháp can thiệp hiệu quả, quý độc giả và các nhà quản lý có thể tham khảo toàn văn luận văn này.