Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam đang đối mặt với xu hướng già hóa dân số nhanh chóng, dự báo sẽ trở thành quốc gia có dân số già vào năm 2020. Tỉnh Quảng Ninh có dân số khoảng 1.200 người (năm 2013), trong đó người cao tuổi chiếm 10,82%. Trung tâm Bảo trợ xã hội tỉnh Quảng Ninh hiện đang chăm sóc 95 người cao tuổi cô đơn, không nơi nương tựa. Sự già hóa dân số ảnh hưởng sâu sắc đến phát triển kinh tế, giáo dục, văn hóa và hệ thống an sinh xã hội. Công tác xã hội (CTXH) đối với người cao tuổi đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng cuộc sống, hỗ trợ người cao tuổi tự lực và hòa nhập xã hội.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích thực trạng công tác xã hội cá nhân đối với người cao tuổi tại Trung tâm Bảo trợ xã hội tỉnh Quảng Ninh, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác này. Nghiên cứu tập trung trong khoảng thời gian từ tháng 12/2015 đến tháng 6/2016, với phạm vi tại Trung tâm Bảo trợ xã hội tỉnh Quảng Ninh. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần phát triển lý luận và thực tiễn công tác xã hội cá nhân, đồng thời hỗ trợ nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho người cao tuổi tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu vận dụng hai lý thuyết chính:

  • Lý thuyết hệ thống sinh thái: Nhấn mạnh mối quan hệ tương tác giữa cá nhân và môi trường xã hội. Người cao tuổi chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố môi trường và đồng thời có thể tác động ngược lại môi trường sống của mình. Lý thuyết này giúp nhân viên công tác xã hội hiểu và can thiệp phù hợp dựa trên sự liên kết giữa cá nhân và các hệ thống xã hội xung quanh.

  • Lý thuyết bậc thang nhu cầu của Abraham Maslow: Phân loại nhu cầu của con người thành 5 cấp độ từ cơ bản đến cao cấp: nhu cầu sinh lý, an toàn, tình cảm xã hội, được tôn trọng và hoàn thiện bản thân. Lý thuyết này được áp dụng để đánh giá nhu cầu của người cao tuổi, từ đó xác định các dịch vụ và hỗ trợ cần thiết nhằm đáp ứng đầy đủ các nhu cầu đó.

Các khái niệm chính bao gồm: người cao tuổi (theo Luật Người cao tuổi Việt Nam là từ đủ 60 tuổi trở lên), công tác xã hội cá nhân (quá trình trợ giúp cá nhân phát huy tiềm năng, tự giải quyết vấn đề), và các vai trò của nhân viên công tác xã hội như người tạo khả năng, điều phối dịch vụ, giáo dục, biện hộ, tạo môi trường thuận lợi và giám sát.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, bao gồm:

  • Phân tích tài liệu: Thu thập và tổng hợp các văn bản, chính sách, tài liệu liên quan đến công tác xã hội và người cao tuổi.

  • Quan sát: Theo dõi trực tiếp các biểu hiện hành vi, thái độ của người cao tuổi tại Trung tâm trong quá trình sinh hoạt và chăm sóc.

  • Phỏng vấn sâu (định tính): Thực hiện phỏng vấn 2 người cao tuổi và 3 cán bộ nhân viên Trung tâm để thu thập thông tin chi tiết về hoàn cảnh, nhu cầu, tâm lý và các vấn đề liên quan.

  • Chọn mẫu: Phỏng vấn ngẫu nhiên 50 người cao tuổi trong tổng số 95 người tại Trung tâm để khảo sát nhu cầu.

  • Phân tích dữ liệu: Sử dụng phương pháp phân tích nội dung và thống kê mô tả để đánh giá thực trạng và nhu cầu của người cao tuổi.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 12/2015 đến tháng 6/2016, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và chính xác phục vụ cho mục tiêu nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm người cao tuổi tại Trung tâm: Trong 95 người cao tuổi, 58% bị khuyết tật (bao gồm vận động, nhìn, trí tuệ), 42% bình thường. Nhóm tuổi 60-69 chiếm 44,2%, 70-79 chiếm 31,6%, 80-89 chiếm 19%, trên 90 tuổi chiếm 5%. Giới tính nữ chiếm 60%, nam 40%. Khoảng 55,8% không còn người thân, 44,2% còn người thân.

  2. Nhu cầu của người cao tuổi: 45% ưu tiên nhu cầu ăn, ở phù hợp với sức khỏe và tuổi tác; 26% quan tâm đến nhu cầu an toàn về sức khỏe và môi trường sống; 18% cần nhu cầu tình cảm, giao lưu xã hội; 32% mong muốn được tôn trọng và khẳng định giá trị bản thân.

  3. Khả năng đáp ứng nhu cầu tại Trung tâm: Trung tâm đảm bảo chế độ ăn uống theo bệnh lý, bố trí phòng ở phù hợp (20 m2/phòng, có công trình vệ sinh khép kín), tạo môi trường sống an toàn, thoáng mát. Cán bộ nhân viên thường xuyên thăm hỏi, động viên người cao tuổi, tổ chức các hoạt động văn hóa, thể thao, hội họp để tăng cường giao lưu xã hội.

  4. Tiến trình công tác xã hội cá nhân: Qua trường hợp cụ thể bà Nguyễn Thị Th (80 tuổi), nhân viên công tác xã hội đã tiếp cận, thu thập thông tin, xác định vấn đề khủng hoảng tâm lý do bệnh tật, hoàn cảnh khó khăn và trách nhiệm chăm sóc con gái nuôi bị bệnh nặng. Qua phỏng vấn sâu, nhân viên CTXH đã sử dụng kỹ năng giao tiếp, thấu cảm để xây dựng kế hoạch trợ giúp phù hợp, hỗ trợ bà Th nâng cao năng lực tự chăm sóc và cải thiện tâm lý.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy người cao tuổi tại Trung tâm có nhiều đặc điểm đa dạng về sức khỏe, hoàn cảnh gia đình và nhu cầu. Tỷ lệ người cao tuổi khuyết tật chiếm đa số, điều này đặt ra thách thức lớn cho công tác chăm sóc và hỗ trợ. Nhu cầu về ăn, ở và an toàn được ưu tiên hàng đầu, phù hợp với lý thuyết Maslow về nhu cầu sinh lý và an toàn.

Khả năng đáp ứng của Trung tâm đã phần nào đáp ứng các nhu cầu cơ bản, tuy nhiên nhu cầu tình cảm và được tôn trọng vẫn còn thiếu hụt, nhất là với nhóm người không còn người thân. Việc tổ chức các hoạt động giao lưu, văn hóa giúp cải thiện tình trạng này nhưng cần được tăng cường hơn nữa.

Trường hợp bà Th minh họa rõ nét vai trò của nhân viên công tác xã hội trong việc tiếp cận, đánh giá và can thiệp cá nhân. Việc sử dụng kỹ năng chuyên môn giúp thân chủ vượt qua khủng hoảng tâm lý, đồng thời nâng cao chất lượng cuộc sống. So sánh với các nghiên cứu trong nước cho thấy công tác xã hội cá nhân đối với người cao tuổi tại các trung tâm bảo trợ xã hội còn mới mẻ và cần phát triển chuyên nghiệp hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố nhóm tuổi, giới tính, tình trạng khuyết tật và bảng tổng hợp nhu cầu ưu tiên của người cao tuổi, giúp minh họa rõ ràng hơn thực trạng và nhu cầu của đối tượng nghiên cứu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo chuyên môn cho nhân viên công tác xã hội

    • Mục tiêu: Nâng cao kỹ năng tiếp cận, đánh giá và can thiệp cá nhân cho người cao tuổi.
    • Thời gian: Triển khai trong 12 tháng.
    • Chủ thể: Trung tâm Bảo trợ xã hội phối hợp với các cơ sở đào tạo chuyên ngành công tác xã hội.

  2. Phát triển các chương trình giao lưu, sinh hoạt văn hóa, thể thao cho người cao tuổi

    • Mục tiêu: Đáp ứng nhu cầu tình cảm, xã hội, giảm cảm giác cô đơn, tăng cường sự gắn kết cộng đồng.
    • Thời gian: Tổ chức định kỳ hàng tháng.
    • Chủ thể: Trung tâm phối hợp với Hội Người cao tuổi địa phương và các tổ chức xã hội.

  3. Cải thiện điều kiện vật chất, đặc biệt là chỗ ở và chăm sóc y tế

    • Mục tiêu: Đảm bảo môi trường sống an toàn, phù hợp với sức khỏe người cao tuổi, nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe.
    • Thời gian: Lập kế hoạch cải tạo, nâng cấp trong 24 tháng.
    • Chủ thể: UBND tỉnh Quảng Ninh, Sở Lao động Thương binh và Xã hội, Trung tâm Bảo trợ xã hội.

  4. Xây dựng hệ thống hỗ trợ tâm lý và tư vấn cá nhân cho người cao tuổi

    • Mục tiêu: Giảm thiểu khủng hoảng tâm lý, nâng cao sức khỏe tinh thần cho người cao tuổi.
    • Thời gian: Triển khai trong 6 tháng đầu năm.
    • Chủ thể: Trung tâm phối hợp với các chuyên gia tâm lý, tổ chức xã hội.

  5. Tăng cường kết nối nguồn lực từ gia đình và cộng đồng

    • Mục tiêu: Huy động sự tham gia của gia đình, người thân và cộng đồng trong chăm sóc người cao tuổi.
    • Thời gian: Liên tục, có kế hoạch cụ thể hàng năm.
    • Chủ thể: Trung tâm, Hội Người cao tuổi, các tổ chức xã hội và cộng đồng địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhân viên công tác xã hội và cán bộ quản lý Trung tâm bảo trợ xã hội

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng, phương pháp can thiệp cá nhân hiệu quả, nâng cao kỹ năng chuyên môn.
    • Use case: Áp dụng trong công tác chăm sóc, hỗ trợ người cao tuổi tại các trung tâm.

  2. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước về lao động, thương binh và xã hội

    • Lợi ích: Hiểu rõ nhu cầu, khó khăn của người cao tuổi, từ đó xây dựng chính sách phù hợp.
    • Use case: Phát triển chương trình an sinh xã hội, chính sách bảo trợ xã hội.

  3. Các tổ chức phi chính phủ, tổ chức xã hội và tình nguyện viên hoạt động trong lĩnh vực người cao tuổi

    • Lợi ích: Có cơ sở khoa học để thiết kế chương trình hỗ trợ, can thiệp phù hợp.
    • Use case: Tổ chức hoạt động giao lưu, chăm sóc sức khỏe, tư vấn tâm lý.

  4. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành công tác xã hội, xã hội học, tâm lý học

    • Lợi ích: Tham khảo tài liệu nghiên cứu thực tiễn, phương pháp nghiên cứu và ứng dụng lý thuyết.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn, luận án liên quan đến người cao tuổi.

Câu hỏi thường gặp

  1. Công tác xã hội cá nhân đối với người cao tuổi là gì?
    Công tác xã hội cá nhân là quá trình nhân viên xã hội sử dụng kỹ năng chuyên môn để giúp người cao tuổi phát huy tiềm năng, tự giải quyết vấn đề và cải thiện điều kiện sống. Ví dụ, hỗ trợ người cao tuổi vượt qua khủng hoảng tâm lý hoặc khó khăn trong sinh hoạt hàng ngày.

  2. Những nhu cầu cơ bản của người cao tuổi tại Trung tâm Bảo trợ xã hội Quảng Ninh là gì?
    Bao gồm nhu cầu ăn uống phù hợp, chỗ ở an toàn, chăm sóc sức khỏe định kỳ, nhu cầu tình cảm xã hội và được tôn trọng. Khoảng 45% người cao tuổi ưu tiên nhu cầu ăn, ở; 26% quan tâm đến an toàn; 18% cần tình cảm xã hội.

  3. Vai trò của nhân viên công tác xã hội trong chăm sóc người cao tuổi?
    Nhân viên công tác xã hội đóng vai trò tạo khả năng, điều phối dịch vụ, giáo dục, biện hộ và tạo môi trường thuận lợi cho người cao tuổi. Họ giúp người cao tuổi nhận thức giá trị bản thân, kết nối nguồn lực và giám sát tiến trình trợ giúp.

  4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Nghiên cứu sử dụng phân tích tài liệu, quan sát, phỏng vấn sâu định tính và khảo sát định lượng với mẫu 50 người cao tuổi. Phương pháp này giúp thu thập dữ liệu đa chiều, phản ánh thực trạng và nhu cầu của đối tượng nghiên cứu.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao công tác xã hội cá nhân đối với người cao tuổi?
    Bao gồm đào tạo nhân viên chuyên môn, phát triển chương trình giao lưu văn hóa, cải thiện điều kiện vật chất, xây dựng hệ thống hỗ trợ tâm lý và tăng cường kết nối nguồn lực gia đình, cộng đồng. Các giải pháp này nhằm nâng cao chất lượng chăm sóc và hỗ trợ người cao tuổi.

Kết luận

  • Người cao tuổi tại Trung tâm Bảo trợ xã hội tỉnh Quảng Ninh đa dạng về sức khỏe, hoàn cảnh và nhu cầu, trong đó nhóm khuyết tật chiếm 58%.
  • Nhu cầu ăn, ở và an toàn được ưu tiên hàng đầu, tuy nhiên nhu cầu tình cảm và được tôn trọng vẫn còn thiếu hụt.
  • Trung tâm đã đáp ứng phần lớn nhu cầu cơ bản, đồng thời tổ chức các hoạt động giao lưu, văn hóa nhằm nâng cao đời sống tinh thần.
  • Công tác xã hội cá nhân đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ người cao tuổi vượt qua khó khăn, điển hình qua trường hợp bà Nguyễn Th.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực nhân viên, cải thiện điều kiện vật chất, phát triển dịch vụ hỗ trợ tâm lý và tăng cường kết nối nguồn lực gia đình, cộng đồng.

Next steps: Triển khai đào tạo nhân viên, xây dựng chương trình hỗ trợ tâm lý, cải tạo cơ sở vật chất và tăng cường hoạt động giao lưu xã hội trong vòng 12-24 tháng tới.

Call to action: Các cơ quan quản lý, trung tâm bảo trợ xã hội và tổ chức xã hội cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng công tác xã hội cá nhân đối với người cao tuổi, góp phần xây dựng xã hội an sinh bền vững.