Nghiên cứu về cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước tại tỉnh Thanh Hóa

• Tác giả: Trịnh Văn Suy
• Người hướng dẫn: PGS. TS Phan Thanh Phố
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Kinh tế chính trị
• Đề tài: Cổ Phần Hóa Doanh Nghiệp Nhà Nước Tại Tỉnh Thanh Hóa
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2004
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM CHUNG VỀ CỔ PHẦN HÓA DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC
• 1.1. Khái niệm và tính tất yếu khách quan về cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước
• 1.2. Quan điểm của Đảng ta về cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước
• 1.3. Một số kinh nghiệm chung về cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước ở nước ta và một số địa phương
• 2. CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CỔ PHẦN HÓA DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC CỦA TỈNH THANH HÓA THỜI GIAN QUA
• 2.1. Tình hình thực hiện cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước ở tỉnh Thanh Hóa
• 2.2. Đánh giá chung và những vấn đề bức xúc đặt ra
• 3. CHƯƠNG 3: PHƯƠNG HƯỚNG GIẢI PHÁP CƠ BẢN ĐẨY MẠNH CỔ PHẦN HÓA VÀ HẬU CỔ PHẦN HÓA DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC CỦA TỈNH THANH HÓA THỜI GIAN TỚI
• 3.1. Phương hướng
• 3.2. Những giải pháp cơ bản, đẩy mạnh cổ phần hóa, hậu cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước của tỉnh Thanh Hóa trong thời gian tới
• Danh mục tài liệu tham khảo

I. Khái niệm và tính tất yếu khách quan về cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước

Cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước (CPH DNNN) là một quá trình chuyển đổi hình thức sở hữu từ nhà nước sang nhiều chủ sở hữu thông qua việc phát hành cổ phiếu. Điều này không chỉ giúp tăng cường hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp mà còn tạo ra một môi trường cạnh tranh lành mạnh trong nền kinh tế. Theo quan điểm của Đảng và Nhà nước, CPH DNNN là một trong những biện pháp quan trọng nhằm tái cấu trúc nền kinh tế, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. CPH DNNN tại tỉnh Thanh Hóa đã được triển khai từ nhiều năm qua, tuy nhiên, vẫn còn nhiều thách thức cần giải quyết. Việc xác định giá trị doanh nghiệp trước khi CPH còn chưa hợp lý, dẫn đến những khó khăn trong việc thu hút đầu tư. Như vậy, CPH không chỉ là một xu hướng tất yếu mà còn là một yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh hiện nay.

1.1. Định nghĩa và vai trò của cổ phần hóa

Cổ phần hóa DNNN là quá trình chuyển đổi sở hữu từ nhà nước sang sở hữu tập thể của các cổ đông. Điều này không chỉ giúp tăng cường hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp mà còn tạo ra một môi trường cạnh tranh lành mạnh trong nền kinh tế. CPH DNNN có vai trò quan trọng trong việc thu hút vốn đầu tư, nâng cao năng lực cạnh tranh và cải thiện hiệu quả sản xuất kinh doanh. Theo thống kê, nhiều doanh nghiệp sau khi CPH đã có sự chuyển biến tích cực trong hoạt động sản xuất kinh doanh, góp phần vào sự phát triển kinh tế của tỉnh Thanh Hóa.

II. Thực trạng cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước tại tỉnh Thanh Hóa

Tình hình thực hiện CPH DNNN tại tỉnh Thanh Hóa đã có những bước tiến nhất định. Tính đến cuối năm 2003, tỉnh đã thực hiện CPH cho 60 DNNN. Tuy nhiên, tiến độ CPH vẫn còn chậm so với yêu cầu. Các mục tiêu chủ yếu của CPH chưa đạt được như mong đợi, và việc xác định giá trị doanh nghiệp trước khi CPH còn nhiều bất cập. Những vấn đề này đã đặt ra yêu cầu cần có những giải pháp cụ thể để thúc đẩy tiến trình CPH. Đánh giá chung cho thấy, mặc dù có những kết quả tích cực, nhưng vẫn còn nhiều hạn chế cần khắc phục để CPH thực sự trở thành động lực cho sự phát triển kinh tế của tỉnh.

2.1. Đánh giá kết quả và những vấn đề bức xúc

Đánh giá kết quả CPH DNNN tại Thanh Hóa cho thấy, nhiều doanh nghiệp sau CPH đã có sự chuyển biến tích cực trong hoạt động sản xuất kinh doanh. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại nhiều vấn đề bức xúc như tiến độ CPH chậm, các mục tiêu chủ yếu chưa đạt được, và việc xác định giá trị doanh nghiệp còn nhiều bất cập. Những vấn đề này cần được giải quyết để CPH thực sự phát huy hiệu quả, góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh.

III. Phương hướng và giải pháp đẩy mạnh cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước

Để đẩy mạnh CPH DNNN tại tỉnh Thanh Hóa trong thời gian tới, cần xác định rõ phương hướng và các giải pháp cụ thể. Một trong những phương hướng quan trọng là tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức về CPH trong cộng đồng doanh nghiệp và người dân. Đồng thời, cần hoàn thiện cơ chế chính sách để tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp trong quá trình CPH. Các giải pháp cụ thể như cải thiện quy trình xác định giá trị doanh nghiệp, tăng cường hỗ trợ từ phía nhà nước và các cơ quan chức năng cũng cần được triển khai đồng bộ.

3.1. Các giải pháp cơ bản

Các giải pháp cơ bản để đẩy mạnh CPH DNNN tại Thanh Hóa bao gồm việc hoàn thiện quy trình xác định giá trị doanh nghiệp, tăng cường hỗ trợ từ phía nhà nước và các cơ quan chức năng. Cần có các chính sách khuyến khích đầu tư, tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp trong quá trình CPH. Đồng thời, việc nâng cao năng lực quản lý và điều hành của các doanh nghiệp sau CPH cũng cần được chú trọng để đảm bảo hiệu quả hoạt động.

Tổng quan nghiên cứu

Cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước (DNNN) là một trong những chủ trương quan trọng nhằm đổi mới, nâng cao hiệu quả hoạt động của các DNNN trong bối cảnh kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam. Tính đến cuối năm 2003, tỉnh Thanh Hóa đã cổ phần hóa được 60 DNNN, góp phần thúc đẩy sản xuất kinh doanh và nâng cao hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp này. Tuy nhiên, tiến độ cổ phần hóa còn chậm, nhiều doanh nghiệp sau cổ phần hóa vẫn gặp khó khăn về quản lý, xác định giá trị doanh nghiệp và xây dựng chiến lược phát triển. Nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng cổ phần hóa DNNN tại Thanh Hóa từ khi có chủ trương đến năm 2003, đánh giá kết quả đạt được, những hạn chế còn tồn tại và đề xuất các giải pháp thúc đẩy tiến trình cổ phần hóa trong giai đoạn tiếp theo.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các DNNN tại tỉnh Thanh Hóa mà Nhà nước không cần nắm giữ 100% vốn, trong giai đoạn từ khi có chủ trương cổ phần hóa đến năm 2003. Mục tiêu nghiên cứu là làm rõ tính tất yếu khách quan của cổ phần hóa, đánh giá thực trạng và hiệu quả cổ phần hóa tại Thanh Hóa, từ đó đề xuất các phương hướng và giải pháp phù hợp nhằm đẩy nhanh tiến độ và nâng cao hiệu quả cổ phần hóa DNNN trên địa bàn tỉnh. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp luận cứ khoa học cho việc hoàn thiện chính sách cổ phần hóa DNNN, góp phần nâng cao sức cạnh tranh và phát triển bền vững của các doanh nghiệp nhà nước trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết kinh tế chính trị xã hội chủ nghĩa, đặc biệt là chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử để phân tích quá trình cổ phần hóa DNNN. Hai mô hình nghiên cứu chính được áp dụng gồm:

1. Lý thuyết về công ty cổ phần (CTCP): CTCP là loại hình doanh nghiệp được hình thành trên cơ sở liên kết nhiều nguồn vốn cá biệt thông qua phát hành cổ phiếu, trong đó các cổ đông cùng góp vốn, cùng hưởng lợi nhuận và chịu rủi ro tương ứng. Lý thuyết này giúp làm rõ bản chất và vai trò của CTCP trong nền kinh tế thị trường, đặc biệt là quá trình chuyển đổi DNNN thành CTCP.

2. Lý thuyết về cổ phần hóa DNNN: Cổ phần hóa là quá trình chuyển đổi sở hữu vốn nhà nước trong DNNN thành sở hữu tập thể của các cổ đông thông qua phát hành cổ phiếu, nhằm huy động vốn xã hội, nâng cao hiệu quả quản lý và sản xuất kinh doanh. Lý thuyết này phân biệt rõ cổ phần hóa với tư nhân hóa, nhấn mạnh vai trò của Nhà nước trong việc giữ cổ phần chi phối và đảm bảo định hướng xã hội chủ nghĩa.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: doanh nghiệp nhà nước, cổ phần hóa, công ty cổ phần, vốn điều lệ, cổ đông, hiệu quả sản xuất kinh doanh, thị trường chứng khoán, và quản lý doanh nghiệp sau cổ phần hóa.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, kết hợp giữa phương pháp định lượng và định tính. Cụ thể:

• Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập từ các báo cáo tài chính, báo cáo của Sở Tài chính - Vật giá tỉnh Thanh Hóa, các văn bản pháp luật liên quan đến cổ phần hóa DNNN, các nghị quyết của Đảng và Chính phủ, cùng các tài liệu nghiên cứu khoa học trong và ngoài nước.

• Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để phân tích số liệu về số lượng doanh nghiệp, vốn điều lệ, lao động, doanh thu, lợi nhuận, nộp ngân sách và thu nhập người lao động trước và sau cổ phần hóa. Phương pháp so sánh được áp dụng để đánh giá hiệu quả hoạt động của DNNN trước và sau cổ phần hóa, cũng như so sánh với các địa phương khác. Ngoài ra, phương pháp điều tra, khảo sát một số doanh nghiệp cổ phần hóa được sử dụng để thu thập thông tin thực tiễn, đánh giá nguyên nhân thành công và hạn chế.

• Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào 60 doanh nghiệp và bộ phận DNNN đã cổ phần hóa tại Thanh Hóa tính đến năm 2004, trong đó có 44 doanh nghiệp mà Nhà nước còn nắm giữ cổ phần. Việc lựa chọn mẫu dựa trên tiêu chí doanh nghiệp đã hoàn thành cổ phần hóa và có số liệu hoạt động đầy đủ.

• Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu bao gồm giai đoạn từ khi có chủ trương cổ phần hóa DNNN (khoảng năm 1996) đến năm 2004, tập trung phân tích sâu giai đoạn 1998-2003, thời điểm tỉnh Thanh Hóa đẩy mạnh cổ phần hóa.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tiến độ cổ phần hóa DNNN tại Thanh Hóa còn chậm: Tính đến tháng 3/2004, tỉnh đã cổ phần hóa 60 đơn vị, trong đó 44 doanh nghiệp và 16 bộ phận tách ra từ DNNN. So với tổng số DNNN còn lại (khoảng 101 doanh nghiệp năm 2001), tỷ lệ cổ phần hóa đạt khoảng 59%. Tiến độ này thấp hơn so với một số địa phương như Nghệ An (đã cổ phần hóa 70% DNNN tính đến năm 2003).

2. Hiệu quả sản xuất kinh doanh được cải thiện rõ rệt sau cổ phần hóa: Doanh thu của các công ty cổ phần tăng từ 3 đến 5 lần so với trước cổ phần hóa. Ví dụ, doanh thu của CTCP bê tông và xây dựng Thanh Hóa tăng từ 866 triệu đồng năm 1999 lên 7.527 triệu đồng năm 2001; CTCP vật liệu xây dựng Bỉm Sơn tăng từ 8.681 triệu đồng năm 1999 lên 20.579 triệu đồng năm 2001. Lợi nhuận cũng tăng đáng kể, với nhiều doanh nghiệp đạt tỷ suất lợi nhuận trên vốn điều lệ từ 25% đến hơn 100%.

3. Tăng thu ngân sách và cải thiện thu nhập người lao động: Các doanh nghiệp cổ phần hóa đều tăng nộp ngân sách từ 2 đến 3 lần so với trước cổ phần hóa. Thu nhập bình quân người lao động tăng từ 30% đến 80%, từ mức 250-300 nghìn đồng/tháng lên 500-600 nghìn đồng/tháng, thậm chí một số doanh nghiệp đạt mức 1 triệu đồng/tháng. Các chế độ bảo hiểm xã hội và y tế được đảm bảo đầy đủ.

4. Vốn huy động và sự tham gia của các cổ đông ngoài nhà nước: Qua cổ phần hóa, tỉnh đã huy động được khoảng 40 tỷ đồng vốn từ cán bộ công nhân viên và các nhà đầu tư ngoài doanh nghiệp, góp phần tăng vốn điều lệ và mở rộng sản xuất kinh doanh. Nhà nước vẫn giữ cổ phần chi phối ở 44 doanh nghiệp với tổng vốn 49.547 triệu đồng, chiếm 40% tổng vốn điều lệ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính giúp cải thiện hiệu quả sau cổ phần hóa là do chuyển đổi cơ chế quản lý từ mô hình DNNN sang công ty cổ phần, tạo động lực cho người lao động trở thành cổ đông thực sự, nâng cao trách nhiệm và tính chủ động trong sản xuất kinh doanh. Việc huy động vốn xã hội giúp doanh nghiệp có thêm nguồn lực đầu tư đổi mới công nghệ, mở rộng quy mô sản xuất, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm.

So sánh với các địa phương như Hà Nội, Nghệ An và Phú Thọ, Thanh Hóa có tiến độ cổ phần hóa chậm hơn do còn nhiều khó khăn về nhận thức, cơ chế chính sách chưa đồng bộ, và hạn chế trong công tác xác định giá trị doanh nghiệp, xử lý nợ khó đòi. Tuy nhiên, các kết quả đạt được cho thấy cổ phần hóa là giải pháp hiệu quả, góp phần nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp và thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng doanh thu, lợi nhuận và thu nhập người lao động trước và sau cổ phần hóa, cũng như bảng so sánh tỷ lệ cổ phần hóa giữa các tỉnh để minh họa hiệu quả và tiến độ thực hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường công tác tuyên truyền và nâng cao nhận thức về cổ phần hóa DNNN cho các cấp lãnh đạo, cán bộ quản lý và người lao động nhằm tạo sự đồng thuận và tích cực tham gia cổ phần hóa. Thời gian thực hiện: trong vòng 12 tháng; chủ thể: Ban chỉ đạo cổ phần hóa tỉnh và các sở ngành liên quan.

2. Hoàn thiện cơ chế, chính sách pháp lý liên quan đến xác định giá trị doanh nghiệp, xử lý nợ khó đòi và quyền lợi người lao động trong cổ phần hóa để tháo gỡ các vướng mắc hiện nay. Thời gian: 18 tháng; chủ thể: UBND tỉnh phối hợp với Bộ Tài chính và các cơ quan Trung ương.

3. Đẩy mạnh phát triển thị trường chứng khoán và các tổ chức tài chính trung gian nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc mua bán cổ phần, huy động vốn và quản lý tài sản doanh nghiệp sau cổ phần hóa. Thời gian: 24 tháng; chủ thể: Sở Tài chính, Sở Kế hoạch Đầu tư và các tổ chức tài chính.

4. Hỗ trợ đào tạo, nâng cao năng lực quản lý và đổi mới công nghệ cho các doanh nghiệp cổ phần hóa nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh và sức cạnh tranh trên thị trường. Thời gian: liên tục; chủ thể: Sở Công Thương, Sở Lao động Thương binh và Xã hội, các trường đại học và viện nghiên cứu.

5. Xây dựng và thực hiện các chính sách ưu đãi cho người lao động mua cổ phần nhằm phát huy vai trò làm chủ, tăng cường giám sát xã hội và đảm bảo công bằng xã hội. Thời gian: 12 tháng; chủ thể: UBND tỉnh và các doanh nghiệp cổ phần.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý các cơ quan nhà nước: Giúp hiểu rõ về cơ sở lý luận, thực trạng và giải pháp cổ phần hóa DNNN, từ đó xây dựng chính sách phù hợp và chỉ đạo hiệu quả công tác cổ phần hóa.

2. Ban lãnh đạo và quản lý doanh nghiệp nhà nước và công ty cổ phần: Cung cấp kiến thức về quá trình chuyển đổi, quản lý doanh nghiệp sau cổ phần hóa, giúp nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh và phát triển bền vững.

3. Nhà nghiên cứu và giảng viên kinh tế, quản trị doanh nghiệp: Là tài liệu tham khảo khoa học có hệ thống về cổ phần hóa DNNN, phục vụ cho nghiên cứu, giảng dạy và phát triển lý thuyết kinh tế chính trị.

4. Nhà đầu tư và các tổ chức tài chính: Hiểu rõ về cơ chế cổ phần hóa, tiềm năng và rủi ro khi đầu tư vào các doanh nghiệp cổ phần hóa từ DNNN, từ đó đưa ra quyết định đầu tư chính xác.

Câu hỏi thường gặp

1. Cổ phần hóa DNNN khác gì so với tư nhân hóa?
   Cổ phần hóa là chuyển đổi sở hữu vốn nhà nước thành sở hữu tập thể của các cổ đông thông qua phát hành cổ phiếu, trong đó Nhà nước có thể giữ cổ phần chi phối. Tư nhân hóa là chuyển sở hữu nhà nước sang sở hữu tư nhân hoàn toàn. Cổ phần hóa không đồng nghĩa với tư nhân hóa.

2. Tại sao tiến độ cổ phần hóa DNNN ở Thanh Hóa còn chậm?
   Nguyên nhân chính gồm nhận thức chưa đồng đều, khó khăn trong xác định giá trị doanh nghiệp, xử lý nợ khó đòi, cơ chế chính sách chưa hoàn chỉnh và hạn chế về năng lực quản lý doanh nghiệp.

3. Cổ phần hóa mang lại lợi ích gì cho người lao động?
   Người lao động trở thành cổ đông, được hưởng cổ tức, tăng thu nhập và có quyền tham gia quản lý doanh nghiệp, góp phần nâng cao trách nhiệm và động lực làm việc.

4. Làm thế nào để đảm bảo Nhà nước vẫn giữ vai trò chủ đạo sau cổ phần hóa?
   Thông qua việc giữ cổ phần chi phối hoặc cổ phần đặc biệt trong các doanh nghiệp cổ phần hóa, Nhà nước vẫn có quyền kiểm soát và định hướng phát triển doanh nghiệp theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

5. Các doanh nghiệp sau cổ phần hóa cần làm gì để nâng cao hiệu quả?
   Cần xây dựng chiến lược phát triển rõ ràng, đổi mới công nghệ, nâng cao năng lực quản lý, mở rộng thị trường và tăng cường đào tạo nguồn nhân lực.

Kết luận

• Cổ phần hóa DNNN tại Thanh Hóa là một tất yếu khách quan, phù hợp với xu thế đổi mới và phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
• Tiến độ cổ phần hóa đã đạt được những kết quả bước đầu tích cực, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh, tăng thu ngân sách và cải thiện đời sống người lao động.
• Tuy nhiên, vẫn còn nhiều khó khăn, hạn chế về tiến độ, cơ chế chính sách và năng lực quản lý cần được khắc phục.
• Đề xuất các giải pháp trọng tâm nhằm đẩy nhanh tiến trình cổ phần hóa, hoàn thiện chính sách pháp luật, phát triển thị trường chứng khoán và nâng cao năng lực doanh nghiệp.
• Nghiên cứu cung cấp luận cứ khoa học quan trọng cho việc hoạch định chính sách và thực thi cổ phần hóa DNNN tại Thanh Hóa trong giai đoạn tiếp theo, góp phần phát triển kinh tế địa phương bền vững.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và nhà nghiên cứu cần phối hợp chặt chẽ để triển khai hiệu quả các giải pháp đề xuất, thúc đẩy cổ phần hóa DNNN trở thành động lực phát triển kinh tế tỉnh Thanh Hóa trong thời kỳ hội nhập.