Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội nhanh chóng và quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa tại Việt Nam, công tác thu hồi đất để phục vụ các dự án phát triển hạ tầng, đô thị ngày càng trở nên cấp thiết. Tại Quận Gò Vấp, Thành phố Hồ Chí Minh, tốc độ đô thị hóa đứng thứ hai toàn thành phố với dân số ước tính khoảng 676.889 người (năm 2017), nhu cầu thu hồi đất phục vụ các dự án phát triển kinh tế - xã hội rất lớn. Từ năm 2005 đến 2020, trên địa bàn quận đã có 85 dự án thu hồi đất với tổng diện tích gần 99 ha, ảnh hưởng đến gần 7.500 hộ dân. Việc thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư (TĐC) khi Nhà nước thu hồi đất là một vấn đề phức tạp, nhạy cảm, có ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của người dân và tiến độ các dự án phát triển.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ thực trạng thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, TĐC tại Quận Gò Vấp từ năm 2005 đến nay, phân tích các khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực thi, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện chính sách và nâng cao hiệu quả thực hiện. Nghiên cứu có phạm vi tập trung tại Quận Gò Vấp, Thành phố Hồ Chí Minh, giai đoạn 2005-2020, với trọng tâm là các dự án thu hồi đất phục vụ phát triển hạ tầng giao thông, đô thị và các công trình công cộng.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện ở việc góp phần nâng cao hiệu quả công tác bồi thường, hỗ trợ, TĐC, giảm thiểu khiếu kiện, tạo sự đồng thuận trong nhân dân, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương. Kết quả nghiên cứu cũng cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý nhà nước trong việc hoàn thiện chính sách và tổ chức thực hiện công tác thu hồi đất.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình chính sách công, trong đó tập trung vào:

  • Lý thuyết thực hiện chính sách công: Nhấn mạnh quá trình chuyển hóa các chủ trương, chính sách thành hành động cụ thể thông qua các bước xây dựng kế hoạch, phân công, phối hợp, theo dõi và điều chỉnh nhằm đạt được mục tiêu đề ra.
  • Mô hình quản lý đất đai và bồi thường giải phóng mặt bằng (GPMB): Bao gồm các khái niệm về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, giá đất để tính bồi thường, các nguyên tắc công bằng, minh bạch và hiệu quả trong thực hiện chính sách.
  • Khái niệm chính về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư: Bồi thường là việc Nhà nước trả lại giá trị quyền sử dụng đất (QSDĐ) cho người bị thu hồi đất; hỗ trợ là trợ giúp người dân ổn định đời sống, sản xuất; tái định cư là bố trí nơi ở mới cho người bị thu hồi đất ở.

Các khái niệm chính bao gồm: giải phóng mặt bằng, giá đất cụ thể, hệ số điều chỉnh giá đất, chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, tiến độ thực hiện chính sách, và các yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện chính sách như nội dung chính sách, môi trường thị trường bất động sản, năng lực cán bộ thực thi.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập từ Ban Bồi thường, GPMB và Phòng Tài nguyên và Môi trường Quận Gò Vấp; các văn bản pháp luật, quyết định của UBND Thành phố Hồ Chí Minh; khảo sát xã hội học với 90 phiếu điều tra đối với cán bộ công chức, chủ đầu tư và người dân bị thu hồi đất.
  • Phương pháp thu thập: Điều tra, khảo sát xã hội học, thu thập tài liệu, số liệu thống kê.
  • Phương pháp phân tích: Thống kê mô tả, so sánh đơn giá bồi thường với giá thị trường, phân tích tổng hợp, xử lý số liệu bằng Excel, minh họa bằng biểu đồ và bảng số liệu.
  • Phương pháp chuyên gia: Tham khảo ý kiến lãnh đạo và cán bộ công chức các phòng ban liên quan.
  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích giai đoạn 2005-2020, với khảo sát thực hiện năm 2020.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 90 phiếu, được chọn ngẫu nhiên trong các nhóm đối tượng liên quan nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quy mô và phân loại dự án thu hồi đất: Từ năm 2005 đến 2020, Quận Gò Vấp thực hiện 85 dự án thu hồi đất với tổng diện tích gần 99 ha, trong đó 43,5% dự án thuộc nhóm giao thông, đô thị chiếm 45,5% diện tích thu hồi; nhóm dự án chống ngập, thoát nước chiếm 24,7% số dự án và 30,3% diện tích thu hồi. Khoảng 7.500 hộ dân bị ảnh hưởng, trong đó khoảng 590 hộ được bố trí tái định cư tại 4 chung cư và nền đất tái định cư.

  2. Hiệu quả công tác bồi thường, hỗ trợ, TĐC: Tỷ lệ bàn giao mặt bằng đạt 91,9% diện tích đã bồi thường, hỗ trợ. Tuy nhiên, còn khoảng 8 ha đất chưa hoàn thành công tác bồi thường, hỗ trợ, TĐC, gây ảnh hưởng đến tiến độ dự án.

  3. Đánh giá về hệ thống văn bản và kế hoạch thực hiện: Khảo sát cho thấy 44,44% cán bộ công chức và nhà đầu tư đánh giá việc xây dựng và ban hành văn bản pháp luật liên quan là khá tốt (điểm trung bình 3,95/5). Tuy nhiên, chỉ 25,5% đánh giá công tác lập kế hoạch thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, TĐC là khá, 42,2% đánh giá trung bình, còn lại đánh giá yếu và kém, cho thấy kế hoạch còn thiếu tính khả thi và linh hoạt.

  4. Khó khăn trong thực hiện chính sách: Các nguyên nhân chính gồm đơn giá bồi thường chưa phù hợp với giá thị trường, văn bản hướng dẫn chưa kịp thời, vốn chi trả bồi thường chậm, khiếu kiện kéo dài, thiếu sự đồng thuận của người dân. Ngoài ra, sự phối hợp giữa các cơ quan còn chồng chéo, gây khó khăn trong tổ chức thực hiện.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phản ánh thực trạng phức tạp của công tác bồi thường, hỗ trợ, TĐC tại Quận Gò Vấp, phù hợp với các nghiên cứu trước đây về tính nhạy cảm và đa chiều của chính sách thu hồi đất. Việc tỷ lệ bàn giao mặt bằng đạt gần 92% cho thấy sự nỗ lực trong tổ chức thực hiện, tuy nhiên phần diện tích còn lại và các vướng mắc về chính sách, kế hoạch làm chậm tiến độ dự án.

Sự không đồng bộ trong văn bản pháp luật và sự thay đổi liên tục của chính sách gây khó khăn cho các cơ quan thực thi và người dân. Việc đơn giá bồi thường thấp hơn giá thị trường làm giảm sự đồng thuận, dẫn đến khiếu kiện kéo dài, ảnh hưởng đến tiến độ và hiệu quả dự án. Kết quả khảo sát cũng cho thấy công tác lập kế hoạch còn nhiều hạn chế, thiếu tính khả thi, điều này có thể được minh họa qua biểu đồ phân bố đánh giá mức độ kế hoạch thực hiện.

So sánh với kinh nghiệm tại các địa phương khác như Đà Nẵng và Quảng Nam, việc chú trọng công tác dân vận, chuẩn bị hạ tầng tái định cư trước và công khai minh bạch chính sách là những yếu tố then chốt giúp nâng cao hiệu quả thực hiện. Quận Gò Vấp cần học hỏi và áp dụng các bài học này để cải thiện tình hình.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, TĐC: Cần điều chỉnh đơn giá bồi thường sát với giá thị trường, minh bạch trong xác định giá đất và tài sản gắn liền với đất. Thời gian thực hiện điều chỉnh trong vòng 1 năm, do UBND Thành phố phối hợp Sở Tài nguyên và Môi trường chủ trì.

  2. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách: Đẩy mạnh công tác dân vận, tổ chức đối thoại, giải thích chính sách cho người dân nhằm nâng cao nhận thức và sự đồng thuận. Thực hiện liên tục trong suốt quá trình thu hồi đất, do UBND Quận và các phường phối hợp thực hiện.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ thực thi: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng chuyên môn và kỹ năng mềm cho cán bộ làm công tác bồi thường, hỗ trợ, TĐC nhằm nâng cao hiệu quả công việc. Kế hoạch đào tạo định kỳ hàng năm, do Ban Bồi thường GPMB Quận chủ trì.

  4. Cải tiến quy trình lập kế hoạch và phối hợp liên ngành: Xây dựng kế hoạch chi tiết, khả thi, có dự phòng rủi ro và tăng cường phối hợp giữa các phòng ban, chủ đầu tư để đảm bảo tiến độ thực hiện. Thời gian triển khai trong 6 tháng, do UBND Quận chỉ đạo.

  5. Phát triển hạ tầng tái định cư đồng bộ, đa dạng lựa chọn: Đầu tư xây dựng các khu tái định cư với cơ sở hạ tầng hoàn chỉnh, đa dạng vị trí để người dân lựa chọn phù hợp với nhu cầu. Thực hiện theo kế hoạch phát triển đô thị của Thành phố, do Sở Xây dựng và UBND Quận phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về đất đai và chính sách công: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn giúp nâng cao hiệu quả quản lý, tổ chức thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, TĐC.

  2. Chủ đầu tư và nhà phát triển dự án bất động sản: Hiểu rõ các quy trình, khó khăn và giải pháp trong công tác thu hồi đất, từ đó phối hợp tốt hơn với chính quyền và người dân.

  3. Người dân bị thu hồi đất và các tổ chức đại diện cộng đồng: Nắm bắt quyền lợi, chính sách và quy trình thực hiện để bảo vệ quyền lợi hợp pháp, tham gia giám sát công khai minh bạch.

  4. Các nhà nghiên cứu, học giả trong lĩnh vực chính sách công, quản lý đất đai: Cung cấp dữ liệu thực tiễn, phân tích sâu sắc về thực trạng và đề xuất giải pháp, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư được thực hiện như thế nào tại Quận Gò Vấp?
    Chính sách được thực hiện theo Luật Đất đai 2013 và các văn bản hướng dẫn của UBND Thành phố Hồ Chí Minh, với quy trình xây dựng kế hoạch, khảo sát, lập phương án, phê duyệt và chi trả bồi thường, hỗ trợ, bố trí tái định cư cho người dân bị thu hồi đất.

  2. Nguyên nhân chính gây chậm tiến độ công tác bồi thường, hỗ trợ, TĐC là gì?
    Nguyên nhân gồm đơn giá bồi thường thấp hơn giá thị trường, vốn chi trả chậm, khiếu kiện kéo dài, thiếu sự đồng thuận của người dân và sự phối hợp chưa hiệu quả giữa các cơ quan liên quan.

  3. Làm thế nào để nâng cao sự đồng thuận của người dân trong thu hồi đất?
    Tăng cường công tác tuyên truyền, đối thoại, giải thích chính sách rõ ràng, minh bạch, đồng thời cải thiện chất lượng khu tái định cư và hỗ trợ sinh kế cho người dân.

  4. Vai trò của các cơ quan quản lý trong thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, TĐC?
    Các cơ quan quản lý chịu trách nhiệm xây dựng kế hoạch, phối hợp thực hiện, kiểm tra, giám sát và điều chỉnh chính sách nhằm đảm bảo quyền lợi người dân và tiến độ dự án.

  5. Có những bài học kinh nghiệm nào từ các địa phương khác có thể áp dụng cho Quận Gò Vấp?
    Các địa phương như Đà Nẵng chú trọng công tác dân vận, chuẩn bị hạ tầng tái định cư trước, công khai minh bạch chính sách và tăng cường đối thoại với người dân, giúp nâng cao hiệu quả thực hiện.

Kết luận

  • Thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư tại Quận Gò Vấp đã đạt được nhiều kết quả tích cực với gần 92% diện tích thu hồi được bàn giao mặt bằng.
  • Tuy nhiên, còn tồn tại nhiều khó khăn như đơn giá bồi thường chưa sát với thị trường, khiếu kiện kéo dài, kế hoạch thực hiện thiếu tính khả thi.
  • Việc hoàn thiện chính sách, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường tuyên truyền và cải tiến quy trình phối hợp là những giải pháp cần thiết.
  • Kinh nghiệm từ các địa phương khác cho thấy vai trò quan trọng của công tác dân vận và chuẩn bị hạ tầng tái định cư đồng bộ.
  • Nghiên cứu này cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các cơ quan quản lý và nhà đầu tư nâng cao hiệu quả công tác thu hồi đất, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại Quận Gò Vấp.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng cần nhanh chóng triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá và điều chỉnh chính sách phù hợp với thực tiễn. Đề nghị các nhà nghiên cứu và quản lý chính sách tiếp tục khai thác, phát triển nghiên cứu để hoàn thiện hơn nữa công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư.