Tổng quan nghiên cứu

Bệnh lý van hai lá là một trong những nhóm bệnh tim mạch phổ biến, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống của người bệnh. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bệnh tim mạch là nguyên nhân tử vong hàng đầu trên toàn cầu, trong đó bệnh lý van hai lá chiếm tỷ lệ cao. Tại Việt Nam, ước tính có khoảng 50.000 bệnh nhân cần can thiệp phẫu thuật van tim mỗi năm, với hơn 5.000 ca mắc mới. Phẫu thuật thay van tim hai lá là phương pháp điều trị chủ yếu cho các trường hợp tổn thương van nặng, tuy nhiên chi phí thực hiện phẫu thuật này rất cao, gây áp lực tài chính lớn cho bệnh viện và người bệnh.

Nghiên cứu được thực hiện tại Viện Tim Mạch Việt Nam trong năm 2018 nhằm xác định chi phí đầy đủ của phẫu thuật thay van tim hai lá ở bệnh nhân điều trị nội trú, đồng thời phân tích tính hợp lý và bất hợp lý của các khoản mục chi phí từ góc độ nhà cung cấp dịch vụ. Nghiên cứu sử dụng số liệu định lượng từ 135 hồ sơ bệnh án và phiếu thanh toán, kết hợp với thông tin định tính từ 8 cuộc phỏng vấn sâu cán bộ y tế. Việc xác định chi phí đầy đủ giúp nhà quản lý bệnh viện có cơ sở để điều chỉnh giá dịch vụ y tế, nâng cao hiệu quả hoạt động và đảm bảo nguồn lực tài chính bền vững.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào chi phí phục vụ cho ca mổ trong phòng mổ, không bao gồm chi phí điều trị trước và sau phẫu thuật. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh Viện Tim Mạch Việt Nam đang tiến tới tự chủ tài chính hoàn toàn, đồng thời góp phần hoàn thiện chính sách giá dịch vụ y tế tại các bệnh viện công lập.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình kinh tế y tế về chi phí dịch vụ y tế, trong đó chi phí được phân loại thành chi phí trực tiếp và chi phí gián tiếp theo hướng dẫn của Nghị định 85/2012/NĐ-CP và Công văn 4157/BYT-KH-TC.

  • Chi phí trực tiếp bao gồm: thuốc, hóa chất, vật tư tiêu hao, điện nước, nhân lực trực tiếp, khấu hao trang thiết bị và cơ sở hạ tầng phục vụ phẫu thuật.
  • Chi phí gián tiếp bao gồm: chi phí nhân lực, khấu hao, chi phí vận hành của các khoa phòng hỗ trợ không trực tiếp tham gia phẫu thuật.

Phương pháp phân bổ chi phí từng bước được áp dụng để đảm bảo tính đầy đủ và chính xác, bao gồm phân bổ trực tiếp và gián tiếp dựa trên tiêu chí phù hợp như số lượng ca phẫu thuật và tổng chi phí từng khoa phòng.

Ngoài ra, nghiên cứu sử dụng mô hình kết hợp phương pháp tính chi phí từ dưới lên (bottom-up) và từ trên xuống (top-down) nhằm tận dụng ưu điểm của từng phương pháp, giúp ước tính chi phí chính xác hơn trong điều kiện dữ liệu thực tế.

Phương pháp nghiên cứu

  • Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang kết hợp định lượng và định tính.
  • Đối tượng nghiên cứu: 135 bệnh nhân phẫu thuật thay van tim hai lá nội trú tại Đơn vị Phẫu thuật Tim Mạch, Viện Tim Mạch Việt Nam năm 2018.
  • Cỡ mẫu: Tính toán dựa trên công thức ước lượng giá trị trung bình với sai số tương đối 8%, độ tin cậy 95%, lấy σ = 72.287, thực tế thu thập 135 hồ sơ.
  • Thu thập số liệu định lượng: Bao gồm hồ sơ bệnh án, phiếu thanh toán viện phí, báo cáo tài chính năm 2017 và 6 tháng đầu năm 2018 của đơn vị phẫu thuật tim mạch.
  • Thu thập số liệu định tính: Phỏng vấn sâu 8 cán bộ y tế gồm lãnh đạo, trưởng phòng tài chính kế toán, bác sĩ và điều dưỡng nhằm đánh giá tính hợp lý các khoản mục chi phí.
  • Phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm Epidata 3.1, Excel và SPSS 16.0. Biến liên tục được mô tả bằng trung bình ± độ lệch chuẩn hoặc trung vị và khoảng, biến phân loại bằng tỷ lệ phần trăm.
  • Phương pháp tính chi phí: Kết hợp phương pháp bottom-up cho chi phí thuốc, vật tư tiêu hao, máu; phương pháp top-down cho chi phí nhân lực, khấu hao, điện nước, bảo dưỡng, chi phí gián tiếp.
  • Phân bổ chi phí: Áp dụng phương pháp phân bổ từng bước theo hướng dẫn của Bộ Y tế, đảm bảo phân bổ chi phí chung hợp lý đến từng ca phẫu thuật.

Nghiên cứu tuân thủ quy trình đạo đức, được Hội đồng Đạo đức Trường Đại học Y tế Công cộng phê duyệt, đảm bảo bảo mật thông tin và chỉ sử dụng cho mục đích nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Chi phí trung bình một ca phẫu thuật thay van tim hai lá:

    • Tổng chi phí trung bình là khoảng 107.573.200 đồng (khoảng 4.700 USD).
    • Chi phí trực tiếp chiếm 98,17% tổng chi phí, tương đương 105.514.700 đồng.
    • Chi phí gián tiếp chiếm 1,83%, tương đương 1.427.000 đồng.

  2. Cơ cấu chi phí trực tiếp:

    • Thuốc, vật tư tiêu hao, hóa chất chiếm tỷ trọng lớn nhất trong chi phí trực tiếp (khoảng 40-50%).
    • Chi phí nhân lực trực tiếp chiếm khoảng 30-35%.
    • Các khoản chi phí khác như điện nước, khấu hao trang thiết bị chiếm tỷ lệ nhỏ hơn.

  3. Chi phí theo hình thức phẫu thuật và loại van:

    • Phẫu thuật nội soi có chi phí thuốc trung bình là 5.292.000 đồng, thấp hơn so với mổ mở (khoảng 5.800.000 đồng).
    • Chi phí thuốc cho van cơ học trung bình là 5.954.000 đồng, cao hơn van sinh học (khoảng 5.200.000 đồng).
    • Chi phí vật tư tiêu hao trung bình cho một ca phẫu thuật khoảng 15-20 triệu đồng, trong đó chỉ thép, gạc phẫu thuật và các loại chỉ khâu chiếm phần lớn.

  4. Tỷ lệ thu viện phí so với chi phí thực tế:

    • Viện Tim Mạch chỉ thu được khoảng 16,4% chi phí thực tế cho phẫu thuật thay van tim hai lá bằng phương pháp nội soi khi tính đủ 7 cấu phần chi phí, cho thấy mức giá dịch vụ hiện tại chưa phản ánh đúng chi phí thực tế.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy chi phí phẫu thuật thay van tim hai lá tại Viện Tim Mạch Việt Nam năm 2018 là khá cao, chủ yếu do chi phí thuốc, vật tư tiêu hao và nhân lực trực tiếp chiếm tỷ trọng lớn. Điều này phù hợp với đặc thù kỹ thuật cao, phức tạp của phẫu thuật tim mạch. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, chi phí tại Việt Nam thấp hơn nhiều so với Mỹ (15.000-18.000 USD) nhưng vẫn là gánh nặng lớn đối với bệnh viện và người bệnh.

Việc chi phí gián tiếp chiếm tỷ lệ thấp phản ánh hiệu quả quản lý chi phí vận hành tại đơn vị phẫu thuật tim mạch. Tuy nhiên, sự chênh lệch lớn giữa chi phí thực tế và giá thu viện phí, đặc biệt với phẫu thuật nội soi, cho thấy cần điều chỉnh giá dịch vụ để đảm bảo tính bền vững tài chính và khuyến khích áp dụng kỹ thuật mới.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ trọng chi phí trực tiếp và gián tiếp, bảng so sánh chi phí theo loại van và phương pháp phẫu thuật, giúp minh họa rõ nét cấu trúc chi phí và các điểm cần cải thiện.

Kết quả cũng phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về chi phí phẫu thuật tim, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng chính sách giá dịch vụ y tế phù hợp với thực tế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Điều chỉnh giá dịch vụ phẫu thuật thay van tim hai lá hàng năm:

    • Căn cứ vào biến động chi phí đầu vào như thuốc, vật tư, nhân lực.
    • Mục tiêu đảm bảo giá dịch vụ phản ánh đúng chi phí thực tế, nâng cao hiệu quả tài chính.
    • Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Viện Tim Mạch, phối hợp với Bộ Y tế.
    • Thời gian: Triển khai điều chỉnh hàng năm.

  2. Xây dựng giá dịch vụ phẫu thuật nội soi tính đúng, tính đủ:

    • Đánh giá chi phí đầy đủ 7 cấu phần để xác định mức giá phù hợp.
    • Khuyến khích áp dụng kỹ thuật ít xâm lấn, nâng cao chất lượng điều trị.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính kế toán, Đơn vị phẫu thuật tim mạch.
    • Thời gian: Trong vòng 1 năm.

  3. Tăng cường quản lý và kiểm soát chi phí thuốc, vật tư tiêu hao:

    • Áp dụng quy trình mua sắm, sử dụng hiệu quả, tránh lãng phí.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Vật tư, Khoa Dược, Ban Giám đốc.
    • Thời gian: Liên tục, đánh giá định kỳ 6 tháng.

  4. Đào tạo nâng cao năng lực nhân lực và áp dụng công nghệ quản lý chi phí:

    • Tập huấn về quản lý chi phí, sử dụng phần mềm kế toán chi phí.
    • Chủ thể thực hiện: Ban Giám đốc, Phòng Tài chính kế toán.
    • Thời gian: 6-12 tháng.

  5. Tăng cường nghiên cứu, cập nhật dữ liệu chi phí thường xuyên:

    • Thu thập số liệu chi phí định kỳ để theo dõi biến động và điều chỉnh kịp thời.
    • Chủ thể thực hiện: Bộ phận nghiên cứu khoa học, Phòng Tài chính.
    • Thời gian: Hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và quản lý bệnh viện:

    • Hỗ trợ xây dựng chính sách giá dịch vụ y tế phù hợp, nâng cao hiệu quả tài chính.
    • Use case: Điều chỉnh giá viện phí, quản lý chi phí kỹ thuật cao.

  2. Phòng Tài chính kế toán và quản lý chi phí y tế:

    • Áp dụng phương pháp tính chi phí đầy đủ, phân bổ chi phí hợp lý.
    • Use case: Tính toán chi phí dịch vụ, lập báo cáo tài chính chính xác.

  3. Bác sĩ, nhân viên y tế tại đơn vị phẫu thuật tim mạch:

    • Hiểu rõ cấu trúc chi phí, góp phần tối ưu hóa sử dụng nguồn lực.
    • Use case: Quản lý vật tư, thuốc men trong phẫu thuật.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý bệnh viện, kinh tế y tế:

    • Tham khảo phương pháp nghiên cứu, phân tích chi phí dịch vụ y tế chuyên sâu.
    • Use case: Nghiên cứu khoa học, luận văn, đề tài quản lý y tế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chi phí phẫu thuật thay van tim hai lá tại Việt Nam có cao không?
    Chi phí trung bình khoảng 107 triệu đồng (khoảng 4.700 USD), thấp hơn nhiều so với các nước phát triển nhưng vẫn là gánh nặng lớn với bệnh viện và người bệnh do đặc thù kỹ thuật cao và vật tư đắt tiền.

  2. Chi phí trực tiếp và gián tiếp khác nhau thế nào?
    Chi phí trực tiếp là các khoản chi cho thuốc, vật tư, nhân lực trực tiếp phục vụ phẫu thuật, chiếm hơn 98% tổng chi phí. Chi phí gián tiếp là chi phí vận hành, hỗ trợ không trực tiếp tham gia phẫu thuật, chiếm khoảng 1,8%.

  3. Phẫu thuật nội soi có chi phí thấp hơn mổ mở không?
    Chi phí thuốc và vật tư trong phẫu thuật nội soi thấp hơn một chút so với mổ mở, tuy nhiên chi phí tổng thể có thể cao hơn do trang thiết bị và kỹ thuật phức tạp.

  4. Tại sao giá viện phí hiện tại thấp hơn nhiều so với chi phí thực tế?
    Giá viện phí chưa tính đủ các cấu phần chi phí, đặc biệt là chi phí gián tiếp và khấu hao, dẫn đến thu viện phí chỉ bằng khoảng 16% chi phí thực tế với phẫu thuật nội soi.

  5. Làm thế nào để bệnh viện quản lý chi phí hiệu quả hơn?
    Bệnh viện cần áp dụng phương pháp tính chi phí đầy đủ, điều chỉnh giá dịch vụ phù hợp, kiểm soát chặt chẽ chi phí thuốc, vật tư, đồng thời đào tạo nhân lực và ứng dụng công nghệ quản lý chi phí.

Kết luận

  • Chi phí trung bình một ca phẫu thuật thay van tim hai lá tại Viện Tim Mạch Việt Nam năm 2018 là khoảng 107 triệu đồng, trong đó chi phí trực tiếp chiếm tỷ trọng áp đảo (98,17%).
  • Thuốc, vật tư tiêu hao và nhân lực trực tiếp là các khoản mục chi phí lớn nhất trong phẫu thuật.
  • Giá viện phí hiện tại chưa phản ánh đúng chi phí thực tế, đặc biệt với phẫu thuật nội soi, gây khó khăn cho quản lý tài chính bệnh viện.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để điều chỉnh giá dịch vụ, nâng cao hiệu quả quản lý chi phí và thúc đẩy áp dụng kỹ thuật mới.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai điều chỉnh giá dịch vụ, tăng cường quản lý chi phí và đào tạo nhân lực nhằm đảm bảo sự phát triển bền vững của Viện Tim Mạch.

Hành động ngay: Ban lãnh đạo và các phòng ban liên quan cần phối hợp triển khai các khuyến nghị nhằm tối ưu hóa chi phí và nâng cao chất lượng dịch vụ phẫu thuật tim mạch.