Can Thiệp Tâm Lý Cho Một Nam Thanh Niên Có Biểu Hiện Rối Loạn Trầm Cảm

• Tác giả: Vũ Trường Giang
• Người hướng dẫn: PGS.TS Nguyễn Thị Minh Hằng
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Tâm lý học lâm sàng
• Đề tài: Can Thiệp Tâm Lý Cho Một Nam Thanh Niên Có Biểu Hiện Rối Loạn Trầm Cảm
• Loại tài liệu: Đề án thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2024
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỞ ĐẦU
• 0.1. Lý do chọn ca lâm sàng
• 0.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ RỐI LOẠN TRẦM CẢM Ở THANH NIÊN
• 1.1. Tổng quan nghiên cứu về rối loạn trầm cảm ở thanh niên
• 1.2. Các nghiên cứu về thực trạng rối loạn trầm cảm ở thanh niên
• 1.3. Các nghiên cứu về đặc điểm rối loạn trầm cảm
• 1.4. Các nghiên cứu về nguyên nhân rối loạn trầm cảm
• 1.5. Các nghiên cứu về đánh giá và can thiệp rối loạn trầm cảm ở thanh niên
• 1.6. Lý luận về can thiệp rối loạn trầm cảm ở thanh niên
• 1.6.1. Khái niệm thanh niên
• 1.6.2. Khái niệm rối loạn trầm cảm
• 1.6.3. Tiêu chuẩn chẩn đoán rối loạn trầm cảm chủ yếu
• 1.6.4. Đặc điểm lâm sàng của rối loạn trầm cảm
• 1.6.5. Can thiệp tâm lý cho người có rối loạn trầm cảm
• 1.6.6. Các phương pháp đánh giá và can thiệp được sử dụng trong đề án
• 1.6.6.1. Phương pháp đánh giá
• 1.6.6.2. Phương pháp can thiệp
• 1.7. TỔNG KẾT CHƯƠNG 1
• 2. CHƯƠNG 2: CAN THIỆP TÂM LÝ CHO MỘT NAM THANH NIÊN CÓ BIỂU HIỆN RỐI LOẠN TRẦM CẢM
• 2.1. Mô tả trường hợp
• 2.1.1. Thông tin hành chính
• 2.1.2. Hoàn cảnh gặp gỡ
• 2.1.3. Nội dung yêu cầu của thân chủ/người thân
• 2.1.4. Hoàn cảnh gia đình
• 2.1.5. Mô tả các vấn đề của thân chủ
• 2.2. Các vấn đề đạo đức
• 2.2.1. Đạo đức trong tiếp cận lâm sàng
• 2.2.2. Đạo đức trong việc sử dụng công cụ đánh giá và thực hiện quy trình đánh giá
• 2.2.3. Đạo đức trong can thiệp trị liệu
• 2.3. Đánh giá và phân tích
• 2.3.1. Tổng hợp thông tin thu được
• 2.3.2. Kết quả các trắc nghiệm/thang đo đã tiến hành
• 2.3.3. Phân tích các kết quả thu được
• 2.4. Định hình trường hợp
• 2.4.1. Lý giải vấn đề của thân chủ dưới góc độ các lý thuyết khác nhau
• 2.4.2. Xác định các yếu tố duy trì, yếu tố tăng nặng, yếu tố giảm nhẹ vấn đề
• 2.5. Lập kế hoạch can thiệp
• 2.5.1. Mô hình trị liệu được sử dụng
• 2.5.2. Xác định mục tiêu đầu ra và mục tiêu quá trình
• 2.5.3. Thực hiện kế hoạch trị liệu (thời gian, thời lượng)
• 2.5.4. Các kỹ thuật trị liệu tâm lý đã sử dụng
• 2.5.5. Tiến trình và kết quả trị liệu
• 2.6. Đánh giá hiệu quả can thiệp
• 2.6.1. Các giai đoạn và công cụ đánh giá
• 2.6.2. Kết quả đánh giá
• 2.7. Kết thúc ca và theo dõi sau trị liệu
• 2.7.1. Tình trạng thân chủ khi kết thúc ca
• 2.7.2. Kế hoạch theo dõi sau trị liệu
• 2.8. Tự đánh giá kết quả can thiệp
• 2.9. TỔNG KẾT CHƯƠNG 2
• KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Rối Loạn Trầm Cảm Nam Thanh Niên Tổng Quan Thực Trạng

Trầm cảm là một rối loạn tâm thần phổ biến, ảnh hưởng đến cách cảm nhận, suy nghĩ và hành xử của một người. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO, 2023), khoảng 3,8% dân số thế giới chịu ảnh hưởng của trầm cảm, trong đó có 5% người trưởng thành và 5,7% người lớn trên 60 tuổi. Tỷ lệ trầm cảm ở nữ giới cao hơn nam giới khoảng 50%. Điều đáng lo ngại là độ tuổi mắc rối loạn trầm cảm đang ngày càng trẻ hóa. WHO cũng chỉ ra rằng hơn 75% người dân ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình không được điều trị cho các vấn đề sức khỏe tâm thần. Tại Việt Nam, ước tính có khoảng 3,2 triệu người mắc rối loạn trầm cảm, chiếm 3,1% dân số. Tỷ lệ này cao nhất ở nhóm tuổi 18-29 tuổi.

1.1. Nghiên cứu thực trạng trầm cảm ở thanh niên Việt Nam

Hiện tại, Việt Nam thiếu các nghiên cứu quy mô lớn, thống nhất về tỷ lệ trầm cảm trên toàn dân số, đặc biệt là ở thanh niên. Các nghiên cứu thường được tiến hành trên phạm vi nhỏ, trong từng địa bàn hoặc nhóm đối tượng cụ thể, gây khó khăn cho việc tổng hợp kết quả và đưa ra nhận định chung. Một nghiên cứu tại Viện Sức khỏe tâm thần cho thấy chỉ khoảng 16% người bệnh có thể gọi tên chính xác vấn đề mình đang gặp phải là trầm cảm. Các triệu chứng thường được nhận diện là vấn đề về giấc ngủ, giảm tập trung, giảm khí sắc, mệt mỏi.

1.2. So sánh tỷ lệ trầm cảm giữa nam và nữ thanh niên

Các nghiên cứu cho thấy tỷ lệ trầm cảm ở nữ giới thường cao hơn nam giới. Tuy nhiên, nam giới có thể che giấu cảm xúc và biểu hiện trầm cảm khác biệt, ví dụ như dễ tức giận hoặc hung hăng, mệt mỏi, mất hứng thú. Điều này gây khó khăn trong việc nhận diện và hỗ trợ. "Cả nam và nữ đều bị trầm cảm nhưng mức độ sẵn sàng nói về cảm xúc của họ rất khác nhau" (Vũ Trường Giang, 2024). Điều này dẫn đến sự khác biệt trong cách biểu hiện triệu chứng.

II. Dấu Hiệu Trầm Cảm Ở Nam Thanh Niên Nhận Biết Sớm

Việc nhận biết sớm các dấu hiệu trầm cảm ở nam thanh niên là vô cùng quan trọng để có thể can thiệp kịp thời. Các triệu chứng có thể rất khác nhau, bao gồm các triệu chứng thể chất như mệt mỏi, khó ngủ, thay đổi khẩu vị, đau nhức; các triệu chứng về cảm xúc và nhận thức như tâm trạng chán nản, thiếu hứng thú, khó đưa ra quyết định, cáu kỉnh, lo lắng; và các triệu chứng hành vi như khóc không kiểm soát, bộc phát giận dữ, thu mình, lạm dụng chất kích thích. "Có hơn 50 triệu chứng trầm cảm chủ yếu khác nhau..." (Andrew Angelino, 2024). Đặc biệt, cần lưu ý sự khác biệt trong biểu hiện trầm cảm ở nam giới so với nữ giới.

2.1. Biểu hiện cảm xúc và hành vi khác biệt ở nam giới trầm cảm

Nam giới trầm cảm thường có xu hướng che giấu cảm xúc và thể hiện sự tức giận hoặc hung hăng thay vì buồn bã. Họ có thể mất hứng thú với công việc, gia đình hoặc sở thích. Việc lạm dụng chất kích thích cũng là một dấu hiệu cảnh báo. Điều này làm cho việc chẩn đoán trầm cảm ở nam giới trở nên khó khăn hơn.

2.2. Các dấu hiệu thể chất thường bị bỏ qua ở nam thanh niên

Ngoài các biểu hiện cảm xúc và hành vi, các triệu chứng thể chất như mệt mỏi, đau đầu, khó ngủ cũng có thể là dấu hiệu của trầm cảm ở nam thanh niên. Tuy nhiên, những dấu hiệu này thường bị bỏ qua hoặc nhầm lẫn với các vấn đề sức khỏe khác, dẫn đến việc chậm trễ trong việc tìm kiếm sự giúp đỡ.

2.3. Sự liên quan giữa stress ở nam thanh niên và trầm cảm

Stress ở nam thanh niên có thể là một yếu tố kích hoạt hoặc làm trầm trọng thêm tình trạng trầm cảm. Những áp lực từ công việc, học tập, mối quan hệ, hoặc các vấn đề tài chính có thể gây ra căng thẳng kéo dài, dẫn đến các triệu chứng trầm cảm. Việc quản lý stress hiệu quả là một phần quan trọng trong việc phòng ngừa và điều trị trầm cảm.

III. Phương Pháp Can Thiệp Tâm Lý Hiệu Quả Cho Nam Thanh Niên

Hiện nay, có nhiều phương pháp can thiệp tâm lý hiệu quả cho nam thanh niên bị rối loạn trầm cảm. Các phương pháp phổ biến bao gồm liệu pháp nhận thức hành vi (CBT), liệu pháp tâm động, và các phương pháp khác. Việc lựa chọn phương pháp can thiệp phù hợp phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của trầm cảm, các vấn đề cá nhân và sở thích của từng người. "Liệu pháp tâm lý giúp người trầm cảm nhận diện được những cách suy nghĩ và hành xử mới..." (Vũ Trường Giang, 2024). Điều trị bằng thuốc cũng có thể được sử dụng kết hợp với liệu pháp tâm lý.

3.1. Liệu pháp nhận thức hành vi CBT trong điều trị trầm cảm

Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) là một phương pháp can thiệp tâm lý dựa trên bằng chứng, tập trung vào việc thay đổi những suy nghĩ và hành vi tiêu cực. CBT giúp người bệnh nhận diện và thách thức những suy nghĩ không hợp lý, đồng thời phát triển các kỹ năng đối phó với stress và giải quyết vấn đề. CBT đã được chứng minh là hiệu quả trong việc điều trị trầm cảm ở thanh niên.

3.2. Liệu pháp tâm động và vai trò của nó trong can thiệp

Liệu pháp tâm động tập trung vào việc khám phá những mâu thuẫn và xung đột vô thức có thể góp phần gây ra trầm cảm. Liệu pháp này giúp người bệnh hiểu rõ hơn về bản thân, các mối quan hệ và những trải nghiệm trong quá khứ. Liệu pháp tâm động có thể hữu ích cho những người có trầm cảm liên quan đến các vấn đề về quá khứ hoặc mối quan hệ.

3.3. Kết hợp thuốc và liệu pháp tâm lý khi nào cần thiết

Trong một số trường hợp, việc kết hợp thuốc và liệu pháp tâm lý có thể là cần thiết để điều trị trầm cảm hiệu quả hơn. Thuốc có thể giúp giảm các triệu chứng như buồn bã, mất ngủ, và thiếu năng lượng, trong khi liệu pháp tâm lý giúp giải quyết những vấn đề sâu xa hơn và phát triển các kỹ năng đối phó. Việc quyết định sử dụng thuốc nên được thảo luận kỹ lưỡng với bác sĩ chuyên khoa.

IV. Ứng Dụng Thực Tiễn Can Thiệp Tâm Lý Cho Nam Thanh Niên

Nghiên cứu của Vũ Trường Giang (2024) về can thiệp tâm lý cho một nam thanh niên có biểu hiện rối loạn trầm cảm cung cấp một ví dụ cụ thể về việc áp dụng các phương pháp can thiệp tâm lý trong thực tế. Đề án tập trung vào việc xác định những khái niệm, công cụ và phương thức sử dụng trong đề tài, cách tiếp cận lâm sàng, đánh giá, định hình trường hợp, lập kế hoạch can thiệp và thực hành can thiệp cho một trường hợp nam thanh niên có biểu hiện của rối loạn trầm cảm. Nghiên cứu cũng đánh giá tiến trình thực hiện can thiệp, hiệu quả can thiệp để đưa ra kết luận và khuyến nghị.

4.1. Mô tả ca lâm sàng và quá trình can thiệp chi tiết

Đề án của Vũ Trường Giang (2024) trình bày chi tiết về thông tin cá nhân, hoàn cảnh gia đình, các vấn đề của thân chủ, các vấn đề đạo đức, đánh giá và phân tích, định hình trường hợp, lập kế hoạch can thiệp, thực hiện kế hoạch trị liệu, tiến trình và kết quả trị liệu, đánh giá hiệu quả can thiệp, kết thúc ca và theo dõi sau trị liệu. Điều này cung cấp một cái nhìn sâu sắc về quá trình can thiệp tâm lý cho một nam thanh niên bị rối loạn trầm cảm.

4.2. Đánh giá hiệu quả can thiệp và các yếu tố ảnh hưởng

Nghiên cứu đánh giá hiệu quả can thiệp thông qua các giai đoạn và công cụ đánh giá khác nhau. Kết quả đánh giá cho thấy sự cải thiện về tình trạng của thân chủ. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả can thiệp bao gồm sự hợp tác của thân chủ, sự hỗ trợ từ gia đình và bạn bè, và kỹ năng của nhà tâm lý. "Sự đồng thuận và tích cực từ thân chủ và gia đình đóng vai trò rất lớn..." (Vũ Trường Giang, 2024).

4.3. Khuyến nghị cho các nhà tâm lý và gia đình người bệnh

Đề án đưa ra các khuyến nghị cho các nhà tâm lý và gia đình người bệnh, bao gồm việc tăng cường nhận thức về trầm cảm ở nam thanh niên, sử dụng các phương pháp can thiệp phù hợp, tạo môi trường hỗ trợ và khuyến khích người bệnh tìm kiếm sự giúp đỡ. Gia đình đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ và giúp đỡ thân chủ, là hậu phương vững chắc cho người bệnh

V. Can Thiệp Sớm Trầm Cảm ở Nam giới Phòng Ngừa Tự Tử

Tự tử là một nguy cơ nghiêm trọng liên quan đến trầm cảm, đặc biệt là ở nam thanh niên. Can thiệp sớm và hiệu quả có thể giúp giảm thiểu nguy cơ này. Việc nhận biết các dấu hiệu cảnh báo tự tử, như nói về cái chết hoặc tự làm hại bản thân, là rất quan trọng. Cung cấp sự hỗ trợ kịp thời và chuyên nghiệp có thể cứu sống nhiều người. Hỗ trợ sức khỏe tinh thần cho nam giới là điều hết sức quan trọng và cần thiết.

5.1. Nhận biết dấu hiệu cảnh báo tự tử ở nam thanh niên

Các dấu hiệu cảnh báo tự tử ở nam thanh niên có thể bao gồm: nói về cái chết hoặc tự tử, tìm kiếm thông tin về cách tự tử, có kế hoạch tự tử, tặng đồ đạc cá nhân, viết di chúc, thu mình khỏi xã hội, thể hiện sự tuyệt vọng hoặc vô vọng. Nếu bạn nhận thấy bất kỳ dấu hiệu nào, hãy tìm kiếm sự giúp đỡ ngay lập tức.

5.2. Tìm kiếm sự giúp đỡ chuyên nghiệp Khi nào và ở đâu

Nếu bạn hoặc người thân đang trải qua các triệu chứng trầm cảm hoặc có ý định tự tử, hãy tìm kiếm sự giúp đỡ chuyên nghiệp ngay lập tức. Bạn có thể tìm kiếm sự giúp đỡ từ bác sĩ tâm thần, nhà tâm lý, hoặc các tổ chức hỗ trợ sức khỏe tâm thần. Đường dây nóng hỗ trợ tâm lý cũng là một nguồn lực hữu ích.

5.3. Vai trò của gia đình và bạn bè trong phòng ngừa tự tử

Gia đình và bạn bè đóng vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa tự tử. Hãy lắng nghe và thể hiện sự quan tâm đến người đang gặp khó khăn. Khuyến khích họ tìm kiếm sự giúp đỡ chuyên nghiệp và cung cấp sự hỗ trợ liên tục trong quá trình điều trị. Cùng nhau vượt qua giai đoạn khó khăn này.

VI. Tương Lai Can Thiệp Trầm Cảm Đổi Mới và Tiếp Cận Cộng Đồng

Tương lai của việc can thiệp trầm cảm hứa hẹn nhiều đổi mới và sự phát triển. Các nghiên cứu về trầm cảm tiếp tục được tiến hành, dẫn đến những hiểu biết sâu sắc hơn về nguyên nhân và cơ chế của bệnh. Các phương pháp can thiệp mới, như sử dụng công nghệ và tiếp cận cộng đồng, đang được phát triển và triển khai. Can thiệp cần được tiếp cận một cách tích cực và mang tính cộng đồng.

6.1. Ứng dụng công nghệ trong can thiệp tâm lý từ xa

Công nghệ đang được sử dụng ngày càng nhiều trong việc can thiệp tâm lý, đặc biệt là trong việc cung cấp dịch vụ từ xa. Các ứng dụng di động, trang web, và video call có thể giúp người bệnh tiếp cận dịch vụ can thiệp một cách thuận tiện và dễ dàng hơn. Điều này đặc biệt quan trọng đối với những người sống ở vùng sâu vùng xa hoặc không có điều kiện đến các cơ sở y tế.

6.2. Tiếp cận cộng đồng để nâng cao nhận thức và giảm kỳ thị

Việc nâng cao nhận thức về trầm cảm và giảm kỳ thị là rất quan trọng để khuyến khích người bệnh tìm kiếm sự giúp đỡ. Các chương trình giáo dục cộng đồng, các chiến dịch truyền thông, và các hoạt động tình nguyện có thể giúp lan tỏa thông tin về trầm cảm và phá vỡ những rào cản tâm lý.

6.3. Nghiên cứu về các phương pháp can thiệp mới và hiệu quả

Các nhà khoa học tiếp tục nghiên cứu về các phương pháp can thiệp mới và hiệu quả hơn cho trầm cảm. Các nghiên cứu này có thể tập trung vào việc phát triển các loại thuốc mới, các liệu pháp tâm lý sáng tạo, hoặc các phương pháp kết hợp. Hy vọng rằng những nghiên cứu này sẽ mang lại những tiến bộ đáng kể trong việc điều trị trầm cảm.

Tổng quan nghiên cứu

Rối loạn trầm cảm là một trong những vấn đề sức khỏe tâm thần phổ biến và nghiêm trọng trên toàn cầu, ảnh hưởng đến khoảng 3,8% dân số thế giới, tương đương khoảng 280 triệu người (WHO, 2023). Tỷ lệ mắc trầm cảm ở người trưởng thành là 5%, trong đó nữ giới chiếm tỷ lệ cao hơn nam giới khoảng 50%. Đáng chú ý, độ tuổi mắc trầm cảm đang ngày càng trẻ hóa, đặc biệt là ở nhóm thanh niên từ 16 đến 30 tuổi, với tỷ lệ mắc trầm cảm lên đến 5,4% trong nhóm này tại Việt Nam (Bộ Y tế, 2023). Trầm cảm không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất và tinh thần mà còn làm giảm hiệu quả công việc, chất lượng cuộc sống và gia tăng nguy cơ tự tử.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá hiệu quả can thiệp tâm lý cho một nam thanh niên có biểu hiện rối loạn trầm cảm, nhằm góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ hỗ trợ tâm lý tại Việt Nam. Nghiên cứu tập trung vào trường hợp cụ thể tại Viện Sức khỏe Tâm thần A, Hà Nội, trong giai đoạn từ tháng 4/2023 đến tháng 10/2024. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc áp dụng liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) kết hợp kỹ thuật chánh niệm trong can thiệp trầm cảm, đặc biệt ở nam giới thanh niên – nhóm đối tượng có nhiều khó khăn trong việc bộc lộ cảm xúc và tiếp nhận hỗ trợ tâm lý.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết nhận thức và lý thuyết hành vi. Lý thuyết nhận thức của Aaron T. Beck nhấn mạnh vai trò của niềm tin và suy nghĩ trong việc hình thành cảm xúc và hành vi, cho rằng nhận thức sai lệch là nguyên nhân chính gây ra trầm cảm. Mô hình tam giác nhận thức CBT minh họa mối quan hệ tương tác giữa suy nghĩ, cảm xúc và hành vi, trong đó thay đổi nhận thức tiêu cực sẽ dẫn đến cải thiện cảm xúc và hành vi (Beck, 1964; 1979).

Lý thuyết hành vi dựa trên nguyên tắc điều kiện hóa tạo tác của Skinner, tập trung vào việc giảm tần suất các hành vi được củng cố tích cực trong trầm cảm, như thu mình và tránh né các kích thích gây khó chịu (Ferster, 1973). Kích hoạt hành vi là một kỹ thuật quan trọng nhằm tăng cường sự tham gia vào các hoạt động tích cực để phá vỡ chu kỳ trầm cảm.

Ngoài ra, lý thuyết chánh niệm được tích