Tổng quan nghiên cứu

Khó khăn tâm lý đang trở thành một vấn đề sức khỏe cộng đồng nghiêm trọng, ảnh hưởng sâu rộng đến chất lượng cuộc sống và hiệu suất học tập, làm việc của nhiều cá nhân. Theo báo cáo của ngành, trầm cảm hiện xếp thứ tư trong danh sách các bệnh mãn tính phổ biến, với tỷ lệ người gặp khó khăn tâm lý ngày càng gia tăng, đặc biệt trong bối cảnh xã hội hiện đại và đại dịch COVID-19. Nghiên cứu tập trung vào một trường hợp cụ thể là Nguyễn Văn Tuấn, sinh năm 2003, đang học đại học tại một thành phố lớn, gặp nhiều khó khăn tâm lý như trầm cảm, lo âu, stress kéo dài, thiếu kỹ năng giao tiếp và định hướng tương lai. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng khó khăn tâm lý của thân chủ, áp dụng liệu pháp nhận thức - hành vi (CBT) để can thiệp, từ đó đề xuất các giải pháp hỗ trợ hiệu quả. Phạm vi nghiên cứu bao gồm quá trình trị liệu kéo dài 11 phiên, thực hiện từ tháng 8/2022 đến đầu năm 2023, với hình thức kết hợp trực tuyến và trực tiếp. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao nhận thức về khó khăn tâm lý, đồng thời cung cấp mô hình can thiệp thực tiễn, góp phần cải thiện sức khỏe tâm thần cho sinh viên và nhóm đối tượng tương tự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: Thuyết nhận thức của Beck và Thuyết hành vi của B. Skinner. Thuyết nhận thức nhấn mạnh vai trò của nhận thức trong việc hình thành cảm xúc và hành vi, đặc biệt là các suy nghĩ tự động tiêu cực, lược đồ cái tôi tiêu cực và lỗi logic tư duy, là nguyên nhân dẫn đến trầm cảm và lo âu. Các khái niệm chính bao gồm: bộ ba nhận thức (về bản thân, thế giới và tương lai), niềm tin cốt lõi và các lỗi nhận thức như phóng đại, giảm thiểu, cá nhân hóa. Thuyết hành vi tập trung vào quá trình học tập qua điều kiện hóa tạo tác, trong đó hành vi được củng cố hoặc giảm thiểu dựa trên kết quả tích cực hoặc tiêu cực, ảnh hưởng đến sự hình thành nhân cách và các hành vi thích nghi hoặc kém thích nghi. Các khái niệm chính gồm: kích thích củng cố, phản xạ có điều kiện, hành vi học được và củng cố hành vi.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp kết hợp đa phương pháp: quan sát lâm sàng, hỏi chuyện lâm sàng, sử dụng thang đo DASS-21 để đánh giá mức độ trầm cảm, lo âu và stress của thân chủ. Cỡ mẫu là một trường hợp cá nhân, được chọn dựa trên tiêu chí có dấu hiệu khó khăn tâm lý rõ ràng và mong muốn được hỗ trợ tâm lý lâu dài. Phương pháp chọn mẫu là thuận tiện, dựa trên sự đăng ký và đồng thuận của thân chủ. Phân tích dữ liệu chủ yếu là phân tích định tính dựa trên các ghi chép lâm sàng, kết quả thang đo và phản hồi của thân chủ qua từng phiên trị liệu. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 8/2022 đến tháng 6/2023, gồm 11 phiên trị liệu với các giai đoạn: thiết lập quan hệ trị liệu, giảm triệu chứng lo âu, xác định kế hoạch học tập và nâng cao kỹ năng giao tiếp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ khó khăn tâm lý nghiêm trọng: Kết quả thang DASS-21 cho thấy thân chủ có điểm trầm cảm 26 (mức nặng), điểm stress 30 (mức nặng) và điểm lo âu 14 (mức trung bình). Các triệu chứng bao gồm tâm trạng buồn bã, mất hứng thú, khó ngủ, lo lắng thường xuyên, mệt mỏi và suy nghĩ tiêu cực kéo dài.

  2. Nhận thức tiêu cực và niềm tin phi lý: Thân chủ có nhiều suy nghĩ tự động tiêu cực như "tôi là người thất bại", "cuộc đời tôi bi thảm", "không ai muốn chơi với tôi". Niềm tin này ảnh hưởng đến cảm xúc và hành vi, khiến thân chủ thu mình, ngại giao tiếp và thiếu động lực phát triển bản thân.

  3. Thiếu kỹ năng giao tiếp và mối quan hệ xã hội hạn chế: Thân chủ có kỹ năng giao tiếp kém, ít bạn bè thân thiết, thường xuyên cảm thấy cô đơn và không biết cách duy trì các mối quan hệ. Điều này làm tăng cảm giác cô lập và khó khăn trong việc tìm kiếm sự hỗ trợ xã hội.

  4. Ảnh hưởng của môi trường gia đình: Mối quan hệ gia đình phức tạp, bố mẹ ly dị, thân chủ sống cùng bố với mối quan hệ căng thẳng, là nguyên nhân chính gây ra cảm xúc tiêu cực và các khó khăn tâm lý hiện tại.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến khó khăn tâm lý của thân chủ là sự kết hợp giữa các yếu tố nhận thức sai lệch và môi trường gia đình bất ổn. Các suy nghĩ tiêu cực và niềm tin phi lý theo thuyết nhận thức đã làm gia tăng cảm xúc lo âu, trầm cảm và stress. Đồng thời, theo thuyết hành vi, các hành vi né tránh, thu mình được củng cố qua thời gian do thiếu các trải nghiệm tích cực và sự hỗ trợ xã hội. So sánh với các nghiên cứu trong ngành, kết quả phù hợp với báo cáo cho thấy trẻ em và thanh thiếu niên có trải nghiệm gia đình bất ổn dễ gặp khó khăn tâm lý nghiêm trọng khi trưởng thành. Việc áp dụng liệu pháp nhận thức - hành vi đã giúp thân chủ nhận diện và thay đổi các suy nghĩ tiêu cực, đồng thời cải thiện kỹ năng giao tiếp và định hướng tương lai. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ điểm DASS-21 qua các phiên trị liệu, thể hiện sự giảm dần các triệu chứng trầm cảm, lo âu và stress, cũng như bảng tổng hợp các mục tiêu và kết quả đạt được trong từng giai đoạn can thiệp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Thực hiện chương trình can thiệp tâm lý dựa trên liệu pháp nhận thức - hành vi (CBT): Tập trung vào việc nhận diện và tái cấu trúc các suy nghĩ tiêu cực, nâng cao kỹ năng giải quyết vấn đề và quản lý cảm xúc. Thời gian thực hiện: 3-6 tháng, chủ thể thực hiện: các nhà tâm lý học lâm sàng và chuyên gia tư vấn.

  2. Phát triển kỹ năng giao tiếp và xây dựng mối quan hệ xã hội: Tổ chức các buổi đào tạo kỹ năng mềm, trò chơi sắm vai và nhóm hỗ trợ để thân chủ có thể thực hành và cải thiện kỹ năng giao tiếp. Thời gian: 2-4 tháng, chủ thể: trung tâm tư vấn tâm lý và các tổ chức giáo dục.

  3. Hỗ trợ định hướng nghề nghiệp và phát triển mục tiêu cá nhân: Cung cấp tư vấn nghề nghiệp, giúp thân chủ xác định mục tiêu học tập và nghề nghiệp phù hợp, từ đó tăng động lực và sự tự tin. Thời gian: 1-3 tháng, chủ thể: chuyên gia tư vấn hướng nghiệp và nhà tâm lý.

  4. Tăng cường hỗ trợ gia đình và môi trường xã hội: Tổ chức các buổi tư vấn gia đình nhằm cải thiện mối quan hệ giữa thân chủ và các thành viên, giảm căng thẳng và tạo môi trường hỗ trợ tích cực. Thời gian: liên tục, chủ thể: nhà tâm lý học gia đình và các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Sinh viên ngành tâm lý học và tư vấn: Nghiên cứu cung cấp mô hình can thiệp thực tiễn, giúp sinh viên hiểu rõ quy trình đánh giá và trị liệu khó khăn tâm lý.

  2. Chuyên gia tâm lý học lâm sàng và tư vấn: Luận văn là tài liệu tham khảo hữu ích trong việc áp dụng liệu pháp nhận thức - hành vi cho các trường hợp khó khăn tâm lý phức tạp.

  3. Nhà quản lý giáo dục và y tế: Giúp nhận diện nhu cầu hỗ trợ tâm lý cho sinh viên, từ đó xây dựng các chương trình hỗ trợ phù hợp trong môi trường học đường.

  4. Gia đình và người thân của người gặp khó khăn tâm lý: Cung cấp kiến thức về các biểu hiện, nguyên nhân và cách hỗ trợ người thân vượt qua khó khăn tâm lý.

Câu hỏi thường gặp

  1. Khó khăn tâm lý là gì và biểu hiện như thế nào?
    Khó khăn tâm lý là sự thiếu hụt hoặc không phù hợp về mặt nhận thức, cảm xúc và hành vi, gây trở ngại trong hoạt động hàng ngày. Biểu hiện gồm cảm xúc tiêu cực (buồn bã, lo âu), suy nghĩ tiêu cực, hành vi thu mình, khó tập trung và rối loạn giấc ngủ.

  2. Tại sao liệu pháp nhận thức - hành vi (CBT) được chọn để can thiệp?
    CBT giúp nhận diện và thay đổi các suy nghĩ tiêu cực, từ đó cải thiện cảm xúc và hành vi. Đây là phương pháp được chứng minh hiệu quả trong điều trị trầm cảm, lo âu và stress, phù hợp với trường hợp có niềm tin phi lý và suy nghĩ tự động tiêu cực.

  3. Làm thế nào để đánh giá mức độ khó khăn tâm lý?
    Sử dụng các công cụ chuẩn hóa như thang DASS-21 để đo lường mức độ trầm cảm, lo âu và stress. Kết hợp quan sát lâm sàng và hỏi chuyện lâm sàng để thu thập thông tin toàn diện về tình trạng tâm lý của thân chủ.

  4. Các yếu tố gia đình ảnh hưởng thế nào đến khó khăn tâm lý?
    Môi trường gia đình bất ổn, như ly dị, xung đột, thiếu sự hỗ trợ tình cảm, có thể gây ra hoặc làm trầm trọng thêm các khó khăn tâm lý, ảnh hưởng đến sự phát triển nhân cách và kỹ năng xã hội của cá nhân.

  5. Làm sao để duy trì hiệu quả sau khi kết thúc trị liệu?
    Thân chủ cần tiếp tục thực hành các kỹ năng đã học, duy trì các mối quan hệ xã hội tích cực và có thể tham gia các nhóm hỗ trợ hoặc tái khám định kỳ với chuyên gia tâm lý để phòng ngừa tái phát.

Kết luận

  • Khó khăn tâm lý là vấn đề phổ biến và nghiêm trọng, ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh cuộc sống cá nhân.
  • Thân chủ Nguyễn Văn Tuấn gặp các triệu chứng trầm cảm, lo âu và stress ở mức độ nặng, kèm theo nhận thức tiêu cực và kỹ năng giao tiếp hạn chế.
  • Liệu pháp nhận thức - hành vi (CBT) được áp dụng hiệu quả trong việc giảm các triệu chứng và cải thiện kỹ năng xã hội.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp can thiệp toàn diện, bao gồm hỗ trợ tâm lý, phát triển kỹ năng và cải thiện môi trường gia đình.
  • Các bước tiếp theo bao gồm tiếp tục triển khai giai đoạn nâng cao kỹ năng giao tiếp, đồng thời mở rộng nghiên cứu với nhóm đối tượng lớn hơn để đánh giá hiệu quả can thiệp.

Hành động ngay: Các chuyên gia và nhà quản lý giáo dục nên áp dụng mô hình can thiệp này để hỗ trợ sinh viên và người trẻ gặp khó khăn tâm lý, góp phần nâng cao sức khỏe tinh thần cộng đồng.