Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới quản lý tài chính công tại các đơn vị sự nghiệp công lập, việc hoàn thiện cơ chế tự chủ tài chính tại các trường đại học công lập trở thành vấn đề cấp thiết. Trường Đại học Luật Hà Nội, với hơn 40 năm phát triển và hơn 122 ngàn cử nhân luật được đào tạo, đóng vai trò quan trọng trong hệ thống giáo dục pháp luật quốc gia. Giai đoạn nghiên cứu từ 2018 đến 2020 cho thấy Trường Đại học Luật Hà Nội đang thực hiện cơ chế tự chủ tài chính theo Nghị định 43/2006/NĐ-CP và Nghị định 16/2015/NĐ-CP, tuy nhiên vẫn còn nhiều hạn chế ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng cơ chế tự chủ tài chính tại Trường, phân tích các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, góp phần phát triển bền vững nhà trường. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại Trường Đại học Luật Hà Nội và phân hiệu tại Đắk Lắk, phạm vi thời gian tập trung vào giai đoạn 2018-2020 với định hướng đến năm 2025. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc đổi mới cơ chế tài chính trong các đơn vị sự nghiệp công lập, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục đại học, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và năng lực cạnh tranh của nhà trường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên lý thuyết về cơ chế tự chủ tài chính trong đơn vị sự nghiệp công lập, tập trung vào các khái niệm chính như: quyền tự chủ tài chính, tự chịu trách nhiệm, quản lý tài chính công, và cơ chế thị trường trong giáo dục đại học. Cơ chế tự chủ tài chính được hiểu là sự trao quyền cho đơn vị sự nghiệp công lập trong việc chủ động sử dụng nguồn lực tài chính, lập kế hoạch thu chi, và chịu trách nhiệm về kết quả tài chính. Lý thuyết quản lý tài chính công và mô hình quản trị đại học hiện đại cũng được vận dụng để phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả tự chủ tài chính. Ngoài ra, nghiên cứu tham khảo kinh nghiệm quốc tế từ Hàn Quốc và Hoa Kỳ về tự chủ tài chính trong giáo dục đại học, cũng như các mô hình tự chủ tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập trong nước để làm cơ sở so sánh và đề xuất giải pháp phù hợp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp các phương pháp thống kê, phân tích, tổng hợp, so sánh và chứng minh. Dữ liệu được thu thập từ các nguồn chính thức như báo cáo tài chính, báo cáo thực hiện Nghị định 43/2006/NĐ-CP của Trường Đại học Luật Hà Nội giai đoạn 2018-2020, các văn bản pháp luật liên quan, quy chế chi tiêu nội bộ, và các tài liệu quản lý của nhà trường. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các phòng ban, khoa, bộ môn và phân hiệu tại Đắk Lắk, với phương pháp chọn mẫu toàn diện nhằm đảm bảo tính đại diện. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp thống kê mô tả và phân tích định tính để đánh giá thực trạng, xác định các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2018 đến 2022, trong đó thu thập số liệu chính trong giai đoạn 2018-2020, phân tích và đề xuất giải pháp đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng tự chủ tài chính tại Trường Đại học Luật Hà Nội: Trường được giao tự đảm bảo một phần kinh phí hoạt động thường xuyên, với nguồn thu chủ yếu từ học phí, lệ phí và các hoạt động dịch vụ. Giai đoạn 2018-2020, tổng biên chế dao động từ 421 đến 480 người, số lao động có mặt cuối năm đạt khoảng 460 người. Nguồn ngân sách nhà nước chiếm phần lớn trong tổng nguồn thu, tuy nhiên tỷ lệ thu từ hoạt động sự nghiệp có xu hướng tăng, góp phần giảm áp lực ngân sách. Mức thu học phí được quản lý theo khung quy định của Nhà nước, nhưng nhà trường vẫn chưa hoàn toàn chủ động trong việc xây dựng mức thu phù hợp với nhu cầu thực tế.

  2. Cơ chế quản lý tài chính và tổ chức thu chi: Phòng Tài chính - Kế toán với 7 viên chức chịu trách nhiệm quản lý tài chính, thực hiện công khai tài chính theo quy định. Công tác lập dự toán, kiểm soát chi tiêu được tổ chức chặt chẽ, tuy nhiên vẫn còn tồn tại hạn chế trong việc linh hoạt phân bổ nguồn lực và kiểm soát chi phí đầu tư xây dựng cơ bản. Việc kiểm tra tài chính được thực hiện theo quy trình kiểm tra trước, trong và sau khi thực hiện kế hoạch tài chính, nhưng hiệu quả kiểm soát chưa cao do hạn chế về trình độ cán bộ và công cụ quản lý.

  3. Ảnh hưởng của trình độ cán bộ quản lý: Trình độ chuyên môn và kinh nghiệm của đội ngũ cán bộ quản lý tài chính còn hạn chế, ảnh hưởng đến khả năng xử lý thông tin và ra quyết định kịp thời, chính xác. Điều này làm giảm hiệu quả quản lý tài chính và khả năng thực hiện quyền tự chủ tài chính của nhà trường.

  4. So sánh với kinh nghiệm quốc tế và trong nước: So với mô hình tự chủ tài chính tại Hàn Quốc và Hoa Kỳ, Trường Đại học Luật Hà Nội còn hạn chế trong việc giao quyền tự chủ toàn diện, đặc biệt về mức thu học phí, quản lý nhân sự và đầu tư phát triển. Các trường đại học trong nước như Đại học Ngoại ngữ Hà Nội cũng đã áp dụng cơ chế khoán chi cho từng khoa, tạo động lực tăng thu nhập cho cán bộ, điều mà Trường Đại học Luật Hà Nội chưa thực hiện hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên là do cơ chế pháp lý hiện hành chưa cho phép nhà trường hoàn toàn chủ động trong việc xây dựng mức thu học phí và quản lý nhân sự, đồng thời trình độ cán bộ quản lý tài chính chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới. So với các nghiên cứu trong nước và kinh nghiệm quốc tế, việc giao quyền tự chủ tài chính cần được nâng cao hơn nữa, đi kèm với cơ chế kiểm định chất lượng độc lập và chính sách hỗ trợ tài chính cho sinh viên. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ nguồn thu theo từng năm, bảng so sánh mức thu học phí và chi tiêu giữa các năm, cũng như sơ đồ tổ chức bộ máy quản lý tài chính để minh họa rõ hơn các vấn đề tồn tại và tiềm năng cải tiến.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường quyền tự chủ tài chính cho Trường: Đề nghị Bộ Tư pháp và Bộ Giáo dục và Đào tạo xem xét giao quyền tự chủ toàn diện hơn về mức thu học phí, quản lý nhân sự và đầu tư phát triển cơ sở vật chất, nhằm nâng cao tính linh hoạt và hiệu quả tài chính. Thời gian thực hiện trong vòng 2 năm, chủ thể là các cơ quan quản lý nhà nước liên quan.

  2. Xây dựng và hoàn thiện quy chế chi tiêu nội bộ: Nhà trường cần xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ chi tiết, áp dụng cơ chế khoán chi cho từng khoa, bộ môn để khuyến khích tăng thu nhập dựa trên hiệu quả công việc, tránh tình trạng bình quân cào bằng. Thời gian triển khai trong 1 năm, do Ban Giám hiệu và Phòng Tài chính - Kế toán chủ trì.

  3. Nâng cao trình độ cán bộ quản lý tài chính: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ quản lý tài chính, kế toán công cho cán bộ quản lý và nhân viên phòng tài chính nhằm nâng cao năng lực xử lý thông tin và ra quyết định. Kế hoạch đào tạo kéo dài 1-2 năm, do nhà trường phối hợp với các đơn vị đào tạo chuyên ngành thực hiện.

  4. Xây dựng hệ thống kiểm định chất lượng độc lập: Thành lập hoặc liên kết với cơ quan kiểm định chất lượng giáo dục độc lập để đánh giá hiệu quả hoạt động tài chính và chất lượng đào tạo, tạo cơ sở minh bạch và nâng cao uy tín nhà trường. Thời gian thực hiện trong 3 năm, chủ thể là Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp với nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban Giám hiệu và cán bộ quản lý các trường đại học công lập: Giúp hiểu rõ về cơ chế tự chủ tài chính, từ đó áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và phát triển bền vững nhà trường.

  2. Các nhà hoạch định chính sách giáo dục và tài chính công: Cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng, điều chỉnh chính sách tự chủ tài chính phù hợp với đặc thù các đơn vị sự nghiệp công lập.

  3. Giảng viên và nghiên cứu sinh chuyên ngành quản lý kinh tế, quản lý giáo dục: Là tài liệu tham khảo quan trọng trong nghiên cứu về quản lý tài chính công, cơ chế tự chủ trong giáo dục đại học.

  4. Các đơn vị sự nghiệp công lập khác có thu: Học hỏi kinh nghiệm và bài học từ Trường Đại học Luật Hà Nội để áp dụng vào việc hoàn thiện cơ chế tự chủ tài chính tại đơn vị mình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Cơ chế tự chủ tài chính là gì và tại sao quan trọng?
    Cơ chế tự chủ tài chính là quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm của đơn vị sự nghiệp công lập trong quản lý nguồn lực tài chính, lập kế hoạch thu chi và sử dụng hiệu quả nguồn vốn. Nó giúp tăng tính linh hoạt, nâng cao hiệu quả hoạt động và giảm áp lực ngân sách nhà nước.

  2. Trường Đại học Luật Hà Nội hiện đang áp dụng cơ chế tự chủ tài chính như thế nào?
    Trường được giao tự đảm bảo một phần kinh phí hoạt động thường xuyên, chủ yếu dựa vào nguồn thu học phí, lệ phí và các hoạt động dịch vụ. Nhà trường đã xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ và tổ chức quản lý tài chính theo quy định pháp luật.

  3. Những khó khăn chính trong thực hiện cơ chế tự chủ tài chính tại Trường là gì?
    Khó khăn gồm hạn chế trong việc tự chủ xây dựng mức thu học phí, quản lý nhân sự, trình độ cán bộ quản lý tài chính còn thấp, và cơ chế kiểm soát chi tiêu chưa thực sự hiệu quả.

  4. Kinh nghiệm quốc tế nào có thể áp dụng cho Trường Đại học Luật Hà Nội?
    Kinh nghiệm từ Hàn Quốc và Hoa Kỳ cho thấy việc giao quyền tự chủ toàn diện, kết hợp với kiểm định chất lượng độc lập và chính sách hỗ trợ tài chính cho sinh viên là những yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả tự chủ tài chính.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để hoàn thiện cơ chế tự chủ tài chính tại Trường?
    Các giải pháp gồm tăng quyền tự chủ tài chính, xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ chi tiết, nâng cao trình độ cán bộ quản lý tài chính, và thành lập hệ thống kiểm định chất lượng độc lập nhằm đảm bảo minh bạch và hiệu quả.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa và làm rõ cơ chế tự chủ tài chính trong đơn vị sự nghiệp công lập, đặc biệt tại Trường Đại học Luật Hà Nội.
  • Đánh giá thực trạng cho thấy nhà trường đã đạt được nhiều kết quả tích cực nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về quyền tự chủ và năng lực quản lý tài chính.
  • Nghiên cứu so sánh kinh nghiệm quốc tế và trong nước để rút ra bài học và đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm hoàn thiện cơ chế tự chủ tài chính.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào tăng quyền tự chủ, hoàn thiện quy chế chi tiêu, nâng cao trình độ cán bộ và xây dựng hệ thống kiểm định chất lượng độc lập.
  • Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2022-2025, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và phát triển bền vững Trường Đại học Luật Hà Nội.

Hành động ngay hôm nay để thúc đẩy đổi mới cơ chế tài chính tại các trường đại học công lập, góp phần xây dựng nền giáo dục đại học hiện đại, hiệu quả và hội nhập quốc tế!