Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2011-2015, thành phố Đà Nẵng đối mặt với nhiều khó khăn về kinh tế khi tốc độ tăng trưởng kinh tế đạt mức thấp, nhiều doanh nghiệp giải thể hoặc hoạt động cầm chừng. Tổng thu ngân sách nhà nước (NSNN) trên địa bàn đạt 57,32 nghìn tỷ đồng với tốc độ tăng thu bình quân 5 năm chỉ khoảng 0,7%. Trong bối cảnh nguồn thu ngân sách gặp nhiều thách thức, công tác quản lý chi NSNN trở thành vấn đề cấp thiết nhằm đảm bảo cân đối ngân sách, thực hiện các nhiệm vụ trọng tâm như đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng, giáo dục, y tế, quốc phòng và an ninh. Tổng chi NSNN giai đoạn này đạt 58,83 nghìn tỷ đồng, tốc độ tăng chi bình quân 7,3%, trong đó chi đầu tư phát triển chiếm tỷ trọng lớn với 63,18% tổng chi ngân sách.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung hệ thống hóa các vấn đề lý luận về chi tiêu NSNN, phân tích thực trạng quản lý chi NSNN tại Đà Nẵng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách địa phương trong giai đoạn tiếp theo. Phạm vi nghiên cứu bao gồm công tác quản lý chi NSNN tại thành phố Đà Nẵng trong giai đoạn 2011-2015, với ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô và phát triển bền vững địa phương. Các chỉ số kinh tế xã hội như GDP tăng bình quân 9,83% năm 2015, tổng giá trị sản xuất đạt gần 45.886 tỷ đồng, cùng với sự phát triển hạ tầng và dịch vụ, tạo nền tảng cho việc hoàn thiện quản lý chi NSNN.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý chi ngân sách nhà nước (NSNN) bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý chi NSNN: Định nghĩa chi NSNN là các khoản chi tiêu của Nhà nước nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ chính trị, kinh tế, xã hội. Quản lý chi NSNN là quá trình tác động, ra quyết định nhằm phân phối và sử dụng nguồn lực ngân sách hiệu quả, đúng mục đích, tiết kiệm và chống lãng phí.

  • Nguyên tắc quản lý chi NSNN: Bao gồm nguyên tắc kỷ luật tài chính, tập trung thống nhất, cân đối ngân sách, công khai minh bạch và tuân thủ pháp luật. Các nguyên tắc này đảm bảo tính pháp lý, hiệu quả và minh bạch trong quản lý chi tiêu công.

  • Mô hình chu trình quản lý chi NSNN: Bao gồm các khâu lập dự toán, chấp hành dự toán, kiểm soát, thanh toán và quyết toán chi ngân sách. Mỗi khâu đều có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo chi tiêu đúng quy định và hiệu quả.

  • Khái niệm và vai trò của phân cấp quản lý ngân sách: Phân cấp quản lý chi NSNN giữa các cấp chính quyền nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động ngân sách, phù hợp với đặc thù kinh tế xã hội từng địa phương.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: chi NSNN, dự toán chi ngân sách, chấp hành dự toán, kiểm soát chi ngân sách, quyết toán chi ngân sách, phân cấp quản lý ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, vận dụng các quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về quản lý chi NSNN. Các phương pháp cụ thể gồm:

  • Nghiên cứu lý thuyết và văn bản pháp luật: Tổng hợp, phân tích các văn bản quy phạm pháp luật như Luật NSNN, Nghị định, Thông tư của Bộ Tài chính liên quan đến quản lý chi NSNN.

  • Thu thập số liệu thực tiễn: Số liệu thu chi NSNN của thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2011-2015 được thu thập từ Sở Tài chính, Kho bạc Nhà nước và các báo cáo chính thức.

  • Phân tích thống kê: Sử dụng số liệu tương đối, số tuyệt đối, số bình quân để đánh giá thực trạng và xu hướng thu chi ngân sách.

  • Phương pháp so sánh và tổng hợp: So sánh thực trạng quản lý chi NSNN của Đà Nẵng với một số địa phương khác như Cần Thơ, Bình Dương để rút ra bài học kinh nghiệm.

  • Phân tích chuyên ngành kinh tế: Đánh giá tác động của các nhân tố kinh tế xã hội, trình độ cán bộ quản lý, cơ sở vật chất đến hiệu quả quản lý chi NSNN.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ số liệu thu chi ngân sách địa phương trong giai đoạn 2011-2015, các báo cáo quản lý ngân sách và các văn bản pháp luật liên quan. Phương pháp chọn mẫu là tổng hợp toàn bộ dữ liệu có sẵn để đảm bảo tính toàn diện và chính xác. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến 2016, tập trung phân tích dữ liệu giai đoạn 2011-2015 và đề xuất giải pháp cho giai đoạn tiếp theo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình thu NSNN tại Đà Nẵng giai đoạn 2011-2015: Tổng thu NSNN đạt 57,32 nghìn tỷ đồng, trong đó thu nội địa chiếm 78,35% và thu từ xuất nhập khẩu chiếm 20,9%. Tốc độ tăng thu bình quân chỉ khoảng 0,7%, phản ánh sự khó khăn trong huy động nguồn thu do tác động của kinh tế vĩ mô và chính sách thuế.

  2. Tình hình chi NSNN: Tổng chi ngân sách địa phương đạt 58,83 nghìn tỷ đồng, tốc độ tăng chi bình quân 7,3%. Chi đầu tư phát triển chiếm tỷ trọng lớn 63,18%, trong khi chi thường xuyên chiếm 34,98%. Chi thường xuyên tăng nhanh với tốc độ bình quân 18,2%, chủ yếu tập trung vào các lĩnh vực giáo dục (chiếm 30,46% chi thường xuyên), y tế (12,57%) và đảm bảo xã hội (6,9%).

  3. Quản lý lập dự toán chi ngân sách: Quy trình lập dự toán được thực hiện chặt chẽ với sự tham gia của Hội đồng nhân dân, UBND, Sở Tài chính và các đơn vị sử dụng ngân sách. Dự toán được xây dựng dựa trên kế hoạch phát triển kinh tế xã hội, các chế độ, định mức chi tiêu và tình hình thực hiện các năm trước. Thời gian hoàn thành giao dự toán chậm nhất đến ngày 31/12 năm trước.

  4. Kiểm soát và chấp hành dự toán chi NSNN: Kho bạc Nhà nước thực hiện kiểm soát các khoản chi theo chế độ, tiêu chuẩn, điều kiện và thủ tục quy định. Các đơn vị sử dụng ngân sách phải chấp hành đúng dự toán, đảm bảo tính hợp pháp, hợp lệ và hiệu quả. Việc kiểm soát chi tiêu được thực hiện trước, trong và sau khi thanh toán.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của tình trạng tăng chi thường xuyên nhanh hơn thu NSNN có thể do áp lực chi trả lương, phụ cấp, các chính sách an sinh xã hội và cải cách tiền lương. Tỷ trọng chi đầu tư phát triển tuy chiếm phần lớn nhưng tốc độ tăng trưởng thấp hơn chi thường xuyên, cho thấy sự hạn chế trong huy động nguồn lực đầu tư mới. So với các địa phương như Cần Thơ và Bình Dương, Đà Nẵng đã có những bước tiến trong phân bổ ngân sách cho các lĩnh vực trọng điểm nhưng vẫn cần cải thiện hiệu quả quản lý chi tiêu.

Việc lập dự toán chi ngân sách được thực hiện theo quy trình bài bản, tuy nhiên vẫn còn tồn tại hạn chế về tính linh hoạt trong điều chỉnh dự toán khi có biến động nguồn thu. Kiểm soát chi NSNN qua Kho bạc Nhà nước và các cơ quan tài chính đảm bảo tính pháp lý và minh bạch, nhưng cần tăng cường năng lực cán bộ quản lý và ứng dụng công nghệ thông tin để nâng cao hiệu quả kiểm soát.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ trọng chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển qua các năm, bảng so sánh tốc độ tăng thu và tăng chi NSNN, cũng như sơ đồ quy trình lập dự toán ngân sách để minh họa rõ ràng các bước thực hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường năng lực quản lý và đào tạo cán bộ: Đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng quản lý ngân sách cho đội ngũ cán bộ tài chính, kế toán và quản lý ngân sách tại các cấp. Mục tiêu nâng cao hiệu quả lập dự toán và kiểm soát chi tiêu trong vòng 2 năm tới, do Sở Tài chính và các cơ quan đào tạo thực hiện.

  2. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi NSNN: Triển khai hệ thống phần mềm quản lý ngân sách tích hợp, giúp theo dõi, kiểm soát và báo cáo chi tiêu kịp thời, chính xác. Mục tiêu hoàn thành trong 3 năm, do Kho bạc Nhà nước phối hợp với Sở Tài chính chủ trì.

  3. Hoàn thiện cơ chế điều chỉnh dự toán linh hoạt: Xây dựng quy định cho phép điều chỉnh dự toán chi ngân sách phù hợp với biến động nguồn thu và yêu cầu thực tiễn, nhằm đảm bảo cân đối ngân sách và hiệu quả chi tiêu. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do UBND thành phố và Hội đồng nhân dân phối hợp ban hành.

  4. Tăng cường kiểm tra, thanh tra và giám sát chi NSNN: Đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất các đơn vị sử dụng ngân sách, xử lý nghiêm các vi phạm để nâng cao tính kỷ luật tài chính. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ kiểm tra đạt chuẩn trên 90% trong 2 năm, do Sở Tài chính và Thanh tra thành phố thực hiện.

  5. Đẩy mạnh xã hội hóa và huy động nguồn lực ngoài ngân sách: Khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia đầu tư phát triển hạ tầng và dịch vụ công, giảm áp lực chi ngân sách nhà nước. Mục tiêu tăng tỷ trọng nguồn lực xã hội lên 20% trong 5 năm tới, do UBND thành phố phối hợp các sở ngành triển khai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách nhà nước tại các cấp chính quyền địa phương: Giúp nâng cao hiểu biết về quy trình lập dự toán, chấp hành và kiểm soát chi NSNN, từ đó cải thiện hiệu quả quản lý ngân sách địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kinh tế phát triển, tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi ngân sách nhà nước, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu và luận văn.

  3. Cơ quan thanh tra, kiểm toán và kiểm soát tài chính: Hỗ trợ trong việc xây dựng kế hoạch thanh tra, kiểm toán chi ngân sách, phát hiện và xử lý các sai phạm trong quản lý chi tiêu công.

  4. Các tổ chức chính trị - xã hội và cộng đồng dân cư: Nâng cao nhận thức về vai trò và tầm quan trọng của công tác quản lý chi NSNN, thúc đẩy sự giám sát và tham gia của người dân trong quản lý tài chính công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi NSNN là gì và tại sao nó quan trọng?
    Quản lý chi NSNN là quá trình lập kế hoạch, phân phối và sử dụng các khoản chi ngân sách nhà nước nhằm đảm bảo hiệu quả, tiết kiệm và đúng mục đích. Nó quan trọng vì chi NSNN ảnh hưởng trực tiếp đến sự ổn định kinh tế vĩ mô, phát triển xã hội và thực hiện các chính sách công.

  2. Quy trình lập dự toán chi ngân sách tại Đà Nẵng được thực hiện như thế nào?
    Quy trình gồm các bước: ban hành hướng dẫn, lập dự toán tại các đơn vị, thẩm tra và tổng hợp dự toán, thảo luận với Bộ Tài chính, phân bổ dự toán và trình Hội đồng nhân dân phê duyệt. Thời gian hoàn thành giao dự toán chậm nhất đến ngày 31/12 năm trước.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý chi NSNN tại Đà Nẵng là gì?
    Khó khăn gồm tốc độ tăng thu ngân sách thấp, áp lực tăng chi thường xuyên, hạn chế trong điều chỉnh dự toán linh hoạt, năng lực cán bộ quản lý còn hạn chế và ứng dụng công nghệ thông tin chưa đồng bộ.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi NSNN?
    Cần tăng cường đào tạo cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin, hoàn thiện cơ chế điều chỉnh dự toán, tăng cường kiểm tra, thanh tra và huy động nguồn lực xã hội tham gia đầu tư phát triển.

  5. Vai trò của Kho bạc Nhà nước trong quản lý chi NSNN là gì?
    Kho bạc Nhà nước kiểm soát các khoản chi theo quy định, đảm bảo chi tiêu đúng dự toán, đúng chế độ, tiêu chuẩn và thủ tục. Đây là cơ quan chủ chốt trong việc kiểm soát, thanh toán và quyết toán chi ngân sách.

Kết luận

  • Chi NSNN tại thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2011-2015 có xu hướng tăng chi thường xuyên nhanh hơn thu ngân sách, gây áp lực lên cân đối ngân sách địa phương.
  • Quy trình quản lý chi ngân sách được thực hiện bài bản, tuân thủ các nguyên tắc pháp luật và quy định hiện hành, tuy nhiên còn tồn tại hạn chế về tính linh hoạt và hiệu quả kiểm soát.
  • Các nhân tố như trình độ cán bộ quản lý, điều kiện cơ sở vật chất và môi trường kinh tế xã hội ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý chi NSNN.
  • So sánh với một số địa phương khác cho thấy Đà Nẵng cần tiếp tục hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách để đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin, hoàn thiện cơ chế điều chỉnh dự toán, tăng cường kiểm tra thanh tra và huy động nguồn lực xã hội.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2024-2026, đồng thời tiếp tục nghiên cứu đánh giá hiệu quả quản lý chi NSNN trong các giai đoạn tiếp theo.

Call to action: Các cơ quan quản lý ngân sách và nhà nghiên cứu cần phối hợp chặt chẽ để áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi NSNN, góp phần phát triển bền vững thành phố Đà Nẵng.