Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước (NSNN) là công cụ tài chính quan trọng, đóng vai trò thiết yếu trong việc điều tiết kinh tế vĩ mô và phát triển kinh tế - xã hội. Tại Việt Nam, ngân sách cấp huyện giữ vị trí trung gian trong hệ thống ngân sách, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và đảm bảo an sinh xã hội trên địa bàn. Thành phố Thanh Hóa, trung tâm kinh tế - chính trị của tỉnh Thanh Hóa, đã đạt được nhiều thành tựu về kinh tế xã hội trong hơn một thập kỷ qua. Tuy nhiên, công tác lập dự toán và quyết toán ngân sách nhà nước tại phòng Tài chính - Kế hoạch, UBND thành phố Thanh Hóa vẫn còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu quản lý ngân sách trong bối cảnh đổi mới và hội nhập quốc tế.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác lập dự toán và quyết toán ngân sách nhà nước tại phòng Tài chính - Kế hoạch thành phố Thanh Hóa giai đoạn 2016-2018, xác định nguyên nhân tồn tại và đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp huyện. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại UBND thành phố Thanh Hóa, sử dụng số liệu dự toán và quyết toán ngân sách từ năm 2016 đến 2018. Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học và thực tiễn trong việc góp phần hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, từ đó thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Khái niệm và bản chất ngân sách nhà nước: NSNN là dự toán thu - chi bằng tiền của Nhà nước trong một khoảng thời gian nhất định, phản ánh mối quan hệ kinh tế giữa Nhà nước và các chủ thể kinh tế xã hội trong phân phối tổng sản phẩm quốc dân.

  • Chức năng của ngân sách nhà nước: Bao gồm ổn định kinh tế vĩ mô, phân bổ nguồn lực xã hội, phân phối lại thu nhập và điều chỉnh kinh tế.

  • Hệ thống ngân sách nhà nước Việt Nam: Phân cấp ngân sách trung ương và địa phương, trong đó ngân sách cấp huyện là bộ phận cấu thành quan trọng, thực hiện các chức năng thu, chi ngân sách trên địa bàn.

  • Quy trình lập dự toán và quyết toán ngân sách cấp huyện: Bao gồm các bước lập dự toán thu, chi ngân sách dựa trên căn cứ pháp lý, tình hình thực tế và các chỉ tiêu phát triển kinh tế xã hội; quyết toán ngân sách nhằm tổng kết, đánh giá và rút kinh nghiệm cho các chu trình ngân sách tiếp theo.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: dự toán ngân sách, quyết toán ngân sách, ngân sách cấp huyện, thu ngân sách, chi ngân sách, cân đối ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, thống kê mô tả và phân tích số liệu thứ cấp thu thập từ phòng Tài chính - Kế hoạch, UBND thành phố Thanh Hóa. Cỡ mẫu dữ liệu gồm số liệu dự toán và quyết toán ngân sách nhà nước giai đoạn 2016-2018. Phương pháp chọn mẫu là chọn toàn bộ số liệu liên quan đến công tác lập dự toán và quyết toán ngân sách tại phòng Tài chính - Kế hoạch trong giai đoạn nghiên cứu nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác.

Phân tích số liệu được thực hiện bằng phương pháp thống kê toán học, so sánh các chỉ tiêu thu, chi ngân sách qua các năm để đánh giá thực trạng và xu hướng. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2016 đến 2018, tập trung phân tích các báo cáo dự toán, quyết toán ngân sách và các văn bản pháp luật liên quan.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng dự toán thu ngân sách: Tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn thành phố Thanh Hóa tăng liên tục qua các năm, với mức tăng 16,8% năm 2017 so với 2016 và 22,5% năm 2018 so với 2017. Phần thu do thành phố thu tăng lần lượt 17,06% và 23,02%, cho thấy sự cải thiện trong công tác thu ngân sách.

  2. Cơ cấu dự toán thu ngân sách: Nguồn thu chủ yếu đến từ thuế tiêu thụ ngoài quốc doanh, thu tiền sử dụng đất, thuế sử dụng đất phi nông nghiệp, lệ phí trước bạ và các khoản phí, lệ phí khác. Ví dụ, dự toán thu tiền sử dụng đất năm 2018 đạt 690 tỷ đồng, tăng 52,2% so với năm trước.

  3. Quy trình lập dự toán và giao dự toán ngân sách được thực hiện đúng quy định: Phòng Tài chính - Kế hoạch phối hợp chặt chẽ với Chi cục Thuế và UBND các xã, phường trong việc xây dựng và thảo luận dự toán thu ngân sách, đảm bảo tính khả thi và sát thực tế.

  4. Hạn chế trong công tác quyết toán ngân sách: Mặc dù công tác lập dự toán được cải thiện, quyết toán ngân sách hàng năm vẫn còn tồn tại một số bất cập như chậm trễ trong việc hoàn thiện báo cáo quyết toán, thiếu sự đồng bộ trong số liệu giữa các đơn vị, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân tăng trưởng dự toán thu ngân sách chủ yếu do sự phát triển kinh tế địa phương, tăng cường quản lý thuế và mở rộng các nguồn thu mới như thu tiền sử dụng đất. Việc phối hợp giữa phòng Tài chính - Kế hoạch với các đơn vị liên quan giúp nâng cao chất lượng dự toán, đảm bảo tính khả thi và sát với thực tế.

Tuy nhiên, hạn chế trong công tác quyết toán phản ánh sự thiếu đồng bộ trong hệ thống quản lý thông tin và năng lực cán bộ còn hạn chế. So sánh với một số nghiên cứu tại các huyện khác cho thấy, việc áp dụng công nghệ thông tin và nâng cao trình độ chuyên môn cho cán bộ là yếu tố then chốt để cải thiện công tác quyết toán.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng dự toán thu ngân sách giai đoạn 2016-2018 và bảng so sánh cơ cấu các khoản thu theo từng năm, giúp minh họa rõ nét xu hướng và sự biến động của nguồn thu ngân sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Xây dựng hệ thống phần mềm quản lý dự toán và quyết toán ngân sách đồng bộ, giúp cập nhật số liệu kịp thời, chính xác, giảm thiểu sai sót và tăng hiệu quả kiểm soát. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do phòng Tài chính - Kế hoạch phối hợp với Sở Tài chính chủ trì.

  2. Nâng cao năng lực chuyên môn cho cán bộ tài chính: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ lập dự toán và quyết toán ngân sách, đặc biệt về kỹ năng phân tích số liệu và sử dụng công nghệ thông tin. Mục tiêu tăng tỷ lệ cán bộ đạt chuẩn nghiệp vụ lên trên 90% trong vòng 3 năm.

  3. Hoàn thiện quy trình lập dự toán và quyết toán ngân sách: Rà soát, điều chỉnh quy trình để đảm bảo tính khoa học, minh bạch và phù hợp với thực tiễn địa phương, đồng thời tăng cường kiểm tra, giám sát việc thực hiện dự toán và quyết toán. Thời gian triển khai trong 1 năm, do UBND thành phố và phòng Tài chính - Kế hoạch thực hiện.

  4. Tăng cường phối hợp giữa các đơn vị liên quan: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa phòng Tài chính - Kế hoạch, Chi cục Thuế, UBND các xã, phường nhằm nâng cao chất lượng số liệu và hiệu quả quản lý ngân sách. Đề xuất xây dựng các cuộc họp định kỳ hàng quý để đánh giá và điều chỉnh kế hoạch.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện, thành phố: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về quy trình lập dự toán và quyết toán ngân sách, áp dụng các giải pháp cải tiến quản lý tài chính công.

  2. Giảng viên và sinh viên chuyên ngành Kế toán, Tài chính công: Tài liệu tham khảo bổ ích cho việc giảng dạy và nghiên cứu về quản lý ngân sách nhà nước cấp địa phương.

  3. Các cơ quan quản lý nhà nước về tài chính, ngân sách: Hỗ trợ xây dựng chính sách, quy trình quản lý ngân sách phù hợp với thực tiễn địa phương, góp phần hoàn thiện hệ thống quản lý tài chính công.

  4. Các tổ chức nghiên cứu, tư vấn về tài chính công: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực tiễn để phát triển các giải pháp tư vấn, hỗ trợ nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Công tác lập dự toán ngân sách nhà nước tại cấp huyện gồm những bước chính nào?
    Lập dự toán ngân sách cấp huyện bao gồm xác định mục tiêu, căn cứ pháp lý, thu thập số liệu thực tế, xây dựng dự toán thu, chi ngân sách, thảo luận và điều chỉnh dự toán, trình cấp có thẩm quyền phê duyệt. Ví dụ, tại thành phố Thanh Hóa, quy trình này được thực hiện chặt chẽ với sự phối hợp giữa phòng Tài chính - Kế hoạch, Chi cục Thuế và UBND các xã, phường.

  2. Những khó khăn thường gặp trong công tác quyết toán ngân sách cấp huyện là gì?
    Khó khăn gồm thiếu đồng bộ số liệu giữa các đơn vị, chậm trễ trong báo cáo quyết toán, năng lực cán bộ hạn chế và thiếu ứng dụng công nghệ thông tin. Điều này ảnh hưởng đến tính chính xác và kịp thời của quyết toán ngân sách.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác lập dự toán ngân sách?
    Cần tăng cường phối hợp giữa các đơn vị liên quan, áp dụng công nghệ thông tin, đào tạo nâng cao năng lực cán bộ và hoàn thiện quy trình lập dự toán dựa trên số liệu thực tế và các chỉ tiêu phát triển kinh tế xã hội.

  4. Vai trò của ngân sách cấp huyện trong phát triển kinh tế xã hội địa phương là gì?
    Ngân sách cấp huyện là công cụ tài chính quan trọng để thực hiện các nhiệm vụ chi tiêu công, đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng, đảm bảo an sinh xã hội và ổn định chính trị trên địa bàn, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội bền vững.

  5. Phương pháp phân tích số liệu nào được sử dụng trong nghiên cứu này?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh số liệu dự toán và quyết toán ngân sách qua các năm, kết hợp phân tích định tính để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp. Ví dụ, so sánh tỷ lệ tăng trưởng dự toán thu ngân sách giai đoạn 2016-2018 giúp nhận diện xu hướng và hiệu quả quản lý.

Kết luận

  • Ngân sách nhà nước cấp huyện giữ vai trò trung gian quan trọng trong hệ thống ngân sách Việt Nam, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Thành phố Thanh Hóa đã có sự tăng trưởng tích cực trong công tác lập dự toán thu ngân sách giai đoạn 2016-2018, tuy nhiên công tác quyết toán còn tồn tại hạn chế.
  • Nghiên cứu đã đánh giá thực trạng, chỉ ra nguyên nhân và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác lập dự toán và quyết toán ngân sách tại phòng Tài chính - Kế hoạch, UBND thành phố Thanh Hóa.
  • Các giải pháp tập trung vào ứng dụng công nghệ thông tin, nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện quy trình và tăng cường phối hợp liên ngành.
  • Đề nghị các cơ quan chức năng triển khai các giải pháp trong vòng 1-3 năm tới nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, góp phần phát triển kinh tế xã hội bền vững.

Call-to-action: Các cán bộ quản lý ngân sách và nhà nghiên cứu được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu này để cải thiện công tác quản lý ngân sách tại địa phương, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và chuyên sâu hơn trong lĩnh vực tài chính công.