Luận văn thạc sĩ về cơ chế tự chủ tài chính cho trường trung học phổ thông công lập tại Thái Bình

• Tác giả: Hà Thị Xuyền
• Người hướng dẫn: T.S Phạm Minh Tuấn
• Trường học: Đại Học Quốc Gia Hà Nội Trường Đại Học Kinh Tế
• Chuyên ngành: Tài Chính Ngân Hàng
• Đề tài: Cải Thiện Cơ Chế Tự Chủ Tài Chính Cho Trường THPT Công Lập Tại Thái Bình
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2018
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CƠ CHẾ TỰ CHỦ TÀI CHÍNH
• 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu
• 1.1.1. Tổng quan các nghiên cứu
• 1.1.1.1. Các nghiên cứu nước ngoài
• 1.1.1.2. Các nghiên cứu trong nước
• 1.2. Cơ sở lý luận về sự nghiệp giáo dục công lập và cơ chế tự chủ tài chính
• 1.3. Phương pháp nghiên cứu
• 2. CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CƠ CHẾ TỰ CHỦ TÀI CHÍNH Ở CÁC TRƯỜNG THPT CÔNG LẬP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI BÌNH GIAI ĐOẠN 2015-2017
• 2.1. Khái quát về sự phát triển giáo dục THPT tỉnh Thái Bình
• 2.2. Mạng lưới các trường THPT công lập trên địa bàn tỉnh Thái Bình
• 2.3. Tình hình thực hiện cơ chế tự chủ tài chính ở các trường THPT công lập trên địa bàn tỉnh Thái Bình
• 2.3.1. Tình hình huy động, tạo lập các nguồn tài chính
• 2.3.2. Tình hình quản lý, sử dụng các nguồn tài chính
• 2.3.3. Tình hình quản lý tài sản và các yếu tố khác gắn liền với cơ chế tự chủ tài chính
• 2.4. Kết quả nghiên cứu ảnh hưởng của các nhân tố tới mức độ tự chủ tài chính của các trường THPT trên địa bàn tỉnh Thái Bình
• 2.4.1. Phân tích thống kê đặc điểm mẫu nghiên cứu
• 2.4.2. Đánh giá thang đo (kiểm định Cronbach’s alpha)
• 2.4.3. Phân tích KMO và Bartlett's test
• 2.4.4. Phân tích nhân tố EFA các biến độc lập
• 2.4.5. Phân tích nhân tố EFA yếu tố biến phụ thuộc
• 2.4.6. Phân tích hồi quy
• 2.4.7. Tổng hợp những đánh giá về mức độ tự chủ tài chính
• 2.4.7.1. Những thành công bước đầu
• 2.4.7.2. Những hạn chế và nguyên nhân
• 3. CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CƠ CHẾ TỰ CHỦ TÀI CHÍNH ĐỐI VỚI CÁC TRƯỜNG THPT CÔNG LẬP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI BÌNH THỜI GIAN TỚI
• 3.1. Định hướng hoàn thiện cơ chế tự chủ tài chính đến năm 2025
• 3.2. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động tài chính theo cơ chế tự chủ
• 3.2.1. Hoàn thiện cơ chế tự chủ trong quá trình huy động nguồn thu
• 3.2.2. Hoàn thiện cơ chế tự chủ trong quá trình phân phối, sử dụng các nguồn tài chính
• 3.2.3. Bồi dưỡng, nâng cao kiến thức quản lý của cán bộ làm công tác quản lý và tài chính kế toán
• 3.2.4. Hoàn thiện cơ chế trả lương và phân phối thu nhập
• 3.2.5. Giải pháp phân bổ định mức chi đối với các trường THPT công lập tỉnh Thái Bình
• 3.2.6. Tăng cường thanh tra, kiểm tra, kiểm soát và tuyên truyền chủ trương, chính sách
• 3.2.7. Một số kiến nghị đối với các cơ quan quản lý nhà nước tại tỉnh Thái Bình
• 3.2.7.1. Hoàn thiện môi trường pháp lý về tự chủ
• 3.2.7.2. Tăng cường đầu tư và khuyến khích xã hội hóa giáo dục
• DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
• DANH MỤC CÁC BẢNG
• DANH MỤC CÁC HÌNH, SƠ ĐỒ
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Giới thiệu về cơ chế tự chủ tài chính

Cơ chế tự chủ tài chính là một trong những yếu tố quan trọng giúp các trường THPT công lập nâng cao chất lượng giáo dục. Việc áp dụng cơ chế này cho phép các trường có quyền tự quyết trong việc quản lý và sử dụng các nguồn tài chính, từ đó tạo ra sự chủ động trong việc phát triển cơ sở vật chất và nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên. Theo Nghị định 16/2015/NĐ-CP, các trường được giao quyền tự chủ trong việc huy động và sử dụng các nguồn tài chính, điều này không chỉ giúp giảm bớt gánh nặng cho ngân sách nhà nước mà còn khuyến khích các trường tìm kiếm nguồn thu từ các hoạt động khác. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều trường vẫn gặp khó khăn trong việc thực hiện cơ chế này, dẫn đến việc chưa phát huy hết tiềm năng của tự chủ tài chính.

1.1. Tầm quan trọng của tự chủ tài chính

Tự chủ tài chính không chỉ giúp các trường THPT công lập có khả năng tự cân đối thu chi mà còn tạo điều kiện cho việc nâng cao chất lượng giáo dục. Theo nghiên cứu, các trường có cơ chế tự chủ tài chính tốt thường có khả năng đầu tư vào cơ sở vật chất và nâng cao chất lượng giảng dạy. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh hiện nay, khi mà nhu cầu giáo dục chất lượng cao ngày càng tăng. Việc tự chủ tài chính cũng giúp các trường chủ động hơn trong việc xây dựng các chương trình đào tạo phù hợp với nhu cầu của thị trường lao động, từ đó nâng cao hiệu quả đào tạo và khả năng cạnh tranh của học sinh sau khi tốt nghiệp.

II. Thực trạng cơ chế tự chủ tài chính tại Thái Bình

Tại tỉnh Thái Bình, cơ chế tự chủ tài chính cho các trường THPT công lập đang trong quá trình triển khai. Mặc dù đã có những chính sách hỗ trợ từ phía nhà nước, nhưng nhiều trường vẫn gặp khó khăn trong việc huy động và quản lý các nguồn tài chính. Theo số liệu thống kê, phần lớn các trường vẫn phụ thuộc vào ngân sách nhà nước, trong khi nguồn thu từ học phí và các hoạt động khác còn hạn chế. Điều này dẫn đến việc các trường không thể tự chủ trong việc đầu tư cho cơ sở vật chất và nâng cao chất lượng giáo dục. Một số trường đã cố gắng tìm kiếm nguồn tài chính từ các doanh nghiệp và cá nhân, nhưng kết quả vẫn chưa đạt được như mong đợi. Do đó, việc hoàn thiện cơ chế tự chủ tài chính là rất cần thiết để các trường có thể phát huy tối đa tiềm năng của mình.

2.1. Những khó khăn trong việc thực hiện tự chủ tài chính

Một trong những khó khăn lớn nhất mà các trường THPT công lập tại Thái Bình gặp phải là thiếu hụt nguồn tài chính. Nguồn ngân sách nhà nước cấp cho giáo dục còn hạn chế, trong khi nhu cầu đầu tư cho cơ sở vật chất và nâng cao chất lượng giáo dục ngày càng tăng. Bên cạnh đó, nhiều trường chưa có kinh nghiệm trong việc quản lý tài chính, dẫn đến việc sử dụng nguồn lực không hiệu quả. Hơn nữa, sự thiếu đồng bộ trong các chính sách và quy định về tự chủ tài chính cũng gây khó khăn cho các trường trong việc thực hiện quyền tự chủ của mình. Điều này cần được khắc phục thông qua việc hoàn thiện các chính sách và quy định liên quan đến tự chủ tài chính.

III. Giải pháp hoàn thiện cơ chế tự chủ tài chính

Để nâng cao hiệu quả của cơ chế tự chủ tài chính tại các trường THPT công lập ở Thái Bình, cần có những giải pháp cụ thể. Trước hết, cần tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến các chính sách về tự chủ tài chính đến các trường học. Điều này giúp các trường hiểu rõ hơn về quyền lợi và trách nhiệm của mình trong việc quản lý tài chính. Thứ hai, cần có các chương trình đào tạo, bồi dưỡng cho cán bộ quản lý về kỹ năng quản lý tài chính, từ đó nâng cao năng lực quản lý tài chính tại các trường. Cuối cùng, cần có sự hỗ trợ từ phía nhà nước trong việc xây dựng các cơ chế, chính sách khuyến khích các trường tìm kiếm nguồn tài chính từ các nguồn khác ngoài ngân sách nhà nước.

3.1. Đề xuất các chính sách hỗ trợ

Các chính sách hỗ trợ từ phía nhà nước là rất cần thiết để thúc đẩy tự chủ tài chính tại các trường THPT công lập. Cần có các chính sách ưu đãi về thuế cho các doanh nghiệp tham gia tài trợ cho giáo dục, từ đó khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào giáo dục. Bên cạnh đó, cần có các chương trình hỗ trợ tài chính cho các trường trong việc nâng cấp cơ sở vật chất và cải thiện chất lượng giáo dục. Việc xây dựng một môi trường pháp lý thuận lợi cho tự chủ tài chính cũng là yếu tố quan trọng giúp các trường có thể phát huy tối đa tiềm năng của mình.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, ngành giáo dục Việt Nam đang đứng trước yêu cầu đổi mới toàn diện, đặc biệt là ở cấp trung học phổ thông công lập (THPTCL). Tại tỉnh Thái Bình, các trường THPTCL chủ yếu phụ thuộc vào ngân sách nhà nước (NSNN), trong khi nguồn thu ngoài ngân sách còn hạn chế, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng đào tạo và đời sống cán bộ giáo viên. Giai đoạn 2015-2017, Nghị định số 16/2015/NĐ-CP đã chính thức quy định cơ chế tự chủ tài chính (TCTC) cho các đơn vị sự nghiệp công lập, mở ra cơ hội cho các trường THPTCL nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và chất lượng giáo dục.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là hoàn thiện cơ chế TCTC cho các trường THPTCL trên địa bàn tỉnh Thái Bình, nhằm tăng cường quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm về tài chính, đồng thời nâng cao chất lượng giáo dục và hiệu quả sử dụng nguồn lực. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường THPTCL tại tỉnh Thái Bình trong giai đoạn 2015-2017, sử dụng số liệu sơ cấp thu thập từ 220 cán bộ quản lý tài chính và giáo viên tại 20 trường THPTCL. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đề xuất các giải pháp thực tiễn, góp phần nâng cao hiệu quả tự chủ tài chính, từ đó thúc đẩy phát triển bền vững giáo dục THPTCL tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về tự chủ tài chính trong các đơn vị sự nghiệp công lập, tập trung vào các khái niệm chính sau:

• Tự chủ tài chính: Quyền tự quyết định, tự chịu trách nhiệm về huy động, phân bổ và sử dụng các nguồn tài chính nhằm duy trì và phát triển hoạt động của trường THPTCL.
• Mức độ tự chủ tài chính: Bao gồm tự chủ hoàn toàn, tự chủ một phần và tự chủ trong điều kiện được đảm bảo toàn bộ chi phí, phản ánh khả năng tự chủ chi tiêu và thu nhập của trường.
• Các nhân tố ảnh hưởng đến tự chủ tài chính: Cơ chế chính sách, năng lực quản lý, cơ sở vật chất, trình độ cán bộ giáo viên, tổ chức bộ máy.
• Hiệu quả tự chủ tài chính: Đánh giá dựa trên các tiêu chí về tính thích hợp, hiệu suất, tác động, tính bền vững và hiệu quả kinh tế - xã hội của hoạt động tài chính trong trường THPTCL.

Mô hình nghiên cứu đề xuất gồm 5 nhân tố độc lập tác động thuận chiều đến mức độ tự chủ tài chính của các trường THPTCL tỉnh Thái Bình: tổ chức bộ máy, cơ chế chính sách, năng lực quản lý, cơ sở vật chất, trình độ cán bộ giáo viên.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Dữ liệu sơ cấp được thu thập từ 220 phiếu khảo sát (trong đó 203 phiếu hợp lệ) của cán bộ quản lý tài chính và giáo viên tại 20 trường THPTCL trên địa bàn tỉnh Thái Bình, thực hiện từ tháng 01 đến tháng 03 năm 2018. Mẫu được chọn theo phương pháp thuận tiện, đảm bảo kích thước mẫu tối thiểu 140 theo tiêu chuẩn 5:1 cho 28 biến đo lường.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS với các kỹ thuật: thống kê mô tả, đánh giá độ tin cậy thang đo (Cronbach’s alpha), phân tích nhân tố khám phá (EFA), phân tích hồi quy bội để kiểm định các giả thuyết nghiên cứu. Bảng câu hỏi sử dụng thang đo Likert 5 bậc, đo lường các yếu tố ảnh hưởng và mức độ tự chủ tài chính.

Ngoài ra, nghiên cứu còn tổng hợp và phân tích các văn bản pháp luật, báo cáo tài chính, quy chế chi tiêu nội bộ của các trường THPTCL tỉnh Thái Bình giai đoạn 2015-2017 nhằm đánh giá thực trạng cơ chế TCTC hiện hành.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Mức độ tự chủ tài chính còn hạn chế: Khoảng 65% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá mức độ tự chủ tài chính của trường mình ở mức trung bình hoặc thấp. Các trường vẫn phụ thuộc lớn vào nguồn NSNN, với tỷ trọng nguồn thu ngoài ngân sách chỉ chiếm khoảng 15-20%.

2. Ảnh hưởng của cơ chế chính sách: 78% người tham gia khảo sát cho rằng các quy định pháp luật hiện hành chưa thực sự linh hoạt, gây khó khăn trong việc tự chủ thu chi, đặc biệt là trong việc xác định mức học phí và phân bổ ngân sách.

3. Năng lực quản lý và trình độ cán bộ giáo viên: Các trường có đội ngũ quản lý tài chính và giáo viên có trình độ cao, năng lực quản lý tốt thì mức độ tự chủ tài chính cao hơn trung bình 25% so với các trường còn lại.

4. Cơ sở vật chất và tổ chức bộ máy: Cơ sở vật chất hiện đại, đầy đủ giúp các trường tăng khả năng thu hút học sinh và đa dạng hóa nguồn thu, góp phần nâng cao mức độ tự chủ tài chính. Tổ chức bộ máy linh hoạt, phân công rõ ràng cũng là yếu tố quan trọng, chiếm tỷ lệ ảnh hưởng khoảng 20% trong mô hình hồi quy.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy cơ chế tự chủ tài chính tại các trường THPTCL tỉnh Thái Bình đang trong giai đoạn chuyển đổi với nhiều thuận lợi và thách thức. Mức độ tự chủ tài chính chưa cao chủ yếu do sự phụ thuộc vào NSNN và các quy định pháp luật còn chặt chẽ, hạn chế khả năng tự chủ thu chi của các trường. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, cho thấy việc áp dụng cơ chế tự chủ tài chính cần đi kèm với sự hoàn thiện chính sách và nâng cao năng lực quản lý.

Việc nâng cao trình độ cán bộ quản lý và giáo viên được xác định là nhân tố then chốt, giúp các trường chủ động hơn trong việc huy động và sử dụng nguồn lực tài chính. Cơ sở vật chất tốt không chỉ nâng cao chất lượng đào tạo mà còn tạo điều kiện để các trường phát triển các hoạt động dịch vụ, tăng thu nhập ngoài ngân sách.

Các biểu đồ phân tích hồi quy và phân tích nhân tố có thể minh họa rõ mối quan hệ giữa các nhân tố ảnh hưởng và mức độ tự chủ tài chính, giúp các nhà quản lý giáo dục nhận diện các điểm mạnh, điểm yếu để có giải pháp phù hợp.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Hoàn thiện cơ chế chính sách về tự chủ tài chính: Cần sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật để tạo điều kiện linh hoạt hơn cho các trường THPTCL trong việc xác định mức học phí, quản lý nguồn thu và chi tiêu. Thời gian thực hiện: 2023-2025. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với Sở Tài chính và các cơ quan liên quan.

2. Nâng cao năng lực quản lý tài chính và chuyên môn cho cán bộ, giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng quản lý tài chính, kế toán và quản trị nhà trường cho đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên. Mục tiêu tăng 30% số cán bộ được đào tạo trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Trường Đại học Kinh tế, Sở GD&ĐT Thái Bình.

3. Đầu tư cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị: Tăng cường đầu tư từ ngân sách và xã hội hóa giáo dục để nâng cấp cơ sở vật chất, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động đào tạo và dịch vụ giáo dục. Mục tiêu nâng tỷ lệ trường đạt chuẩn quốc gia lên 80% vào năm 2025. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, Sở GD&ĐT, các trường THPTCL.

4. Xây dựng và hoàn thiện quy chế chi tiêu nội bộ minh bạch, hiệu quả: Các trường cần xây dựng quy chế chi tiêu rõ ràng, công khai, đảm bảo tiết kiệm và phân phối thu nhập công bằng cho cán bộ giáo viên. Thời gian áp dụng: ngay trong năm học 2023-2024. Chủ thể thực hiện: Ban Giám hiệu các trường THPTCL.

5. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và giám sát: Đẩy mạnh kiểm tra việc thực hiện cơ chế tự chủ tài chính, đảm bảo các trường tuân thủ quy định, tránh lạm dụng quyền tự chủ gây ảnh hưởng tiêu cực. Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT, Sở Tài chính, Thanh tra tỉnh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ quản lý giáo dục và tài chính các trường THPTCL: Giúp hiểu rõ cơ chế tự chủ tài chính, các nhân tố ảnh hưởng và cách thức nâng cao hiệu quả quản lý tài chính trường học.

2. Các nhà hoạch định chính sách giáo dục và tài chính công: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng, điều chỉnh chính sách phù hợp với thực tiễn, thúc đẩy tự chủ tài chính trong giáo dục phổ thông.

3. Giảng viên, nghiên cứu sinh chuyên ngành Tài chính ngân hàng và Quản lý giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu về quản lý tài chính trong giáo dục công lập.

4. Các tổ chức, cá nhân quan tâm đến phát triển giáo dục và xã hội hóa giáo dục: Hiểu rõ vai trò của tự chủ tài chính trong nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển bền vững hệ thống giáo dục công lập.

Câu hỏi thường gặp

1. Tự chủ tài chính trong trường THPTCL là gì?
   Tự chủ tài chính là quyền tự quyết định và chịu trách nhiệm về việc huy động, phân bổ và sử dụng các nguồn tài chính nhằm duy trì và phát triển hoạt động của trường, bao gồm tự chủ thu chi, xác định mức học phí trong khung quy định.

2. Những nhân tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến mức độ tự chủ tài chính của các trường THPTCL?
   Các nhân tố chính gồm cơ chế chính sách, năng lực quản lý, cơ sở vật chất, trình độ cán bộ giáo viên và tổ chức bộ máy. Năng lực quản lý và cơ chế chính sách được đánh giá có ảnh hưởng mạnh mẽ nhất.

3. Tại sao các trường THPTCL ở Thái Bình còn phụ thuộc nhiều vào ngân sách nhà nước?
   Do nguồn thu ngoài ngân sách còn hạn chế, các quy định pháp luật chưa đủ linh hoạt để các trường tự chủ thu chi, đồng thời năng lực quản lý và cơ sở vật chất chưa đồng đều giữa các trường.

4. Cơ chế tự chủ tài chính có tác động tích cực gì đến chất lượng giáo dục?
   Tạo động lực đổi mới, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực, thu hút và giữ chân cán bộ giáo viên giỏi, đa dạng hóa nguồn thu, từ đó nâng cao chất lượng đào tạo và dịch vụ giáo dục.

5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả tự chủ tài chính tại các trường THPTCL?
   Hoàn thiện chính sách pháp luật, nâng cao năng lực quản lý, đầu tư cơ sở vật chất, xây dựng quy chế chi tiêu minh bạch và tăng cường giám sát, kiểm tra việc thực hiện tự chủ tài chính.

Kết luận

• Luận văn đã làm rõ bản chất, vai trò và các nhân tố ảnh hưởng đến cơ chế tự chủ tài chính của các trường THPTCL trên địa bàn tỉnh Thái Bình trong giai đoạn 2015-2017.
• Thực trạng cho thấy mức độ tự chủ tài chính còn hạn chế, phụ thuộc nhiều vào ngân sách nhà nước và các quy định pháp luật chưa đủ linh hoạt.
• Năng lực quản lý, cơ sở vật chất và trình độ cán bộ giáo viên là những yếu tố then chốt ảnh hưởng tích cực đến mức độ tự chủ tài chính.
• Đề xuất các giải pháp hoàn thiện cơ chế chính sách, nâng cao năng lực quản lý, đầu tư cơ sở vật chất và tăng cường giám sát nhằm thúc đẩy tự chủ tài chính hiệu quả.
• Các bước tiếp theo cần tập trung vào triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu đánh giá tác động của tự chủ tài chính đến chất lượng giáo dục và phát triển bền vững hệ thống THPTCL.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả tự chủ tài chính tại các trường THPTCL tỉnh Thái Bình, góp phần phát triển giáo dục chất lượng cao và bền vững!