Tổng quan nghiên cứu

Nho là cây trồng có giá trị kinh tế cao trên thế giới với tổng diện tích khoảng 7.600 ha và sản lượng hàng năm ước đạt trên 65 triệu tấn (FAO, 2020). Ở Việt Nam, tỉnh Ninh Thuận nổi bật với điều kiện tự nhiên thuận lợi cho phát triển nông nghiệp đặc thù, trong đó cây nho đóng vai trò quan trọng trong nâng cao thu nhập cho người dân. Xã Vĩnh Hải, huyện Ninh Hải là địa phương có diện tích trồng nho lớn nhất huyện với khoảng 180 ha, trong đó có 60 hộ áp dụng mô hình trồng nho kết hợp du lịch sinh thái. Mô hình này không chỉ giúp tăng giá bán nho mà còn tạo ra các sản phẩm chế biến từ nho, góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế cho nông hộ.

Tuy nhiên, tỷ lệ hộ tham gia mô hình trồng nho kết hợp du lịch sinh thái còn thấp, chỉ chiếm khoảng 11,1%. Nghiên cứu nhằm phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến việc lựa chọn mô hình này tại xã Vĩnh Hải trong giai đoạn 2017-2021, từ đó đề xuất các giải pháp thúc đẩy mở rộng mô hình. Nghiên cứu sử dụng số liệu sơ cấp từ 138 hộ nông dân và số liệu thứ cấp từ các cơ quan chức năng địa phương, phân tích bằng phần mềm SPSS 20 với các phương pháp thống kê mô tả, so sánh và hồi quy Binary Logistic. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ chính sách phát triển nông nghiệp kết hợp du lịch sinh thái, góp phần nâng cao thu nhập và phát triển bền vững kinh tế địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết hành vi chính: Thuyết hành động hợp lý (TRA) và Thuyết hành vi dự định (TPB). TRA của Ajzen và Fishbein (1980) giải thích ý định hành vi dựa trên thái độ và chuẩn mực chủ quan, trong khi TPB (Ajzen, 1991) mở rộng thêm yếu tố nhận thức kiểm soát hành vi, giúp dự báo hành vi trong bối cảnh thực tế. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Ý định hành vi (Behavioral Intention)
  • Thái độ đối với hành vi (Attitude)
  • Chuẩn mực chủ quan (Subjective Norm)
  • Nhận thức kiểm soát hành vi (Perceived Behavioral Control)

Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng các chỉ tiêu phân tích hiệu quả tài chính như doanh thu, chi phí, lợi nhuận, tỷ lệ lợi nhuận trên doanh thu và chi phí để đánh giá hiệu quả mô hình trồng nho kết hợp du lịch sinh thái so với mô hình truyền thống.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu gồm số liệu thứ cấp từ các báo cáo của Phòng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn huyện Ninh Hải, Trung tâm Khuyến nông và các tài liệu liên quan; số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát 138 hộ nông dân trồng nho tại xã Vĩnh Hải, trong đó có 60 hộ áp dụng mô hình kết hợp du lịch sinh thái và 78 hộ trồng nho truyền thống có ứng dụng công nghệ cao. Phương pháp chọn mẫu thuận tiện được sử dụng cho nhóm hộ truyền thống nhằm đảm bảo tính tương đồng.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS 20 với các phương pháp:

  • Thống kê mô tả: mô tả đặc điểm nông hộ, sản lượng, doanh thu, chi phí.
  • Phương pháp so sánh: so sánh hiệu quả tài chính giữa hai mô hình.
  • Hồi quy Binary Logistic: xác định các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn mô hình trồng nho kết hợp du lịch sinh thái.

Cỡ mẫu được xác định theo công thức n = 50 + 8*m (m = 11 biến độc lập), đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng diện tích và số hộ tham gia mô hình du lịch sinh thái: Từ năm 2017 đến 2021, diện tích trồng nho truyền thống tăng từ 104,16 ha lên 153,57 ha, trong khi diện tích trồng nho kết hợp du lịch sinh thái tăng từ 13,21 ha lên 26,43 ha. Số hộ tham gia mô hình du lịch sinh thái tăng từ 32 lên 60 hộ.

  2. Hiệu quả tài chính vượt trội của mô hình kết hợp du lịch sinh thái: Tổng chi phí đầu tư cơ bản trên 1.000 m² của mô hình du lịch sinh thái là 80 triệu đồng, cao hơn 17 triệu đồng so với mô hình truyền thống. Tuy nhiên, doanh thu của mô hình này đạt 1,431 triệu đồng/1.000 m², cao hơn 267 triệu đồng so với mô hình truyền thống. Lợi nhuận trên tổng chi phí của mô hình du lịch sinh thái đạt 0,74 lần, vượt 0,15 lần so với mô hình truyền thống.

  3. Năng suất và tiêu thụ sản phẩm: Năng suất trung bình của mô hình du lịch sinh thái là 6,881 tấn/1.000 m², cao hơn mô hình truyền thống (6,745 tấn/1.000 m²). Khoảng 50% sản lượng nho của mô hình du lịch sinh thái được tiêu thụ trực tiếp tại vườn, giúp tăng giá bán và tạo trải nghiệm cho khách du lịch.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn mô hình: Qua phân tích hồi quy Binary Logistic, 9 yếu tố chính ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn mô hình trồng nho kết hợp du lịch sinh thái gồm: vị trí vườn nho, số lao động trong hộ, số lần tham gia tập huấn, sự hiểu biết của nông dân về mô hình, giá bán, lợi nhuận từ mô hình, vay vốn tín dụng chính thức, năng suất nho và diện tích canh tác.

Thảo luận kết quả

Mô hình trồng nho kết hợp du lịch sinh thái tại xã Vĩnh Hải đã chứng minh hiệu quả kinh tế vượt trội so với mô hình truyền thống nhờ tận dụng lợi thế du lịch trải nghiệm và đa dạng hóa nguồn thu. Việc tăng diện tích và số hộ tham gia phản ánh xu hướng tích cực trong phát triển nông nghiệp gắn với du lịch. Các chi phí đầu tư hạ tầng phục vụ du lịch tuy cao nhưng được bù đắp bởi doanh thu tăng và lợi nhuận cao hơn.

So sánh với các nghiên cứu trong và ngoài nước, các yếu tố như vị trí vườn thuận lợi, trình độ hiểu biết và tham gia tập huấn được xác định là nhân tố quan trọng thúc đẩy sự tham gia của nông dân vào mô hình du lịch nông nghiệp. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu của Masud et al. (2017) và Nguyễn Hồng Hà (2020) về vai trò của kiến thức và nguồn lực trong quyết định tham gia mô hình du lịch sinh thái.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng diện tích và số hộ tham gia, bảng so sánh chi phí - doanh thu - lợi nhuận giữa hai mô hình, cũng như biểu đồ tỉ lệ tiêu thụ sản phẩm theo các kênh khác nhau để minh họa rõ nét hiệu quả và xu hướng phát triển mô hình.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và tập huấn cho nông dân: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về kỹ thuật trồng nho kết hợp du lịch sinh thái nhằm nâng cao hiểu biết và kỹ năng cho nông hộ. Mục tiêu tăng số lần tham gia tập huấn lên ít nhất 3 lần/năm trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Trung tâm Khuyến nông huyện phối hợp với các tổ chức đào tạo.

  2. Phát triển hạ tầng phục vụ du lịch tại vườn nho: Đầu tư xây dựng đường đi, khu vực nghỉ ngơi, nhà vệ sinh và các điểm check-in để tạo điều kiện thuận lợi cho du khách. Mục tiêu hoàn thành hạ tầng cơ bản cho 80% vườn nho kết hợp du lịch trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND xã Vĩnh Hải phối hợp với các hộ nông dân và doanh nghiệp du lịch.

  3. Hỗ trợ tiếp cận tín dụng chính thức: Tạo điều kiện vay vốn ưu đãi cho nông hộ mở rộng diện tích và đầu tư phát triển mô hình. Mục tiêu tăng tỷ lệ hộ vay vốn chính thức lên 50% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Ngân hàng chính sách xã hội và các tổ chức tín dụng địa phương.

  4. Xây dựng chính sách giá bán và quảng bá sản phẩm: Hỗ trợ nông hộ xây dựng thương hiệu, nâng cao giá trị sản phẩm nho và các sản phẩm chế biến, đồng thời phát triển kênh tiêu thụ trực tiếp tại vườn. Mục tiêu tăng giá bán trung bình lên 10-15% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, các hợp tác xã và doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về nông nghiệp và du lịch: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách hỗ trợ phát triển mô hình nông nghiệp kết hợp du lịch sinh thái, góp phần phát triển kinh tế địa phương bền vững.

  2. Các hộ nông dân và hợp tác xã trồng nho: Áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả sản xuất và kinh doanh, mở rộng mô hình kết hợp du lịch sinh thái nhằm tăng thu nhập và đa dạng hóa nguồn thu.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, nông nghiệp và du lịch: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, khung lý thuyết và kết quả phân tích để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.

  4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực nông nghiệp và du lịch: Đánh giá tiềm năng đầu tư, phát triển sản phẩm du lịch trải nghiệm gắn với nông nghiệp đặc thù tại khu vực Ninh Thuận.

Câu hỏi thường gặp

  1. Mô hình trồng nho kết hợp du lịch sinh thái có hiệu quả kinh tế như thế nào?
    Mô hình này mang lại lợi nhuận cao hơn 42 triệu đồng/1.000 m² so với mô hình truyền thống nhờ doanh thu từ bán nho và các sản phẩm chế biến, đồng thời thu hút khách du lịch trải nghiệm trực tiếp tại vườn.

  2. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến quyết định lựa chọn mô hình?
    Vị trí vườn nho thuận lợi cho du khách tiếp cận và sự hiểu biết của nông dân về mô hình là hai yếu tố quan trọng nhất, theo kết quả hồi quy Binary Logistic.

  3. Làm thế nào để tăng số hộ tham gia mô hình du lịch sinh thái?
    Cần tăng cường tập huấn kỹ thuật, hỗ trợ vay vốn, phát triển hạ tầng phục vụ du lịch và xây dựng chính sách giá bán hợp lý để thu hút nông dân tham gia.

  4. Chi phí đầu tư cho mô hình du lịch sinh thái có cao không?
    Chi phí đầu tư cơ bản và chi phí duy trì hạ tầng phục vụ du lịch cao hơn mô hình truyền thống khoảng 15-17 triệu đồng/1.000 m², nhưng được bù đắp bởi doanh thu và lợi nhuận tăng.

  5. Mô hình này có thể áp dụng ở những địa phương khác không?
    Có thể áp dụng tại các vùng có điều kiện tự nhiên và du lịch tương tự, tuy nhiên cần điều chỉnh phù hợp với đặc điểm địa phương và nguồn lực nông hộ.

Kết luận

  • Mô hình trồng nho kết hợp du lịch sinh thái tại xã Vĩnh Hải đã phát triển tích cực với diện tích tăng từ 13,21 ha lên 26,43 ha và số hộ tham gia tăng từ 32 lên 60 hộ trong giai đoạn 2017-2021.
  • Hiệu quả tài chính của mô hình này vượt trội so với mô hình truyền thống, với lợi nhuận trên tổng chi phí đạt 0,74 lần, cao hơn 0,15 lần.
  • Có 9 yếu tố chính ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn mô hình, trong đó vị trí vườn nho và sự hiểu biết của nông dân đóng vai trò quan trọng.
  • Đề xuất các giải pháp về đào tạo, hạ tầng, tín dụng và chính sách giá bán nhằm thúc đẩy mở rộng mô hình trong thời gian tới.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý, nông dân và nhà đầu tư trong phát triển nông nghiệp kết hợp du lịch sinh thái bền vững tại Ninh Thuận.

Hành động tiếp theo: Khuyến khích các bên liên quan triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu đánh giá tác động lâu dài của mô hình trên quy mô lớn hơn.