Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cải cách tư pháp tại Việt Nam, việc bảo đảm thực hiện quyền công tố và kiểm soát hoạt động tư pháp của Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) giữ vai trò then chốt trong việc bảo vệ pháp luật, quyền con người và lợi ích hợp pháp của Nhà nước và công dân. Tỉnh Đắk Nông, với dân số khoảng 710.600 người và đa dạng dân tộc, đang đối mặt với nhiều thách thức về an ninh trật tự và tội phạm phức tạp. Từ năm 2019 đến giữa năm 2022, VKSND tỉnh Đắk Nông đã tiếp nhận và giải quyết 3.994 nguồn tin về tội phạm, đạt tỷ lệ giải quyết 92%, thể hiện sự nỗ lực trong công tác thực hành quyền công tố và kiểm soát hoạt động tư pháp.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận, pháp lý về bảo đảm thực hiện quyền công tố và kiểm soát các hoạt động tư pháp, đánh giá thực trạng tại VKSND tỉnh Đắk Nông, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động của VKSND tỉnh Đắk Nông trong giai đoạn từ năm 2019 đến tháng 6 năm 2022, bao gồm các khâu từ tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm đến kiểm sát xét xử và thi hành án.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật và nâng cao năng lực của đội ngũ kiểm sát viên, từ đó tăng cường hiệu quả công tác phòng, chống tội phạm và bảo vệ quyền con người, quyền công dân tại địa phương. Các chỉ số như tỷ lệ giải quyết án hình sự đạt trên 82%, tỷ lệ truy tố đúng tội danh đạt 100%, và tỷ lệ kháng nghị được chấp nhận lên đến 84,4% phản ánh sự chuyển biến tích cực trong hoạt động của VKSND tỉnh Đắk Nông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình pháp lý về quyền công tố và kiểm soát hoạt động tư pháp, trong đó:

  • Lý thuyết quyền công tố: Quyền công tố được hiểu là quyền nhân danh Nhà nước thực hiện việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội, được giao cho Viện kiểm sát nhân dân theo Hiến pháp 2013 và các văn bản pháp luật liên quan. Quyền công tố bao gồm các quyền năng pháp lý trong các giai đoạn tố tụng hình sự như khởi tố, điều tra, truy tố và xét xử.

  • Lý thuyết kiểm soát hoạt động tư pháp: Hoạt động tư pháp bao gồm điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án do các cơ quan tư pháp thực hiện. Viện kiểm sát nhân dân có chức năng kiểm soát các hoạt động này nhằm bảo đảm tính hợp pháp, công bằng và hiệu quả trong quá trình tố tụng và thi hành án.

Các khái niệm chính bao gồm: quyền công tố, thực hành quyền công tố, kiểm soát hoạt động tư pháp, bảo đảm thực hiện quyền công tố, và các quyền năng pháp lý của Viện kiểm sát trong từng giai đoạn tố tụng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp các phương pháp nghiên cứu truyền thống của khoa học xã hội như phân tích, tổng hợp, thống kê và so sánh.

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập từ báo cáo tổng kết công tác của VKSND tỉnh Đắk Nông giai đoạn 2019-2022, các văn bản pháp luật, tài liệu chuyên ngành và các kết quả nghiên cứu trước đây.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích định tính và định lượng các số liệu thống kê về hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm soát hoạt động tư pháp; so sánh kết quả thực tiễn với các quy định pháp luật và các nghiên cứu tương tự.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ năm 2019 đến tháng 6 năm 2022, nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp với bối cảnh hiện tại của tỉnh Đắk Nông.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các vụ án, nguồn tin về tội phạm và hoạt động kiểm sát của VKSND tỉnh trong giai đoạn trên, với tổng số gần 4.000 nguồn tin về tội phạm và hơn 2.000 vụ án hình sự được xử lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả trong tiếp nhận và giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm: Từ năm 2019 đến tháng 6/2022, VKSND tỉnh Đắk Nông đã tiếp nhận 3.994 nguồn tin về tội phạm, trong đó đã giải quyết 3.676 nguồn tin, đạt tỷ lệ 92%. Qua 26 cuộc kiểm sát trực tiếp, VKS đã ban hành 14 kiến nghị bằng văn bản riêng và 3.980 văn bản yêu cầu xác minh, thể hiện sự chủ động và hiệu quả trong công tác kiểm soát nguồn tin.

  2. Công tác kiểm sát điều tra và truy tố: Tổng số thụ lý từ năm 2019 đến giữa năm 2022 là 2.978 vụ với 5.456 bị can, đã giải quyết 2.453 vụ với 4.391 bị can, đạt tỷ lệ 82,3%. Tỷ lệ bắt giữ chuyển xử lý hình sự luôn đạt trên 98%, trong đó phê chuẩn bắt người trong trường hợp khẩn cấp đạt 100%. Không có trường hợp bắt giữ trái pháp luật, không có án quá hạn hay án oan sai.

  3. Chất lượng xét xử và tranh tụng tại phiên tòa: VKSND tỉnh đã tham gia thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử sơ thẩm 1.945 vụ với 2.863 bị cáo, đạt tỷ lệ kiểm sát xét xử 87,4%. Tỷ lệ kháng nghị phúc thẩm được Tòa án chấp nhận đạt 84,4%, phản ánh sự chính xác và hiệu quả trong công tác truy tố và bảo vệ quan điểm tại phiên tòa.

  4. Kiểm sát việc tạm giữ, tạm giam và thi hành án hình sự: Trong giai đoạn nghiên cứu, VKSND tỉnh đã kiểm sát 2.682 trường hợp tạm giữ và 4.648 đối tượng tạm giam, với tỷ lệ xử lý hình sự đạt 99,1%. Qua 66 cuộc kiểm sát trực tiếp tại Nhà tạm giữ và 12 cuộc tại Trại tạm giam, đã ban hành 78 kiến nghị và 5 kháng nghị nhằm khắc phục vi phạm.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy VKSND tỉnh Đắk Nông đã thực hiện tốt chức năng thực hành quyền công tố và kiểm soát hoạt động tư pháp, góp phần giữ vững an ninh chính trị và trật tự xã hội địa phương. Tỷ lệ giải quyết nguồn tin về tội phạm và các vụ án hình sự cao phản ánh sự phối hợp hiệu quả giữa VKS và các cơ quan điều tra, tòa án.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành, tỷ lệ kháng nghị được chấp nhận và tỷ lệ giải quyết án không để quá hạn của VKSND tỉnh Đắk Nông tương đối cao, cho thấy chất lượng công tác kiểm sát được nâng lên rõ rệt. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại một số khó khăn như thiếu hụt về số lượng và năng lực kiểm sát viên, đặc biệt trong các lĩnh vực mới như tội phạm công nghệ cao.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ giải quyết nguồn tin, tỷ lệ giải quyết án theo từng năm, tỷ lệ kháng nghị và chấp nhận kháng nghị, giúp minh họa rõ nét hiệu quả công tác của VKSND tỉnh. Bảng thống kê chi tiết các kiến nghị, kháng nghị cũng góp phần làm rõ các điểm mạnh và hạn chế trong hoạt động kiểm sát.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực kiểm sát viên: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về pháp luật hình sự, kỹ năng tranh tụng, và công nghệ thông tin nhằm nâng cao trình độ chuyên môn và nghiệp vụ cho đội ngũ kiểm sát viên, đặc biệt là các KSV sơ cấp. Thời gian thực hiện trong 2 năm, do VKSND tối cao phối hợp với Học viện Hành chính Quốc gia chủ trì.

  2. Hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến quyền công tố và kiểm soát hoạt động tư pháp: Đề xuất sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật nhằm khắc phục những bất cập, chồng chéo hiện nay, đảm bảo tính đồng bộ và rõ ràng trong các quy trình tố tụng. Chủ thể thực hiện là Bộ Tư pháp và Quốc hội, với lộ trình hoàn thành trong 3 năm.

  3. Tăng cường phối hợp liên ngành giữa VKS, cơ quan điều tra và tòa án: Thiết lập cơ chế trao đổi thông tin, phối hợp xử lý vụ án hiệu quả hơn, đặc biệt trong các vụ án phức tạp, tội phạm công nghệ cao. Thời gian triển khai ngay trong năm đầu tiên, do VKSND tỉnh chủ trì phối hợp với Công an và Tòa án địa phương.

  4. Đẩy mạnh công tác kiểm sát việc tạm giữ, tạm giam và thi hành án: Tăng cường kiểm tra, giám sát trực tiếp tại các cơ sở giam giữ, đảm bảo quyền con người và các quyền lợi hợp pháp của người bị tạm giữ, tạm giam được tôn trọng. Chủ thể thực hiện là VKSND tỉnh và các phòng nghiệp vụ, với kế hoạch kiểm sát định kỳ hàng năm.

  5. Phát huy vai trò giám sát của nhân dân và báo chí: Tăng cường công khai, minh bạch hoạt động của VKSND, đồng thời tiếp nhận và xử lý kịp thời các phản ánh, kiến nghị từ nhân dân và truyền thông nhằm nâng cao trách nhiệm và hiệu quả công tác. Thời gian thực hiện liên tục, do VKSND phối hợp với các cơ quan truyền thông và Mặt trận Tổ quốc.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Kiểm sát viên và cán bộ ngành Kiểm sát nhân dân: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về cơ sở lý luận và thực tiễn trong thực hành quyền công tố và kiểm soát hoạt động tư pháp, từ đó cải thiện kỹ năng nghiệp vụ và hiệu quả công tác.

  2. Cán bộ, công chức trong các cơ quan tư pháp: Bao gồm cơ quan điều tra, tòa án và thi hành án, giúp hiểu rõ vai trò, trách nhiệm và phối hợp với Viện kiểm sát trong quá trình tố tụng và thi hành án.

  3. Sinh viên, học viên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Tài liệu tham khảo quý giá để nghiên cứu chuyên sâu về chức năng quyền công tố và kiểm soát hoạt động tư pháp trong hệ thống pháp luật Việt Nam.

  4. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng, hoàn thiện chính sách, pháp luật và các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác tư pháp, góp phần cải cách tư pháp toàn diện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quyền công tố là gì và ai thực hiện quyền này tại Việt Nam?
    Quyền công tố là quyền nhân danh Nhà nước truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội. Tại Việt Nam, quyền này được giao cho Viện kiểm sát nhân dân thực hiện trong suốt quá trình tố tụng hình sự.

  2. Phạm vi thực hiện quyền công tố bao gồm những giai đoạn nào?
    Phạm vi thực hiện quyền công tố bắt đầu từ khi có tố giác, tin báo về tội phạm, tiếp tục trong các giai đoạn khởi tố, điều tra, truy tố và kết thúc khi bản án có hiệu lực pháp luật.

  3. Viện kiểm sát nhân dân kiểm soát những hoạt động tư pháp nào?
    Viện kiểm sát kiểm soát hoạt động điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp nhằm bảo đảm tính hợp pháp và công bằng.

  4. Tại sao việc kiểm sát việc tạm giữ, tạm giam lại quan trọng?
    Kiểm sát việc tạm giữ, tạm giam giúp bảo vệ quyền con người, quyền công dân của người bị tạm giữ, tạm giam, đảm bảo các biện pháp ngăn chặn được áp dụng đúng pháp luật và không gây oan sai.

  5. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện quyền công tố và kiểm soát hoạt động tư pháp?
    Các yếu tố gồm mức độ hoàn thiện pháp luật, trình độ, đạo đức và ý thức chính trị của kiểm sát viên, tác động của dư luận xã hội, sự giám sát của các cơ quan dân cử và các thiết chế xã hội, cũng như áp lực từ các mối quan hệ xã hội.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và pháp lý về bảo đảm thực hiện quyền công tố và kiểm soát hoạt động tư pháp của Viện kiểm sát nhân dân, làm rõ khái niệm, nội dung và phạm vi chức năng này.
  • Đánh giá thực trạng tại VKSND tỉnh Đắk Nông cho thấy công tác thực hành quyền công tố và kiểm soát hoạt động tư pháp đã đạt nhiều kết quả tích cực với tỷ lệ giải quyết án và kháng nghị cao.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả công tác gồm pháp luật, trình độ và đạo đức kiểm sát viên, tác động của dư luận và sự giám sát xã hội.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm nhằm nâng cao năng lực đội ngũ kiểm sát viên, hoàn thiện pháp luật, tăng cường phối hợp liên ngành và phát huy vai trò giám sát của nhân dân.
  • Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2023-2025 để đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp và bảo vệ quyền con người, quyền công dân tại địa phương.

Call to action: Các cơ quan chức năng và cán bộ ngành Kiểm sát nhân dân cần phối hợp chặt chẽ, triển khai đồng bộ các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả công tác thực hành quyền công tố và kiểm soát hoạt động tư pháp, góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong sạch, vững mạnh.