Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh toàn cầu đang đối mặt với các thách thức nghiêm trọng về môi trường như biến đổi khí hậu, ô nhiễm và cạn kiệt tài nguyên, tiêu dùng xanh trở thành xu hướng tất yếu nhằm hướng tới phát triển bền vững. Tại Việt Nam, đặc biệt là tỉnh Đồng Nai – một trong những trung tâm công nghiệp và đô thị phát triển nhanh với hơn 2 triệu dân và tốc độ tăng trưởng công nghiệp 36%/năm, nhu cầu sử dụng sản phẩm thân thiện với môi trường ngày càng tăng. Theo báo cáo của ngành, chiến dịch xanh tại TP. Hồ Chí Minh đã thu hút hơn 6 triệu lượt người tham gia, giúp tăng mức tiêu thụ sản phẩm xanh từ 40% lên 60% trong tháng diễn ra chiến dịch. Tuy nhiên, việc nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến ý định mua sản phẩm được đóng gói bằng bao bì xanh tại Đồng Nai vẫn còn hạn chế.
Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định các yếu tố tác động đến ý định mua sản phẩm đóng gói bằng bao bì xanh của người tiêu dùng tại Đồng Nai, đánh giá mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố và đề xuất các hàm ý quản trị nhằm thúc đẩy tiêu dùng xanh. Nghiên cứu tập trung vào dữ liệu thu thập từ tháng 01/2023 đến 05/2023 tại hai thành phố lớn Biên Hòa và Long Khánh, với mẫu khảo sát 386 người tiêu dùng. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ doanh nghiệp phát triển sản phẩm xanh, đồng thời góp phần nâng cao nhận thức và hành vi tiêu dùng bền vững trong cộng đồng.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên lý thuyết hành vi dự định (TPB) của Ajzen (1991), mở rộng từ thuyết hành động hợp lý (TRA) của Fishbein và Ajzen (1975). TPB bổ sung yếu tố nhận thức kiểm soát hành vi bên cạnh thái độ và chuẩn chủ quan, giúp dự báo chính xác hơn ý định hành vi tiêu dùng xanh. Các khái niệm chính bao gồm:
- Ảnh hưởng xã hội (Subjective Norm): Áp lực xã hội từ gia đình, bạn bè, truyền thông ảnh hưởng đến quyết định mua sản phẩm xanh.
- Thái độ đối với hành vi mua xanh (Attitude): Cảm nhận tích cực hoặc tiêu cực của cá nhân về việc mua sản phẩm xanh.
- Nhận thức các vấn đề môi trường (Environmental Awareness): Hiểu biết về tác động của hành vi tiêu dùng đến môi trường.
- Sự quan tâm đến các vấn đề môi trường (Environmental Concern): Mức độ quan tâm và hành động vì môi trường.
- Nhận thức về tính hiệu quả của người tiêu dùng (Perceived Consumer Effectiveness): Niềm tin rằng hành động cá nhân có thể góp phần bảo vệ môi trường.
Mô hình nghiên cứu đề xuất gồm năm biến độc lập trên ảnh hưởng đến biến phụ thuộc là ý định mua sản phẩm đóng gói bằng bao bì xanh.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp định tính và định lượng. Giai đoạn định tính gồm thảo luận nhóm tập trung với 10 người tiêu dùng tại Biên Hòa nhằm hiệu chỉnh thang đo và mô hình nghiên cứu. Giai đoạn định lượng tiến hành khảo sát trực tuyến với 478 người, thu về 386 phiếu hợp lệ, sử dụng phương pháp chọn mẫu thuận tiện.
Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phần mềm SPSS 20, bao gồm:
- Đánh giá độ tin cậy thang đo qua hệ số Cronbach’s Alpha (tất cả các biến đều đạt trên 0,7).
- Phân tích nhân tố khám phá (EFA) với tiêu chuẩn KMO ≥ 0,5 và Sig. < 0,05, tổng phương sai trích ≥ 50%.
- Phân tích hồi quy tuyến tính bội để xác định mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến ý định mua sản phẩm xanh.
- Kiểm định sự khác biệt ý định mua theo đặc điểm nhân khẩu học như giới tính, độ tuổi, nghề nghiệp, trình độ học vấn và thu nhập.
Quy trình nghiên cứu được thực hiện từ tháng 01/2023 đến 05/2023, đảm bảo tính khoa học và phù hợp với đặc điểm thị trường Đồng Nai.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Ảnh hưởng xã hội có tác động tích cực mạnh mẽ đến ý định mua sản phẩm xanh, với hệ số hồi quy β = 0,35, mức ý nghĩa p < 0,01. Điều này cho thấy áp lực và khuyến khích từ gia đình, bạn bè và truyền thông là động lực quan trọng thúc đẩy người tiêu dùng lựa chọn sản phẩm đóng gói bằng bao bì xanh.
Thái độ đối với hành vi mua xanh cũng ảnh hưởng tích cực đáng kể (β = 0,30, p < 0,01). Người tiêu dùng có thái độ tích cực về lợi ích môi trường và sức khỏe khi sử dụng sản phẩm xanh có xu hướng cao hơn trong việc hình thành ý định mua.
Nhận thức các vấn đề môi trường có ảnh hưởng vừa phải (β = 0,18, p < 0,05) đến ý định mua, cho thấy hiểu biết về tác động môi trường góp phần nâng cao ý thức tiêu dùng xanh.
Sự quan tâm đến các vấn đề môi trường và nhận thức về tính hiệu quả của người tiêu dùng đều có ảnh hưởng tích cực nhưng mức độ thấp hơn (β lần lượt 0,12 và 0,10, p < 0,05). Điều này phản ánh rằng sự quan tâm và niềm tin cá nhân là yếu tố hỗ trợ nhưng không phải là nhân tố quyết định chính.
Phân tích khác biệt theo nhân khẩu học cho thấy nữ giới có ý định mua sản phẩm xanh cao hơn nam giới khoảng 15% (p < 0,05). Ngoài ra, người có trình độ học vấn cao và thu nhập trung bình trở lên cũng có ý định mua cao hơn đáng kể.
Thảo luận kết quả
Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, khẳng định vai trò quan trọng của ảnh hưởng xã hội và thái độ trong việc hình thành ý định tiêu dùng xanh. Áp lực từ nhóm tham khảo và truyền thông tạo ra chuẩn mực xã hội thúc đẩy hành vi mua sản phẩm thân thiện môi trường. Thái độ tích cực phản ánh nhận thức về lợi ích sức khỏe và môi trường, là động lực nội tại mạnh mẽ.
Nhận thức về các vấn đề môi trường và sự quan tâm tuy có ảnh hưởng nhưng mức độ thấp hơn, có thể do người tiêu dùng chưa hoàn toàn hiểu sâu sắc hoặc chưa thấy rõ tác động trực tiếp đến bản thân. Nhận thức về tính hiệu quả cá nhân cũng đóng vai trò hỗ trợ, phù hợp với lý thuyết TPB.
Sự khác biệt theo giới tính và trình độ học vấn cho thấy nhóm nữ và người có học vấn cao có xu hướng quan tâm và hành động vì môi trường nhiều hơn, điều này cần được doanh nghiệp và nhà quản lý chú trọng trong chiến lược tiếp thị và truyền thông.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố (hệ số β) và bảng phân tích ANOVA cho các đặc điểm nhân khẩu học, giúp minh họa rõ ràng sự khác biệt ý định mua giữa các nhóm.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường truyền thông và vận động xã hội nhằm nâng cao ảnh hưởng xã hội tích cực đến ý định mua sản phẩm xanh. Các chiến dịch cần tập trung vào nhóm bạn bè, gia đình và các kênh truyền thông xã hội để tạo chuẩn mực xã hội mạnh mẽ. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng, chủ thể: các doanh nghiệp, tổ chức môi trường và chính quyền địa phương.
Phát triển và quảng bá các sản phẩm xanh với bao bì thân thiện môi trường nhằm tạo thái độ tích cực cho người tiêu dùng. Doanh nghiệp cần đầu tư nghiên cứu, cải tiến bao bì xanh, đồng thời truyền tải rõ lợi ích sức khỏe và môi trường. Thời gian: 12-18 tháng, chủ thể: doanh nghiệp sản xuất và marketing.
Tổ chức các chương trình giáo dục và nâng cao nhận thức về môi trường tại các trường học, cộng đồng nhằm tăng nhận thức và sự quan tâm đến các vấn đề môi trường. Thời gian: liên tục, chủ thể: cơ quan giáo dục, tổ chức phi chính phủ.
Khuyến khích người tiêu dùng tin tưởng vào hiệu quả hành động cá nhân thông qua các minh chứng thực tế và câu chuyện thành công về tiêu dùng xanh. Các chương trình khuyến mãi, chứng nhận sản phẩm xanh cũng giúp tăng niềm tin. Thời gian: 6-12 tháng, chủ thể: doanh nghiệp, truyền thông.
Phân khúc thị trường theo giới tính, trình độ học vấn và thu nhập để thiết kế các chiến lược tiếp cận phù hợp, ưu tiên nhóm nữ và người có học vấn cao nhằm tối đa hóa hiệu quả. Thời gian: 6 tháng, chủ thể: bộ phận nghiên cứu thị trường doanh nghiệp.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh sản phẩm xanh: Nghiên cứu cung cấp thông tin chi tiết về các yếu tố ảnh hưởng đến ý định mua, giúp doanh nghiệp xây dựng chiến lược sản phẩm và marketing hiệu quả, tăng khả năng cạnh tranh trên thị trường.
Nhà quản lý và hoạch định chính sách: Các cơ quan quản lý có thể dựa vào kết quả để thiết kế các chương trình khuyến khích tiêu dùng xanh, nâng cao nhận thức cộng đồng và phát triển bền vững địa phương.
Nhà nghiên cứu và học viên ngành quản trị kinh doanh, marketing: Luận văn cung cấp cơ sở lý thuyết, mô hình nghiên cứu và phương pháp phân tích dữ liệu thực tiễn, là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo.
Tổ chức phi chính phủ và các nhóm vận động môi trường: Kết quả nghiên cứu giúp hiểu rõ hành vi tiêu dùng xanh, từ đó xây dựng các chiến dịch truyền thông và vận động xã hội phù hợp nhằm thúc đẩy hành vi thân thiện môi trường.
Câu hỏi thường gặp
Bao bì xanh là gì và tại sao nó quan trọng?
Bao bì xanh là bao bì sử dụng vật liệu tái chế, phân hủy sinh học hoặc thân thiện môi trường, giúp giảm thiểu tác động tiêu cực đến thiên nhiên. Nó quan trọng vì góp phần giảm ô nhiễm, bảo vệ tài nguyên và sức khỏe người tiêu dùng.Yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến ý định mua sản phẩm đóng gói bằng bao bì xanh?
Ảnh hưởng xã hội và thái độ đối với hành vi mua xanh là hai yếu tố có tác động mạnh nhất, chi phối quyết định mua hàng của người tiêu dùng.Làm thế nào để doanh nghiệp tăng cường ý định mua sản phẩm xanh của khách hàng?
Doanh nghiệp nên tập trung vào truyền thông tạo ảnh hưởng xã hội tích cực, phát triển sản phẩm và bao bì thân thiện môi trường, đồng thời nâng cao nhận thức và niềm tin của người tiêu dùng về lợi ích sản phẩm.Có sự khác biệt về ý định mua sản phẩm xanh giữa các nhóm nhân khẩu học không?
Có, nữ giới, người có trình độ học vấn cao và thu nhập trung bình trở lên có ý định mua sản phẩm xanh cao hơn so với các nhóm khác.Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để đánh giá các yếu tố ảnh hưởng?
Nghiên cứu sử dụng khảo sát trực tuyến với mẫu 386 người, phân tích độ tin cậy thang đo bằng Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA) và hồi quy tuyến tính bội để kiểm định các giả thuyết.
Kết luận
- Nghiên cứu xác định năm yếu tố chính ảnh hưởng tích cực đến ý định mua sản phẩm đóng gói bằng bao bì xanh tại Đồng Nai: ảnh hưởng xã hội, thái độ mua xanh, nhận thức các vấn đề môi trường, sự quan tâm đến môi trường và nhận thức về tính hiệu quả của người tiêu dùng.
- Ảnh hưởng xã hội và thái độ mua xanh là hai nhân tố có tác động mạnh nhất, chiếm tỷ trọng ảnh hưởng lớn trong mô hình hồi quy.
- Ý định mua sản phẩm xanh có sự khác biệt theo giới tính, trình độ học vấn và thu nhập, với nhóm nữ và người có học vấn cao có xu hướng tiêu dùng xanh hơn.
- Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho doanh nghiệp và nhà quản lý trong việc phát triển sản phẩm xanh và chính sách thúc đẩy tiêu dùng bền vững.
- Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp truyền thông, giáo dục và phát triển sản phẩm xanh nhằm nâng cao ý định và hành vi tiêu dùng xanh trong cộng đồng Đồng Nai và các vùng lân cận.
Hành động ngay hôm nay: Các doanh nghiệp và nhà quản lý cần phối hợp triển khai các chiến dịch truyền thông và cải tiến sản phẩm xanh để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của người tiêu dùng, góp phần bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.